نهاوندیان: اعتدال عین حقیقت است/ رضایی: انتخاب روحانی هم هیستریک بود

به گزارش گروه راهبرد خبرگزاری دانا در همایش دو روزه تبیین مفهوم نظری اعتدال ابتدا دکتر حسین سلیمی به گزارش اجمالی از وضعیت اعتدال در جامعه و بافت دولت پرداخت و گفت: اعتدال مفهوم مرکزی بود که آقای روحانی در مباحث انتخاباتی خود از آن استفاده کردند و بعد از پیروزی وی در انتخابات در بالاترین سطوح نظام عامه مردم این مطالبه بوجود آمد که مفهوم اعتدال تبیین شود. از این رو این همایش در حوزه‌های اجتماعی،‌ سیاسی، سیاست خارجی و اقتصادی به تبیین این مساله می‌پردازد.

ربیعی: سودمندی شرط پایندگی اعتدال

دکتر علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با این سوال که تحت چه شرایطی به اعتدال خواهی رسیده‌ایم؟، گفت: این رسیدن به اعتدال در 5 مورد قابل بحث است که عبارتند از نخست، اعتدال خواهی محصول نقصان در برآوردن متعادل مطالبات مردم است. اگر بپذیریم که مردم از پایان جنگ تحمیلی تاکنون، برای چند هدف زیر تلاش و در انتخابات‌های گوناگون شرکت کرده‌اند، می‌توانیم شرایط رسیدن به اعتدال خواهی را بهتر کنیم.

وی ادامه داد: دوم، اعتدال خواهی محصول بیم از شرایط خارجی نیز هست. اما اعتدال خواهی فقط محصول اجتماعی شرایط درونی نیست. جامعه ایران نیز متاثر از شرایط منطقه‌ای بوده است. به هر حال تجربه جنگ داخلی در سوریه، اشغال خارجی در عراق و افغانستان، مداخله نظامی مستقیم در لیبی ادامه اعتراضات در بحرین و مسائل پیش آمده در جامعه ترکیه بوده اند.

ربیعی افزود: سوم، اعتدال خواهی، مطالبه محوری و تحول خواهی نیز هست. بنابر آنچه گفته شد، اعتدال خواهی مرحله‌ای بالغ‌تر شده از مطالبه محور شدن مردم است. به عبارتی، مطالباتی که بیان می‌شوید، به سطحی از بلوغ رسیده‌اند که همه جانبه‌اند.

وزیر تعاون و رفاه اجتماعی در ادامه اظهار داشت: چهارم، ‌ شرایط تداوم اعتدال‌خواهی و هژمونیک گفتمان اعتدال چیست؟ در جامعه ایران و حتی در بین جریان‌ها و نخبگان سیاسی،‌گاه تمایلی به نسبت دادن ارزش ذاتی به واژه‌ها مشاهده می‌شود، منظورم آن است که خوبی‌هایی را در واژگان سیاسی متصور می‌شوند و فکر می‌کنند مردم همواره در این خوبی‌ها نظر می‌کنند و پای آن می‌ایستند. اما واقعیت این است که واژه‌ها برای مردم ارزش عملی دارند. به میزانی که واژه‌ها و گفتمان‌های متناظر با آن‌ها در حل مسائل کمک‌ کنند، قدرت هژمونیک شدن و تداوم در عرصه سیاسی دارند. سود و هزینه ایستادن به پای یک آرمان و واژه‌هایی که بیانگر آن آرمان هستند، در چارچوب نظامی از ارزش‌ها محاسبه می‌شود. سود و زیان، اگرچه فرا‌تر از محاسبه‌گری اقتصادی و با لحاظ کردن سود‌ها و زیان‌های مادی و غیرمادی، مبنای عمل مردم در قبال واژه‌ها، آرمان‌ها و گفتمان‌هاست.

اعتدال‌گرایی نیز در همین چارچوب تحلیل خواهد شد. مردم به شرطی پای گفتمان اعتدال‌گرایی می‌ایستند و از آن حمایت می‌کنند که سودمندی عملی آن به اثبات برسد.

ربیعی با اشاره به شرط پنجم اعتدال گفت: پنجم، گفت‌وگو، مکانیسم تعریف کردن اعتدال است. اگر قایل به این باشیم که هر معنایی از اعتدال باید بازتاب‌دهنده خواست نیروهای اجتماعی باشد، ‌به دنبال آن باید بپذیریم که تعریف کردن اعتدال باید براساس نوعی توافق یا اجماع نسبی میان نیروی اجتماعی صورت گیرد. اگر چنین توافقی وجود نداشته باشد، ‌ نسبت اعتدال و نیروهای اجتماعی نیز برقرار نمی‌شود.

نهاوندیان: اعتدال عین حقیقت است

بعد از سخنرانی دکتر ربیعی، دکتر نهاوندیان به عنوان رییس دفتر رییس جمهور به سخنرانی پرداخت. وی در بخشی از سخنان خود گفت: در اقتصاد باید به 3 اصل تعامل،‌تعادل و عدالت توجه کنیم و دولت اعتدال‌گرا وظیفه دارد که از تعادل در بازار حراست کند.

نهاوندیان ادامه داد: ما باید با رویکردهای درست از بخشنامه‌ای شدن امور فاصله بگیریم چرا که لازمه تحقق تعادل در بازار شناخت درست از بازار است.

وی به انتقاد از دولت نهم و دهم پرداخت و در مورد بی‌توجهی دولت احمدی‌نژاد به قانون بهبود کسب و کار گفت: ما در دولت قبلی شاهد بودیم که نه تنها این قانون عملی نشد، بلکه ابلاغی هم صورت نگرفت. بنابراین دولت باید حق برنامه‌ریزی برای مردم قائل باشد و همچنین حق ندارد با برخوردهای شتابزده بساط فعالان اقتصادی را بهم بریزد.

رئیس دفتر رئیس جمهور با بیان اینکه لازمه اقتصاد امکان تعادل در مناسبات داخلی و خارجی است، اظهار داشت: برای اینکه به تعریف اعتدال بپردازیم باید بدانیم که چه چیزی مخالف آن و در تضاد با اعتدال است.

نهاوندیان معتقد است که اعتدال عین حقیقت است و باید برای شناخت هر اعتدالی رویکرد اعتدالی داشته باشیم.

پیام رییس جمهور: اعتدال؛ محملی برای بهتر زیستن ایرانیان

دکتر ملایری در بخش پایانی بخش افتتاحیه پیام رییس جمهور را قرایت کرد که شاید مهمترین نکته این پیام این بود که: اعتدال واژه‌ای است که آن را بر مردمان وطنم عرضه کرده‌ام تا آنان را به ضرورت آغاز راهی نو فرا بخوانم و امید را در دل افراد جامعه‌ ایشان زنده کنم. من با ادراک خویش از اعتدال، آن را محملی برای بهتر زیستن ایرانیان می‌دانم. باور داشتم که اعتدال، آرمان‌خواهی واقع‌بینانه است. از امیر مومنان آموخته بودم که «هر که همراه آرزوی خویش تازد مرگش به سر در اندازد» و می‌دانستم که آرزوها را باید با بند مقدورات اسیر کرد تا جانب اعتدال رعایت شود.

هم از او آموخته بودم که اعتدال و عدل نسبی وثیق دارند و عدل بر چهار شعبه است: بر فهمی ژرف‌نگرنده و دانشی پی به حقیقت برنده و نیکو داوری فرمودن و در بردباری استوار بودن. و آن شق از دولتمردی که بر فهم ژرف، دانش، داوری بر مدار اخلاق و انصاف و بردباری استوار نباشد اعتدال ندارد و خلایق را می‌آزارد اما واژگان چون گفته آیند گاهی از گوینده جدا و به حیات مستقل خویش در آیند.

بخش دوم همایش

بخش دوم همایش با محور تبیین مفهوم نظری اعتدال برگزار شد و ابتدا دکتر صادق آیینه وند به سخنرانی پرداخت و با بیان اینکه مشی اعتدال امری است که نیاز به درک صحیح دارد، اظهار داشت: به جز تکیه بر حکمت نمی توان اعتدال را یافت و در حقیقت اعتدال پیمودن فضیلت ها و بهره گیری از خرد است.

استاد تاریخ اسلام افزود: مشی مقابل اعتدال خارج شدن از جاده افراط و تفریط است و در حقیقت اعتدال بهره گیری خردمندانه و استفاده حکیمانه از فرصت ها است.

غلامرضا کاشی: اعتدال گفتمان نیست

محمدجواد غلامرضا کاشی، استاد علوم سیاسی پیروزی شعار «اعتدال» در انتخابات ریاست جمهوری اخیر را فرصتی تاریخی برای کشور خواند و در عین حال تاکید کرد که اگر قرار باشد در راهی که در آن قرار گرفته ایم تجربه گذشته را تکرار کنیم قطعا موفق نخواهیم شد.

کاشی بر ضرورت عدم اصرار برای ساختن گفتمانی برای اعتدال تاکید کرد و گفت: اساسا اعتدال یک گفتمان نیست بلکه یک روش است و ما باید از این روش در راستای رقابت گفتمان های موجود در جامعه استفاده کنیم. اعتدال روشی است که می تواند مجال بروز و ظهور به گفتمان هایی که در جامعه وجود دارد را بدهد.

فیرحی: اعتدال به مثابه یک نظریه در اندیشه اسلامی وجود ندارد

دکتر داوود فیرحی هم به تبیین مفهوم اعتدال از نگاه دین پرداخت و با بیان اینکه مفهوم اعتدال در ادبیات اسلامی قابلیت این را دارد که عملیاتی شود، افزود: اعتدال در ادبیات اسلامی در دو جا وجود دارد. یک جا اعتدال از عِدل آمده است و به معنی توازن است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: اعتدال به معنی عِدل یعنی فضیلت رفتاری انسان و یعنی ما به دنبال انسان های متواضع با چنین اخلاقی برای اداره جامعه باشیم و این معنی در مقابل افراط و تفریط و زیستن در وضعیت تعادل است.

فیرحی در پایان خاطرنشان کرد: دومین مفهوم اعتدال از عدل گرفته شده است و اینجا اعتدال از فصل بعدی خارج و به روش زیستن تبدیل می شود و ساختارها نیز اعتدالی می شود و اعتدال به معنی عدل یعنی عمل کردن براساس اراده شریعت و اراده عمومی.

الویری: تفاوت اعتدال در فرهنگ ما با اعتدال ارسطویی

حجت‌الاسلام محسن الویری عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم در سخنانی در همایش تبیین مفهوم اعتدال، با بیان اینکه میراث دین ما به اعتدال می‌رسد، اظهار داشت: اعتدال به مفهوم ارسطویی با فرهنگ دینی ما متفاوت است.

وی ادامه داد: اعتدال از منظر واژه شناختی به مفهوم به خود پذیرفتن اصل و نهادینه شدن و استقرار عدل در یک پدیده است. و عدل نیز در رایج ‌ترین و در عین حال دقیق ‌ترین تعریفی که ریشه در سخنان امیرالمومنین علی(ع) دارد قرار گرفتن هر چیز در وضع مطلوب است. بر همین اساس آنگونه که از فرهنگ‌های لغت عربی برداشت می‌شود، واژه اعتدال تقریبا در همه کاربردهای خود به مفهوم قرار داشتن و قرار گرفتن در وضع بهینه و مطلوب و برخورداری از تناسب است.پ

ملایری: اعتدال به مثابه یک پارادایم

دکتر محمد حسین ملایری، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات استراتژیک هم اعتدال را از منظر فلسفه علم مورد تحلیل قرار داد و در تحلیل علمی خود بیان کرد: آیا عرضه تفکر اعتدال به مثابه یک پارادایم ممکن است؟ اگر پاسخ مثبت است پرسش های هستی شناختی، معرفت شناختی، ارزش شناختی و روش شناختی آن کدام است؟

وی در انتهای مقاله علمی خود با واکاوی این 4 حوزه تبیین نظری از مفهوم اعتدال جهت ارایه یک پارادایم بهره بود.

بخش سوم

بخش سوم همایش با محوریت تبیین ابعاد سیاسی اعتدال در عرصه های داخلی و خارجی برگزار شد و ابتدا دکتر ابوالفضل دلاوری، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی به بیان نظرات خود پرداخت و گفت: تا آنجا که به توسعه سیاسی مربوط است، در ایران امروز قطب بندی های شدیدی را هم در موضوعیت و هم در اولویت توسعه سیاسی و هم در محتوای آن شاهدیم. در قطب بندی اول طی دو دهه اخیر رویکرذی که اصولا هیچ موضوعیتی برای این مقوله قایل نیست، در مقابل رویکردی قرار داشته که تغییرات اساسی را در ساختارها را اولویت اصلی قلمداد کرده است.

وی افزود: حامیان رویکرد اعتدال باید با دقت در چند و چون، ملزومات و پیامدهای هر یک از این دو قطب بندی نقاط میانه مناسب را شناسایی و تعریف و تبیین کنند.

دهقانی فیروز آبادی:اعتدال در سیاست خارجی ایران

دکتر سید جلال دهقانی فیروز آبادی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی هم به تبیین مفهوم اعتدال در برخوردهای سیاست خارجی ایران در دولت روحانی پرداخت و گفت: با آمدن آقای روحانی در عرصه سیاسی امیدواریم واقع‌گرایی و انتظار به رویکردهای واقع‌گرایانه بیشتر شود.

او با بیان این که اعتدال دو مفهوم سلبی و ایجابی در بر دارد، در بیان مفهوم سلبی اعتدال، گفت: اعتدال یعنی نفی افراط و تفریط. ما تا این دو مقوله را تعریف نکنیم نمی‌ توانیم به سمت اعتدال برویم چرا که افراد اغلب خود را در این چارچوب‌ها نمی‌ بینند.

این استاد دانشگاه در ادامه در بیان مفهوم ایجابی اعتدال، تصریح کرد: این مفهوم شاخص‌ها و عناصری دارد یعنی این که نباید از ترس آن که به سمت افراط و تفریط نرویم به سمت واقع‌ گرایی انفعالی پیش رویم.

دهقانی فیروزآبادی دال متعالی اعتدال را توازون و تعادل دانست و افزود: بر اساس اندیشه اسلامی و فلسفی، اعتدال حد وسط است که در مواردی در سیاست خارجی می‌توان آن را به طور کامل بسط داد. از جمله در سیاست نگاه به شرق و غرب که می‌توان در این باره به یک توازون و تعادل رسید.

وی با بیان این که سیاست خارجی اعتدال‌گرا باید عقل‌گرایی و خردورزی را در خود داشته باشد، تصریح کرد: از جمله ویژگی ‌های دیگر این سیاست خارجی، واقع ‌بین و واقع ‌گرا بودن، تکلیف‌ گرایی معطوف به نتیجه، تحول ‌گرایی، امنیت ‌طلبی، منزلت‌ طلبی، صلح‌ طلبی مثبت و کمال ‌گرایی است.

محمد رضایی: انتخاب روحانی هم هیستریک بود

دکتر محمد رضایی هم با انتقاد شدید از نحوه انتخاب شدن و واکنش های احساسی جامعه به انتخاب افراد گفت: به دلیل هستی شناختی جامعه ایران اعتدال در معنای حد وسط نمی تواند دال محکمی برای ایجاد جبهه ای تازه در حیات سیاسی کشور شود.

وی افزود: درک میانه گرایانه از اعتدال به ضد خود تبدیل می شود و افزون بر این تعارضات و تخاصم ها ویژگی وجود شناختی همیشگی مناسبات میان گروه های رقیب با یکدیگر از یک سو و گروه ها و مردم با نظام سیاسی از سوی دیگر است. در چنین شرایطی مشکل اصلی برداشت های میانه گرا تکیه بیش از حد بر توافق عقلانی است.

بخش پایانی

جلایی پور: مهار افراط مهمترین کار روحانی

دکتر حمیدرضا جلایی پور با اشاره به اینکه اعتدال‌گرا‌ها دنبال سازش و توافق و نه درگیری هستند، افزود: مواجهه اعتدال‌گرا‌ها با مسائل جامعه نه اصلاح طلبی و نه انقلابی‌گری است. به این معنا که به دنبال دگرگونی نهادهای جامعه ازجمله نهاد خانواده و مذهب نیستند.

جلایی‌پور با تاکید بر اینکه اعتدال در برابر مشی افراطی‌گری قرار می‌گیرد، افزود: اگر چه ممکن است افرادی خوب و مومن دارای مشی افراطی‌گری را دنبال کنند اما در پیش گرفتن چنین مشی‌ای آثار و پیامدهایی را برای جامعه به دنبال دارد.

وی به برخی از ویژگی های افراطی ‌گری اشاره کرد و افزود: افراط گرا‌ها به پیامدهای اعمال خود نسبت به وضع مردم توجهی ندارند و به عبارتی در ایجاد سازگاری بین اهداف و مسائل آن بی‌ دغدغه هستند.

وی با تاکید بر اینکه افراط گرا‌ها دغدغه معیار هم ندارند، افزود: حقوق بشر برای آن‌ها مهم نیست و تنها چیزی که برای آن‌ها اهمیت دارد این است که فکری که دارند عملیاتی کنند.

جلایی ‌پور با اشاره به اینکه مشی سیاسی اعتدالی با مشی سیاسی اصلاح طلبی و محافظه کاری روشن اندیش همپوشانی دارد، افزود: اعتدال گرایی نسبت به اصلاح طلبی تاریخی ‌تر و قدیمی ‌تر است و از همین رو می ‌گویند تبار اصلاح طلبی اعتدال گرایی قدیم است.

وی تصریح کرد: مشی اصلاح طلبی و اعتدال گرایی نظر خاصی به عقلانیت دارند. به این ترتیب که عقلانیت اصلاح طلبان تحت تاثیر عقلانیت ابزاری و علمی است اما عقلانیت اعتدال گرایی وسیع‌تر است.

جلایی‌پور در ادامه رد صلاحیت رفسنجانی در انتخابات اخیر را اوج افراطی‌گری دانست و افزود: اینکه چرا نتوانستند با روحانی چنین برخوردهایی کنند به این دلیل است که جامعه سیاسی این را به افراط گرا‌ها تحمیل کرد. عقلا نیز رای مردم را خواندند که باید در این زمینه از آن‌ها تشکر کرد.

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به چالش‌هایی که اعتدال گرایی در آینده با آن‌ها روبرو خواهد شد، افزود: اعتدال گرایی در سایر زمینه‌ها پیش خواهد رفت اما چالش اساسی آن زنده شدن دوباره افراطی گرایی است.

جلایی‌پور با اشاره به اینکه افراطی گرایی مافیای سیاسی نیست بلکه پایگاهش بخشی از دولت پنهان است، افزود: کار روحانی این است که افراطی گرایی را مهار کند. در غیر این صورت نمی‌تواند و کار‌ها پیش نمی‌رود و موج نارضایتی مردم دوباره برمی‌گردد.

وی با تاکید بر اینکه اصلاح طلبان و محافظه کاران میانه رو باید انسجام پیدا کنند، افزود: آن‌ها باید رسانه داشته باشند تا دیده شوند. زیرا نیرویی هستند که دولت اعتدال گرا کار خود را با آن‌ها پیش خواهد برد.

خانیکی: دهخدا و بیان 106 ساله پیش وی درباره دانشگاه

دکتر هادی خانیکی در خصوص اعتدال، دانشگاه، فرهنگ و سیاست اظهار داشت: این مساله‌ای را که ما سال‌هاست در ایران دنبال می‌کنیم رابطه این مفاهیم با یکدیگر است و هر کدام در یک بسته ‌ای قرار گرفته است.

خانیکی با طرح این سوال که آیا بین این سه نهاد یعنی دانشگاه و فرهنگ و سیاست از لحاظ تاریخی گسست وجود دارد یا خیر، ادامه داد: دانشگاه در جهان و در ایران لایه‌ ها و سطوح مختلفی را پشت سر گذاشته است و ما به لحاظ نظری از پیدایش و تحول حداقل 5 نوع دانشگاه را در دوران متاخر شاهد بوده‌ایم.

خانیکی ادامه داد: با تکیه بر مفهوم ساختاری اعتدال که پذیرش نوعی موازنه میان دوگانه‌های گریزناپذیر اجتماعی‌، فرهنگی و سیاسی است می ‌توان وضعیت تاریخی دانشگاه را در ایران به خصوص در دهه‌های قبل مورد مطالعه قرار داده و عوارض دانشگاه سیاست‌زده یا دانشگاه سیاست‌ گریز را بررسی کرد.

عضو هیات علمی ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه یک مساله برای دولت جدید این است که دانشگاه چطور می‌تواند فضای آرامی داشته باشد، افزود: در اینجا نظریه توسعه سیاسی بر هویت دانشجویی برجسته می‌شود.

وی در همین زمینه و با اشاره به دانشگاهی که در مواجهه با جنبش اجتماعی قرار دارد، تصریح کرد: از زمان نهضت ملی شدن نفت تا دوره اصلاحات و زمان فعلی ما می‌بینیم که دانشگاه اعتبار و مشروعیت خود را از فضای اجتماعی می‌گیرد و مساله آن نیز نظم است.

خانیکی با تشریح دانشگاه مواجهه با مقتضیات بازار کار یادآور شد: این دانشگاه به دنبال پاسخگو کردن دانشگاه در برابر نیاز صنعت و بازار است.

این استاد دانشگاه علامه طباطبایی در پایان با طرح این موضوع که مرحوم دهخدا نیز در 106 سال پیش این حرف‌ها را زده بود اما تا زمانی که مساله علم و آدم حل نشود آمدن و رفتن افراد مشکلی را حل نمی‌کند گفت:‌ در حال حاضر دانشگاه دارای دیسیپلین نبوده و از این رو رابطه‌اش با سیاست و فرهنگ دچار اختلال است.

معید فر: 4 رویکرد فرهنگی

دکتر سعید معیدفر استاد جامعه شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه گفتمان اعتدال در بیانات رییس جمهور عبارت است از: خردورزی، علم باوری و دوری از افراط و تفریط، توازن میان آرمان و واقعیت، تحول خواهی ضمن حفظ اصول و ... گفت: اعتدال تفاوتی بنیادین با گفتمان های ایدوئولوژیک و جناحی دارد و تلاش می کند خود را از گفتمان های پیشین بازشناسی کند.

وی با اشاره به این مطلب که 4 رویکرد مختلف از جمله ایدئولوژیک، رویکرد بنیادگرایانه، رویکرد نخبه گرایانه و رویکرد واقع گرایانه به پدیده فرهنگ وجود دارد، گفت: قطعا گفتمان اعتدال اگر بخواهد اصل واقع بینی، خرد و علم محوری را وجه همت خود قرار دهد، نمی تواند خارج از یکی یا ترکیبی از رویکردهای مذکور باشد.

فرشاد مومنی: خطر غفلت از عدالت و بازگشت افراطیون بسیار مهم است

فرشاد مومنی با محوریت «سه‌گونه نگاه اقتصاددانان به مساله اعتدال در اقتصاد» سخن گفت و سه نگاه افراطی را مورد بررسی قرار داد: مطلق ‌انگاری در میزان اطلاعات برای تصمیم‌گیری، تک سبب بینی در ارایه بینش‌ها و تبیین‌ها و انتزاعی ‌گری در نگاه به امر اقتصادی که این‌ها سه نیروی محرک افراطی ‌گری در اقتصاد هستند. اما اعتدال در بالاترین سطح، هم‌ راستاسازی منافع فردی با مصالح جمعی است. اما در این میان خطر غفلت از عدالت و بازگشت افراطیون بسیار مهم است. اما باید بکوشیم که بفهمانیم گزاره‌های تئوریک مشروط هستند.

لیلاز: ما از مصر و تونس جلوتریم، اما از ترکیه عقب تر