مصطفی مسجدی آرانی، سرویس سبک زندگی خبرگزاری دانا (داناخبر): حدودا یک هفته پیش بود که خبر لغو تحریم‌های کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در دادگاه اروپایی منتشر شد. تاثیر بالای این حکم بر وضعیت صادرات و واردات کشور که بر زندگی اقتصادی تجار و معیشت مردم تاثیر جدی دارد ما را واداشت تا با گفت‌وگویی علاءالدین سادات رسول، مدیر حقوقی و دعاوی کشتیرانی جمهوری اسلامی به جزییات این پرونده حقوقی بپردازیم. (بخش اول مصاحبه) البته در این مصاحبه سخنی هم از وضعیت دیگر پرونده‌های حقوقی کشتیرانی ایران رفت (بخش دوم مصاحبه) و از وضع کلی این شرکت تجاری هم سخن گفته شد. (بخش سوم مصاحبه). مصاحبه با این مقام مسوول کار دلچسبی بود. کارشناسی شده حرف می‌زد، به اندازه و البته کمی با احتیاط. کلمات انگلیسی هم در سخنانش به وفور دیده می‌شد. مصاحبه با او را بخوانید که علاوه بر شرکت، از تحریم خود سادات رسول هم در آن حرف‌هایی وجود دارد.
بخش اول مصاحبه: تحریم کشتیرانی
· در ابتدا سیری از ماجرای تحریم را بفرمایید.
مطلع هستید که 4 قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران تصویب شد. بعد از آن بود که تحریم‌های یک جانبه افک (OFAC – نهاد کنترل اموال خارجی در وزارت خزانه‌داری ایالات متحده) و اتحادیه اروپا علیه بنگاه‌های تجاری از سال 2008 آغاز شد و از همان ابتدا شرکت کشتیرانی جسته و گریخته در فهرست تحریم‌ها بود. اما به طور مشخص و کامل از سال 2010، کشتیرانی و برخی شرکت‌های همکار در لیست تحریم این اتحادیه قرار گرفتند. اتهامی که زدند این بود که شرکت ما که در حمل ادوات ممنوعه موضوع هسته‌ای مشارکت داشته است. استناد آن‌ها به گزارش شورای امنیت بود و به زعم خودشان برهان جدی و متقن داشتند كه خوشبختانه به دليل بي اساس بودن اتهامات، حكم دادگاه بي وجه بودن آن را ثابت نمود.
· شما از چه زمانی پیگیری را آغاز کردید؟
خوشبختانه ما از آن فرجه مقرر استفاده کردیم و اعتراض خودمان مبنی بر خلاف قانون بودن این تحریم‌ها را ارایه کردیم. اصل ادعا یا به عبارت بهتر دفاع ما در دادگاه این بود که طبق قاعده البینه علی المدعی که در حقوق غربی هم وجود دارد؛ هر کسی که مدعی است باید ادله اثباتی بیاورد. در دعوي مطروحه در دادگاه مورد پذيرش فرار گرفت و حتی در رای هم آمده که اتحادیه اروپا قبل از اطلاع شرکت کشتیرانی تصمیم به این تحریم گرفته است. اتحادیه باید قبل از بیان اتهام باید موضوع اتهام را تفهیم کند و بعد شرکتها را محکوم و در ليست تحريم وارد كند كشورهای اروپایی را کشورهای مترقی می‌دانيم و این بعید بود که آن‌ها اتهامی بزنند و بعد از آن بسیاری از امتیازهای مسافرتی و اقامتی و تجاری را بگیرند بدون اینکه آن اتهام در یک پروسه معمول قضایی تفهیم یا ثابت شود. البته با این رای، اعاده حیثیت خوبی از محاكم اروپا شد وكيل ما هم در سخنان خود گفت این رای پیش از آنکه یک برد و پیروزی برای موکل من باشد برای محاكم اروپا خواهد بود. انتظار هم بود که تفاوتی میان سیستم قضایی و سیاسی این اتحادیه باشد که به درستی در رای ملاحظه شد.
· تاثیر این رای در همین چند روز اخیر چه بوده است؟
الحمدلله خبر خوب و موقت برای ما این بود که بسیاری از شرکای تجاری که به ما بدبین شده بودند؛ آن حس را از دست دادند. در همین مدت حتی از شرکت‌های چند کشور چون ایتالیا و مالت، سیگنال‌های مثبتی دریافت کردیم.
· وکلای شما در جریان دادگاه چه کسانی بودند؟
ما از یک وکیل ایرانی – انگلیسی به نام خانم مریم طاهر و فرم (شرکت) حقوقی ایشان استفاده کردیم که الحق و الانصاف در مدت سه سال پیگیری پرونده و دو سال و اندی تبادل لوایح خوب زحمت کشیدند. البته از بريستر خبره هم در دادگاه برای دفاع از ما حضور داشتند. پیش از این وکلا، فرم دیگری این کار را در دست داشت که متاسفانه با فشارهای سیاسی از ادامه کار انصراف داد. خود این مساله یک نقص برای اتحادیه اروپا بود. تحریم می‌کردند و بعد از آن فشار می‌آوردند که وکیلی کار را بر عهده نگیرد یا اینکه مرا به عنوان مسوول پیگیری این موضوع از حیث حقوقی در لیست تحریم گذاشتند و به عبارتی وكيل و بخش حقوقي شركت را هم بخشی از جرم قلمداد می‌کردند. هرچند هيچ دليلي براي اثبات جرایم انتسابي ارایه نداده‌اند كه اين محكوميت و متعاقبا در ليست قراردادن اشخاص حقوقي و حقيقي قبل از اطلاع طرف مقابل و قبل از تفهيم اتهام هم جاي تعجب و هم تاسف دارد. البته يك تيم با تجربه و دلسوز نير مستقيما در دفتر پيگير اصلي فرايند بوده اند و در تهیه مدارک لازم و حک و اصلاح لوایح تاثیر مهمی داشتند.
· مجموع هزینه شما در این پروسه دادرسی چقدر بود؟
مستحضر هستید که هزینه رسیدگی و پیگیری قضایی در اروپا بالاست. ما از ابتدا تا حال حاضر حدود 400 تا600 هزار پوند (بین دو تا سه میلیارد تومان) بوده که البته هنوز هم تکمیل نشده واين همه هزينه هاي مصروفه ما را تشكيل نمي دهد و هزينه‌هاي نهايي به مراتب رقم بالاتري خواهد بود البته باید به این نکته توجه کنید که همانطور که در رای هم آمده، این هزينه علي الرويه به عهده اتحادیه اروپا است که بدون دليل و اسناد مثبته اتهماتي را وارد و به همين دليل محدويت‌ها و معاذيري را براي ما بوجود آورده‌اند.
· شما موفق شدید که هزینه خسارت وارده بر شرکت در این چند سال را هم بگیرید؟
دادگاه این مساله را پذیرفته است اما رقم خسارت معلوم نیست. ما باید اظهارنامه بدهیم. خسارت ما علاوه بر هزینه دادرسی، عدم النفعی است که در این چند سال داشتیم، لغو قراردادهایی است که بسته بودیم و حتی بار هم روی کشتی رفته بود ولی نتوانستیم قرارداد را اجرا کنیم. خسارت غیرمستقیم هم داشته‌ایم. بانک‌هایی بودند که دیونشان را حال کردند و وامی را که ما می‌توانستیم ظرف 14 سال بدهیم را ظرف مدت کوتاهی از ما گرفتند. البته پيگيري مطالبه خسارات در دستور كار ما قرار دارد واين بسته به جريانات و فرايند بعدي پرونده مطروحه است.
· حال تا زمان حرکت کشتی‌ها چقدر فاصله داریم؟
من احساس می‌کنم که تا الان موانع برداشته شده است. آن هم در جایی چون دیوان عدالت اروپا. به هر حال همه فهمیدند که ما شرکتی هستیم که صرفا کار تجاری می‌کنیم و در امور سیاسی دخالت نمی‌کنیم. البته فرآیندی باید طی شود. تعاملات در نیویورک می‌تواند باعث تسریع کار ما و ورود سریعتر ما به بازار اروپا شود. در عین حال من احساس می‌کنم که در پاسخ سوال شما بگویم از ابتدا مانع حقوقی وجود نداشته است. این یک تصمیم سیاسی از سوی اتحادیه اروپا بود. اتهامی بدون دلیل داشتند. اصلا توجهی نداشتند که ما یک کریر (متصدی حمل و نقل) هستیم نه صاحب بار و نه فروشنده و وظايف متصدي حمل در فرايند حمل و نقل كالا آنهم با رعايت الزامات بين المللي كاملا روشن و واضح است.
· اما به نظر می‌رسد که مشکلات دیگری من جمله بازرسی کشتی‌ها طبق قطعنامه ملل متحد و حمل و نقل پول یا بیمه وجود داشته باشد.
بله. همین طور است. کشتیرانی علاوه بر این لغو تحریم‌ها، به مولفه‌هایی ديگري دارد مثل بانک و بیمه. ما باید ببینیم وضعیت نقل و انتقال وجوه، سوئیفت و ... به کجا ختم می‌شود. این‌ها همه با هم ارتباط دارند.
· آیا این امکان وجود دارد که در صورت حرکت ناوگان شما باز هم طبق قطعنامه‌های شورای امنیت بازرسی صورت گیرد؟
اگر زمیه و نشانه‌ای باشد می‌توانند این بازرسی را انجام دهند. البته ما هميشه ثابت كرديم اقدامات كشتيراني دقيقا منطبق با موازين بين المللي بوده و هست و اين حكم نيز مويد اين مدعاست.
· ظاهرا تحریم صنعت بیمه کشتیرانی باعث شد بیمه‌های کشتیرانی در ایران تاسیس شود. آیا این شرکتها دولتی است؟
خبر. این شرکتها از متخصصان صنعت بیمه و کاملا غیردولتی هستند.
· هزینه بیمه کشتیرانی بسیار بالاست. چگونه ممکن است یک شرکت خصوصی در ایران چنین توانی داشته باشد؟
در صنعت بیمه مراتبی برای جبران خسارت وجود دارد. گاهی خود شرکت بیمه، در سطح بالاتر سندیکا و بعد از آن هم دولت. دولت گارانتور این بیمه‌هاست كه از پشتيباني و حمايت لازم برخوردار بوده و هست.
· حال اگر مردم بخواهند بدانند که اثر تحریم کشتیرانی در کدام بخش از زندگی آن‌ها ملموس بوده و حالا این لغو تحریم چه تاثیری گذاشته، چه پاسخی می‌دهید؟
به نوعی می‌توان گفت همه کالاها. ما بخش مهمی از صادرات و واردات کشور را به عهده داشتیم. به خصوص در قوت غالب مردم مثل گندم و برنج و ذرت. زیرا همانطور که گفته شد اکثر کشتی‌های ما فله‌بر هستند.
· آیا شرکت‌های رقیب شما از تحریم کشتیرانی سود بردند؟
قطعا همین طور بوده و من می‌خواهم بگویم شاید وضع تحریم بی‌تاثیر از نظرات رقیب نبوده است. به هر حال ما 40 سال با نرخ خوب و خدمت رسانی مناسب در بازار جهان به ويزه اروپا حضور داشتیم. شاید هم بتوان برای این ادعا ادله پیدا کرد. به طور مشخص من در مورد تحریم‌های وضع شده در کره جنوبی چنین ظنی دارم.
· تحریم‌های یک جانبه در چه کشورهای دیگری وضع شده است؟
در استرالیا و کانادا و برخی کشورهای شرق دور چون ژاپن و کره جنوبی. ما برای لغو این تحریم‌ها هم اقدام قانونی کردیم لکن برخی از تصمیمات اساسا تصمیمات شرکت‌هاست و نمی‌توان از این شکایت کرد که چرا شرکت‌های کره‌ای دیگر با کشتیرانی ما کار نمی‌کنند.
· شما در کشتیرانی شمال هم مشکل داشتید؟
این شرکت هم در لیست تحریم بود. زیرا هدف از تحریم‌ها، فلج کردن سیستم اقتصادی بود اما در شمال، خیلی تاثیرگذار نبود.
· در حوزه مسافربری چطور؟
در قسمت مسافربری شاید چندان موثر نبود زیرا اکثراً در مسیرهای داخلی فعالند اما باز هم جنگ روانی تاثیرگذار بوده است.
· چه حسی به شما دست داد وقتی فهمیدید که اسم شما در تحریم است؟
به واقع متعجب شدم و حس بدي به من دست داد چون هرگز تصور نمي كردم كشورهايي كه از قوانين مترقي بهر مند باشند اينگونه بدون رعايت حقوق اوليه اشخاص و آنهم بدون دليل محمه پسند و برگرفته از رويكرد سياسي اينگونه اقدام نمايند به عبارت ديگر مقرون به توقع نبود وبا توجه به سمينارها و جلسات مختلف و متعددي كه در كشورهاي اروپايي داشتم و شناختي كه از قوانين اروپا داشتم باور چنين اقدامي از سوي اتحاديه اروپا آنهم در يك روند شتابان بعيد به ذهن بود. و اين اقدام دقيقا" ناسازگار با رويكر قوانين مترقي دارد.
· چه تاثیری روی زندگی شما داشت؟
به هر حال تاثیر گذار است. محدوديت مسافرت و تردد به كشورهاي اروپايي و معاذير مربوط به عدم امكان تعاملات حقوقي كه لازمه و ابزار كار دفاتر حقوقي مي باشد از جمله ، حضور در سمینارها و ... مشکلات زیادی داشتیم. البته با برطرف شدن علت تامه یعنی رفع اتهام از کشتیرانی، امیدواریم که این حکم باعث شود تحریم‌های علیه افراد به صورت داوطلبانه برطرف شود هرچند که ما در دادگاه علیه این اقدامات دادخواست حقوقی دادیم وبه نتيجه آن خوش بين هستيم
· این حکم اتحادیه اروپا متاثر از نتیجه انتخابات ایران نبود؟
همه دولت‌ها زحمت کشیدند و به نظر اينجانب با توجه به شاكله دعوي حقوقي مطروحه و دفاع انجام شده، حكم دادگاه خوشبختانه منصرف از موضعات سياسي ودر يك بستر حقوقي و فارغ از تغيير و تحولات انتخاباتي و غيره صورت پذيرفته است.
بخش دوم: پرونده‌های حقوقی دیگر در کشتیرانی
· دیگر پرونده‌های حقوقی کلان شما در کشتیرانی چه بوده است؟
ما پرونده‌های زیادی داشتیم. با سازندگان کشتی مشکل فاینانس داشتیم زیرا بانک‌ها به مشکل تامین اعتبار برای ما خوردند و سازندگان کشتی چون کره و چین نتوانستد پول خود را دریافت کنند. با بانک‌ها برای حال کردن دیون خود مشکل حقوقی داشتیم و یک سری مسایل طبیعی مثل اختلاف با صاحب بار یا آلودگی.
· مساله‌ای که برای مردم جذابیت دارد موضوع استفاده از پرچم است. آیا استفاده از پرچم سایر کشورها نوعی پنهان‌کاری یا کار خلاف قانون است؟
خیر. اینطور نیست. در همه جای دنیا هم اینگونه است. به پرچم مورد استفاده کشتی که مالک کشتی استفاده از آن را ترجیح میدهد پرچم مناسب یا Flag of convenient (FOC) می‌گویند. استفاده از پرچم برخی کشورهای دیگر به خاطر منافعی چون معافيت مالياتي ، مسایل دارایی و تسریع فرآیند حمل‌ونقل است. ما پرچم خود را با سرافرازی بالا می‌گیریم اما استفاده از پرچم کشورهای دیگر چون مالتا، پاناما، قبرس، یونان، آلمان و .. موضوعی معمول در عرف در تجارت دریایی است که حتی کشورهای بزرگ صنعت دریایی از جمله انگلستان و بسياري از مالكان شناورها در سطح دنيا این کار را انجام می‌دهند.
· موضوع دیگر در حوزه شما دزدی دریایی است. ما الان در زندان‌های ایران چند دزد دریایی زندانی داریم. آیا قانونی برای برخورد با این افراد هست؟
بله. ما می‌توانیم از کنوانسیون دریایی استفاده کنیم و در این راه خلا قانونی نداریم.
· در مقابل ملوان ایرانی اسیر هم داریم؟
تا جایی که من می‌دانم خیر. حداقل در مورد شرکت کشتیرانی مطمئن هستم که ما کشتی یا نیروی انسانی توقیف شده نداریم. این به خاطر اقدامات ما بود. ما از طرفی تنها شرکتی هستیم که یک شرکت امنیتی برای حفاظت از کشتی‌های خود داریم. از طرف دیگر اقداماتی نظیر سیم خاردار کشیدن دور کشتی و آموزش نیروی انسانی را انجام دادیم. از نظر حقوقی هم تولید مقالات مختلف، برگزاری سمینار آموزشی با حضور شرکت‌های درگیر در این مساله و .. را داشتیم.
· آیا این درست است که ما برای آزادی کشتی و ملوان خود پولی دادیم؟
بله. این امر در دنیا جا افتاده است و بعد از مدتی هم بیمه‌ها قبول کردند که این موضوع را پوشش دهند. البته باید در نظر داشت که این دزدان دریایی خیلی پیشرفته هستند. حتی مهندس ناوبری و مذاکره کننده حرفه‌ای دارند که من خودم دو مورد با این مذاکره کننده صحبت کردم.
· هدف این افراد از این کار چیست؟
اقوال مختلفي وجود دارد . عده‌ای بر اين باورند این‌ها ماهیگیران قدیمی هستند که به دلیل حضور و تردد كشتي هاي تجاري در این منطقه غنی و به هم خوردن طبیعت بکر آن عصبی هستند. برخی می‌گویند این افراد نمی‌خواهند کشتی از کنار حوزه استحفاظی آن‌ها رد شود و برخی هم می‌گویند خلا دولت مركزي واحد و فقر مردم باعث چنین کاری شده است. کما اینکه ظاهرا برخی از این دزدان اعضای سابق نیروهای نظامی سومالی هستند. جالب است بدانید که دزدان دریایی اخیرا تا نزدیک بندر چابهار ما و بنادر اقیانوس هند در پاکستان و سریلانکا هم پیش روی کرده‌اند.
· آیا کشتی ایرانی داریم که الان در توقیف کشوری باشد؟
بله. یک کشتی در هند داریم که به خاطر مشکلات ما با یک بانک سنگاپوری در توقیف است. این مشکلات اکنون در حال رفع است. در همین قضیه جدید هم شنیده شد که کشتی آلاینده هندی به خاطر آن کشتی توقیف شده است. این در حالی است که کشتی هندی به خاطر آلودگی و طبق الزامات بنادر باید متوقف می‌شد و تضمین می‌داد. این موضوع اگر در امارات بود قطعا برخورد سخت‌تری با آن‌ها صورت می‌گرفت.
بخش سوم: وضعیت کشتیرانی
· با این وصفی که در مورد تحریم گفتید، کشتیرانی به یک شرکت زیان‌ده تبدیل نشده است؟
خبر. شاکله اساسی شرکت ما نیروی انسانی متخصص و زبده است. ما می‌توانیم راهی پیدا کنیم یا حتی راهی بسازیم. اما به آن مرز ورشکستگی نرسید. هر چند شرایط بسیار سخت بود. ضمن اینکه باید در نظر داشته باشید در این مدت به خاطر کاهش هزینه بار در کشتیرانی سراسر جهان، تعدادی از شرکت‌های کشتیرانی جهان ورشکست شدند اما ما خوشبختانه به این مشکل نخوردیم.
· در این راه از کمک دولتی هم استفاده کردید؟
همانطور که می‌دانید شرکت کشتیرانی از لحاظ مالی یک شرکت وابسته به دولت نیست. در این مدت موسساتی بودند که به خاطر سابقه همکاری از ما حمایت کردند. البته حمایت دولتی هم بود اما دولت به خاطر تابعیت این شرکت. به عنوان شرکت ایرانی تلاش کرد تا کشتیرانی سرپا باشد.
· تعداد ناوگان فعال کشتیرانی در حال حاضر چقدر است؟
در گروه كشتيراني حدود 160 کشتی داریم که 20 کشتی آن در شمال فعال هستند.
· مسیرهای دور کشتیرانی ایران در حال حاضر به کدام مقاصد است؟
خاور دور و آمریکای لاتین.
· آیا ما به مقصد آمریکا یا از مبدا این کشور کشتی داریم؟
خیر. مدت‌هاست که چنین ارتباطی وجود ندارد.
· آیا کشتیرانی در این مدت فعال بوده است؟
بله. در مسیر کشورهای دیگر مثل چین، سنگاپور، کره و فیلیپین کار می‌کردیم. برخی از کشتی‌های ما هم در مسیرهایی فعال بودند که هیچ یک از مبدا و مقصد آن ایران نبوده است.
· مشکل بیکاری نیروی انسانی هم داشتید؟
خیر. تا جایی که شد از ظرفیت هاي موجود (تحت مديريت شركت) به نحو مطلوب استفاده شد .
