به گزارش خبرنگار گروه آموزش خبرگزاری دانا (دانا خبر)، "سواد" یا "با سواد بودن" یکی از مفاهیم مرکزی در سنجش توسعه انسانی (HDI) کشورها محسوب می‌شود. به طوری که در گزارش سالانه توسعه انسانی که به صورت سالانه توسط برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) انتشار می‌یابد، یکی از سه شاخص مورد بررسی نرخ سواد بزرگ سالان است؛ در کنار شاخص امید به زندگی و استاندارد زندگی شایسته که توسط تولید ناخالص داخلی (GDP) تعیین می‌شود. در این گزارش بررسی می‌شود که جایگاه ایران از حیث سواد آموزی در کجاست و چه برنامه‌هایی برای ارتقای این جایگاه وجود دارد.
موج نگرانی در مورد آمار بی سوادی در ایران پس از اعلام نرخ سازمان آمار و بیان آن از زبان باقر زاده رییس سازمان نهضت سوادآموزی کشور ایجاد شد. بر اساس سرشماری سال 90، 9 میلیون و 719 هزار نفر در کشور( 14 درصد)، خود را در گروه سنی بالای 6 سال، بی سواد مطلق اعلام کردند. از این میان حدود 3 میلیون و 456 هزار نفر (7 درصد) از این تعداد در گروه سنی 10 تا 49 سال قرار دارند. طبق آمار 54 درصد افراد بی سواد حداقل یک فرزند مدرسه ای دارند.
سواد 20 میلیون ایرانی زیر سیکل است/ ایران هشتادو هشتمین کشور با سواد دنیا
نکته دیگر اینکه در حدود 10 میلیون ایرانی تنها تا پنجم ابتدایی تحصیل کرده‌اند و 10 میلیون تنها تا سطح سیکل به مدرسه رفته‌اند. این دو گروه به انضمام گروه بی سواد رقم بسیار دلهره او ری را از وصعیت سواد در ایران ترسیم می‌کنند.
نکته مهم این است که "سواد" یا "با سواد بودن" یکی از مفاهیم مرکزی در سنجش توسعه انسانی (HDI) کشورها محسوب می‌شود. به طوری که در گزارش سالانه توسعه انسانی که به صورت سالانه توسط برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) انتشار می‌یابد، یکی از سه شاخص مورد بررسی نرخ سواد بزرگ سالان است؛ در کنار شاخص امید به زندگی و استاندارد زندگی شایسته که توسط تولید ناخالص داخلی (GDP) تعیین می‌شود. [i] و ایران در رتبه 88 جهان و رتبه هشتم خاورمیانه و شمال آفریقا را کسب کرده است.
نرخ سواد ایران در جهان در سال 2011
بر اساس آمار سال 2011 ، برخی از کشور دنیا دارای آمار بالای 99 درصد باسواد هستند و جزو باسوادترین کشورهای دنیا محسوب می‌شوند که از میان آن‌ها می‌توان به گرجستان، کوبا، ارمنستان، تاجیکستان، روسیه، استرالیا، کشورهای آمریکای شمالی، کره شمالی و جنوبی، کشورهای اسکاندیناوی و انگلیس اشاره کرد.
بیش از سیزده کشور جهان هستند که نیمی از جمعیت آن‌ها بی سواد هستند و نرخ بی سوادی بیش از 50 درصد از جمعیت کشور است. بی سوادترین کشورهای جهان کشورهای آفریقایی مالی، چاد، بورکینافاسو، گینه، نیجر، اتیوپی، سیرالئون، آفریقای مرکزی به اضافه افغانستان هستند.
ایران در این مقایسه در جایگاه 120 در بین 178 کشور قرار گرفته است. طبق این آمار حدود 23 درصد جمعیت ایران سواد خواندن و نوشتن ندارند و 77 درصد کل جمعیت باسواد محسوب می‌شوند. این آمار در میان مردان ایرانی 83.5 درصد و در میان زنان ایرانی 70.4 درصد است. این بدین معناست که حدود 16.5 درصد مردان و 30 درصد زنان بی سواد محسوب می‌شوند. ( منبع UNESCO Institute for Statistics, September 2013)
نهضت سواد آموزی در ایران
در ایران سازمان نهضت سوادآموزی به عنوان یک سازمان دولتی در سال ۱۳۵۸ به فرمان آیت الله سید روح الله خمینی و به منظور آموزش خواندن و نوشتن به بزرگ سالان و نیز کودکانی که به مدرسه دسترسی ندارند(محرومین) تشکیل گردید. به استثنای سه سال اول فعالیت نهضت، به طور متوسط سالانه نزدیک به ۹۰۰ هزار نفر در کلاس‌های سوادآموزی شرکت کرده‌اند. بالاترین میزان شرکت در سال ۱۳۶۶ (۱٬۶۶۰٬۰۰۰ نفر) و کمترین مقدار آن در سال ۱۳۶۳ (برابر با ۸۴۴٬۰۰۰ نفر) صورت گرفته است.
نرخ افزایش سواد در ایران بعد از انقلاب/ رشد سواد در زنان کندتر است
اگر چه آمار کنونی ایران و مقایسه وضعیت سواد ایران با سایر کشورهای جهان نگران کننده است با این حال نمی‌توان از رشد مناسب نرخ سواد در ایران غفلت کرد. بر اساس آمار ایندکس ماندی(mundi index) رشد سواد آموزی در ایران از زمان انقلاب تا سال‌های اخیر را به روشنی می‌توان دید. هر چند نرخ رشد در بین زنان نسبت به مردان و بزرگ سالان نسبت به جوانان سرعت پایین تری داشته است.
رشد سواد در بین بزرگ سالان- 15 سال به بالا
رشد سواد در بین زنان جوان- 15 تا 24 سال
رشد سواد در بین مردان جوان- 15 تا 24 سال
رشد سواد در بین زنان بزرگ سال - 15 سال به بالا
رشد سواد در بین مردان بزرگ سال- 15 سال به بالا
دلیل تفاوت‌های آماری در نرخ بی سوادی / به چه کسی باسواد گفته می شود؟
در بررسی نمودارها و آمارهای جهانی و داخلی و حتی در درون کشور گاهی تفاوت‌هایی در آمار مربوط به بی سوادی مشاهده می‌شود که به واسطه تفاوت تعریف "بی سوادی" ایجاد شده‌اند.
بر طبق تعاريف مركز آمار ايران كسي كه بتواند متون ساده را به زبان فارسی بنویسد یا بخواند جزو افراد باسواد محسوب شده و معادل تحصیلی اول ابتدایی است، اما تعریف سواد در مجموعه نهضت سوادآموزی متفاوت است چون در اين سازمان به فردی که بتواند به جز خواندن و نوشتن، حساب کردن و روخوانی از قرآن را بلد باشد باسواد گفته مي‌شود و اگر کسی بتواند دو مهارت حساب کردن و روخوانی قرآن را بلد باشد از نظر سازمان نهضت سوادآموزی با سواد محسوب می‌شود. با اين حساب آمار مركز آمار ايران با آمار نهضت سوادآموزي در برخي اوقات تفاوت‌هايي با هم دارد.
کمتر از سوم ابتدایی بی سواد محسوب می شود
البته بر اساس مصوبه شوراي عالي آموزش و پرورش كساني كه داراي مدرك تحصيلي تكميلي، دوره سوادآموزي، سوم ابتدايي يا بالاتر از آن باشند با سواد شناخته شده و كساني كه بي سواد مطلق هستند يا مدركي پايين‌تر از سوم ابتدايي دارند بي‌سواد تلقي مي‌گردند كه بر همين مبنا بیش‌ترین بي‌سوادي زنان در گروه سني بالاي 50 سال است.
با این حال تعریف جهانی سواد که از سوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو UNESCO) ارایه شده است چنین است : باسوادی توانایی شناخت، درک، تفسیر، ساخت، برقراری ارتباط و محاسبه در استفاده از مواد چاپ‌شده و نوشته‌شده مربوط به زمینه‌های گوناگون است. باسوادی زنجیره آموزشی را که توانایی رسیدن به اهداف، توسعه دانش و پتانسیل، و شرکت کامل در جامعه‌ای بزرگ‌تر را برای یک فرد فراهم می‌کند، دربر دارد.
برنامه‌های آینده نهضت سواد آموزی
طبق گفته رییس سازمان نهضت سواد اموزی بر اساس حكم مقام معظم رهبري در اين نامه، آموزش و پرورش و نهضت سوادآموزي موظف شده‌اند تا بي‌سوادي گروه سني 10 تا 49 سال كشور را در طول برنامه پنجم توسعه ريشه‌كن كرده و به صفر برسانند كه بر اين اساس كارگروهي تشكيل شده و برنامه 5 ساله نهضت سوادآموزي تدوين و براي تاييد نهايي به محضر رهبري ارسال شده است.
همچنین وی در جمع ائمه جمعه خراسان رضوی که در مجتمع ثامن‌الائمه برگزار شد، اظهار کرد: سوادآموزی از نکات مهم و اثرگذار تمام کشورهاست و مجامع بین‌المللی پیوسته این موضوع را رصد می‌کرده و گزارش‌هایی از روند پیشرفت کشورها منتشر می‌کنند، بر طبق سند جهانی که توسط دولت ایران به امضا رسیده است، ایران متعهد شده تا سال ۲۰۱۵ میلادی شاخص‌های سواد در جامعه را ۵۰ درصد بهبود بخشد.
در خاتمه برنامه‌هایی که به طور محسوس در راستای ارتقای وضعیت سواد در ایران از زبان متولیان این سازمان شنید از این قرارند:
- ایجاد امکان اینکه هر سوادآموز تا سقف ۴۰۰ هزار تومان به کسی که به آن فرد سواد بیاموزد کمک مالی کند.
- استفاده از روحانیان در این زمینه.
- ابلاغ به استان‌ها که به ازای هر 75 نفر بی سوادی که تحت پوشش قرار می‌گیرد، یک مسئول سوادآموزی به مجتمع آن‌ها داده شود و مجوز صدور فعالیت این افراد در بکفا.
