به گزارش گروه راهبرد خبرگزاری دانا، دومین جلسه از ششمین درس گفتار ماهانه اندیشه و عمل امام موسی صدر، بعدازظهر شنبه، چهارم آبان با سخنرانی استاد محمد جواد صاحبی برگزار شد.
ویژگی‌ها و شرایط مصلح
صاحبی در این جلسه درباره ویژگی‌ها و شرایط مصلح صحبت کرد. شرایطی که به زعم وی، مصلح بدون داشتن آن موفق نمی‌شود. صاحبی سعه صدر و تاکید بر همگرایی را دو ویژگی لازم دانست که در جلسه گذشته به آن‌ها اشاره شده بود اما در این جلسه به طور مفصل درباره آن صحبت کرد.
استاد حوزه و دانشگاه گفت: از ویژگی‌های مصلح این است که کل نگر باشد. جزئی نگری مانع از پیشبرد پروژه اصلاح است. مصلح باید از بالا به مسایل نگاه کند و افق‌های دور را ببیند. در آثاری که از امام دیدم نمونه‌های خیلی خوبی را در این مورد دیدم. کسانی که با آقای صدر حشر و نشر داشتند خاطراتی را نقل می‌کنند که نشان می‌دهد آقای صدر هرگز خود را درگیر مسایل جزئی نکرد.
وی ادامه داد: مصلح همیشه درگیر حمله مخالفان است؛ مخالفانی که انگیزه حسادت دارند یا دشمن‌اند یا فریب خورده دشمن یا مخالف اصلاحات. امام موسی صدر هم مستثنی نبود و مانند مصلحان دیگر محسود حاسدان بود. قدرت کلام و نفوذ امام باعث حسادت‌ها می‌شد. اما از ایشان عکس العملی نمی‌بینیم. آقای شرف الدین نقل میکند امام صدر به این مخالفت‌ها و حملات نه تنها اعتنا نمی‌کرد، حتی فکر هم نمی‌کرد و همواره آینده را در نظر داشت. وی اهل بدگویی از افراد نبود.
استاد صاحبی تصریح کرد: مصلح اگر بخواهد درگیر مسایل شخصی شود و شخصیتش را محور قرار دهد، توفیق از او سلب می‌شود. افراد بسیاری مدعی بودند اما نه جاذبه داشتند و نه توانستند حرکتی ایجاد کنند، چرا که درگیر مسایل جزئی می‌شدند.
وی افزود: همین سعه صدر بود که به امام موسی صدر جاذبه ویژه بخشیده بود و می‌توانست در میان گروه‌های مختلف حضور پیدا کند و برای همه جاذبه داشته باشد. لطافت و ظرافتی که در رفتار امام صدر هست به او جاذبه ویژه‌ای بخشیده است. همانطور که پیامبر اینگونه بود و بخش عمده‌ای از جاذبه ایشان به دلیل همین سعه صدر و بزرگ منشی بوده است.
صاحبی در ادامه چند نمونه از سیره امام موسی صدر ذکر کرد، از جمله رویکرد امام به مساله فلسطین. وی گفت: امام صدر در قضیه فلسطین با همه گروه‌های فلسطینی تعامل می‌کرد و از همه امکانات استفاده می‌کرد. ایشان با جاذبه‌ای که داشت توانسته بود بسیاری از گروه‌های فلسطینی را انسجام بدهد. آنان را جمع کند. حتی فرا‌تر از این، توانسته بود در سران کشور‌ها تاثیر بگذارد. اینکه عالمی دینی از ایران به لبنان مهاجرت کند و بتواند در سران عرب تاثیر بگذارد عجیب است. کسی که رییس جمهور نبود. تنها عالمی دینی بود در کشوری دیگر، اما با نفوذ کلامش توانست سران عرب را در مساله فلسطین جمع کند.
صاحبی تصریح کرد: امام موسی صدر درگیر مسایل فرقه‌ای و مذهبی نمی‌شد و تنها انسانیت برایش مهم بود. وی فرا‌تر از آیین و شخص خاصی به انسان می‌اندیشید. در عین حال که این سعه صدر باعث نمی‌شد وی اصول را فراموش کند.
نقطه شروع حرکت مصلح
استاد صاحبی در ادامه بیان کرد، سوال این جلسه این است که مصلح باید برنامه‌اش را از کجا شروع کند؟ فرد یا اجتماع؟ این سوالی همیشگی است که محل اختلاف بسیار است. سید جمال اسدآبادی معطوف به اصلاح اجتماع بود. لذا سراغ سران کشور‌ها می‌رفت تا بتواند اصلاح را ایجاد کند. اما شاگردش، محمد عبده، از نیمه راه با سید جمال اختلاف پیدا کرد و بیان کرد مشکل افراد است. لذا به سمت آموزش رفت. سید جمال اصلاح فرد را رد نمی‌کرد اما آن را بدون اصلاح جامعه موثر و کافی نمی‌دانست. متاثران از او هم معتقدند اصلاح اجتماعی باید در کنار اصلاح فرهنگی باشد.
وی افزود: آقای صدر این مطلب را به صراحت در مطالبشان تصریح کردند که مصلح نسبت به افراد مسوولیت دارد و نمی‌تواند بر فساد و انحراف افراد چشم بگذارد و بگوید باید کارهای بزرگ کرد. مسلمان در برابر یک فرد هم مسوول است. بنابراین، مصلح هم برای جامعه کار میکند و هم روی افراد.
اصلاح اسلامی باید برای تمدن جدید پروژه اصلاح داشته باشد.
صاحبی اظهار داشت: برنامه اصلاح اسلامی باید برای همه مظاهر تمدن جدید پروژه اصلاح داشته باشد و آن‌ها را در نظر بگیرد. این برنامه اصلاح تابع منابعی است. در پروژه اصلاح اسلامی این منابع قرآن، سنت و سیره معصومان است که همه مصلحان بر آن تأکید دارند.
وی ادامه داد: سوال این است که باید چه نگاهی به این منابع داشته باشیم؟ نگاه ظاهرگرایانه یا نگاهی که امام صدر هم به آن معتقد است و می‌گوید این منابع نیاز به تفسیر دارند؟ آقای صدر می‌گوید قرآن بطن‌هایی دارد. عرب صدر اسلام به اندازه خودش از قرآن درک می‌کرد و انسان مدرن امروز به تناسب دوران خودش فهم بیشتری دارد. لذا قرآن جاویدان است. چون هر روز باید فهم جدیدی از آن داشته باشیم. بی‌توجهی به این مساله ما را در ورطه‌ای می‌اندازد که سنت گرایان و گروه‌های سلفی در آن افتاده‌اند.
صاحبی افزود: امام موسی صدر در سیره هم معتقد به تفسیر و اجتهاد بود و اینکه باید اصولی را از آن استخراج کنیم. گروه‌هایی مانند سلفی‌ها در همین جا ایراد دارند. آنان معتقدند ظاهر نص و سنت حجت است. به همین دلیل هیچ پدیده جدیدی را نمی‌پذیرند و استفاده از آن‌ها را حرام می‌دانند. در حالی که امام صدر به صراحت می‌گوید باید تفسیر تازه‌ای از قرآن و سنت و حتی سیره داشته باشیم و آن‌ها را مطابق شرایط زمان احیا کنیم.
وی سپس با بررسی و تحلیل دو دیدگاه اصولگرایی و اصلاح طلبی شناخته شده در ایران، به تحلیل و نقد هر دو نگاه پرداخت و بعد درباره نگاه امام موسی صدر گفت: اصلاح‌گری در کلام امام موسی صدر به این معناست که باید با الگوهایی که از دل کتاب و سنت به دست می‌آوریم و اجتهاد می‌کنیم، بتوانیم به معضلات و پرسش‌های جامعه‌مان پاسخ مناسب بدهیم.
نگاه امام موسی صدر به آزادی: آزادی انسان، محور اصلاح‌گری
صاحبی تاکید کرد: یکی از مسایلی که آقای صدر در آثارشان بسیار به آن تأکید دارد این است که پروژه اصلاح شامل چه محورهایی می‌شود؟ از دیدگاه امام مهم‌ترین محور آزادی انسان است. مهم‌ترین کار اصلاح‌گری، آزادی انسان است. از نظر آقای صدر آزادی در اسلام اندازه و پایانی ندارد و حدی او را محدود نمی‌کند. این، تعریف جدیدی از آزادی است. زیرا این حقی است که خدا به انسان داده است و برای آن حدی تعیین نکرده. آزادی حقیقی تام و تمام و نامتناهی است. اما آیا این به این معناست که هر فردی مختار است هر کاری انجام دهد؟ خیر. سوال اصلی این است که انسان می‌خواهد از چه چیز آزاد شود؟ آزادی از دو فشار است: فشار دورنی و فشار بیرونی. فشار دورنی همان نفس انسان است. تلاش اول رهایی از این بند است. آزادی بیرونی رهایی از قدرت‌های سیاسی است. انسان حق ندارد قید و بند کسی یا چیزی را بپذیرد. آزادی وقتی آزادی است که در هر دو وجه صورت بگیرد. این مطلب را در کلام ائمه فراوان می‌بینیم و امام موسی صدر به آن اشاره دارد و می‌گوید آزادی زمانی آزادی است که به آزادی دیگران صدمه نزد. این تعریف از آزادی در آثار امام صدر بهتر از دیگران آمده است.
اصلاح نظام سیاسی در پروژه اصلاح‌گری
استاد صاحبی تغییر و اصلاح نظام سیاسی را دوم محور تغییر در اصلاح‌گری دانست و گفت: اصلاح نظام سیاسی از دو جهت اهمیت دارد: اول اینکه همه قوانین و احکام باید توسط نظام‌های اجتماعی اجرا شود، دوم اینکه این نظامات آثار وضعی و تربیتی هم دارند؛ نظام سیاسی برنامه اقتصادی، فرهنگی و آموزشی می‌دهد. مردم ناخواسته از نظام اجتماعی متاثر می‌شوند و نمی‌توانند فارغ از نظام اجتماعی تصمیم بگیرند. مردم الگوهایی دارند که نظام اجتماعی آنان را معرفی میکند. به همین دلیل است که حضرت امیر(ع) می‌گویند مردم به زماندارانشان بیشتر از پدرانشان شبیه‌اند و به همین دلیل است که اگر در نظام اجتمای ناخالصی به وجود آید، تا سطوح پایین جامعه سرایت میکند.
وی ادامه داد: به این دلایل است که امام صدر نظام اجتماعی را در محور کارش قرار می‌دهد. ضمن اینکه اصلاح فردی را فراموش نمی‌کند. وی درباره اصلاح نظام اجتماعی طرح مشخصی دارد و نظرشان به نظر علامه طباطبایی نزدیک است.
صاحبی افزود: امام صدر در یکی از سخنرانی‌هایش به صراحت می‌گوید نظام حکومتی ما باید رهبری داشته باشد که صالح باشد و در پرتو سنت پیامبر و اهل بیت انجام وظیفه کند. اما نظام اسلامی نظامی بسته نیست. اسلام انعطاف دارد و یک نظام مشخص را برایمان تعیین نمی‌کند. برای اسلام هدف مهم است. شکل حکومت را مردم هر زمان تعیین می‌کنند. محتوا عدالت، امنیت و ارزش‌های اخلاقی است، با شکلی که مناسب زمان باشد.
وی تاکید کرد: این نظر آقای صدر حرف بسیار بزرگی است. افراد دیگری هم این مطالب را گفته‌اند اما ایشان بسیار روشن این موضوع را ارایه کرده‌اند.
در ادامه نشست پرسش و پاسخ مطرح شد و استاد صاحبی به تشریح بیشتر مطالب و دیدگاه‌های امام پرداخت.
گفتنی است درس گفتارهای اندیشه و عمل نشست‌های ماهانه موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر است که هفته اول هر ماه برگزار می‌شود.
