با وجود تاکید وزیر نفت و سیاست جدید ایران برای ادامه سوآپ نفت خام، قطع ناگهانی سوآپ در دوران گذشته شرایط را به‌گونه‌ای ایجاد کرده است که انگار دیگر کشورهای حاشیه دریای خزر رغبت چندانی برای معاوضه نفت خام خود با ایران ندارند.
به گزارش گروه انرژی خبرگزاری دانا به نقل از ایسنا، از مردادماه 1389 عملیات سوآپ خام از مسیر ایران به دلیل این که وزیر نفت وقت معتقد بود سوآپ نفت خام، کشور را به وارد کننده نفت خام تبدیل کرده است متوقف شد.
عملیات معاوضه نفت خام از مسیر ایران در حالی متوقف شده است که با توجه به تحریم‌های اعمال شده علیه صنعت نفت کشور، "طرح تجارت نفت" می‌توانست نقش بسیار مهمی را در کاهش تاثیر محدودیت‌های صورت گرفته علیه ایران داشته باشد؛ به طوری که بعد از توقف سوآپ، بخش اقتصادی شورای عالی امنیت ملی بعد از جلسه‌ای با مدیران نفتی و دریافت گزارش و نظرات آنها به وزارت نفت تاکید کرد که دوباره با شرکت‌های سوآپ کننده وارد مذاکره شوند.
هم اکنون بیش از سه سال از توقف سوآپ نفت خام می‌گذرد اما خبرها حاکی از آن است که با وجود تلاش تیم جدید وزارت نفت برای مذاکره با کشورهای حاشیه دریای خزر برای از سرگیری سوآپ نفت خام، این کشورها باتوجه به قطع ناگهانی سوآپ نفت در دولت قبلی چندان تمایلی برای همکاری دوباره با ایران ندارند.
مذاکراکنندگان ایرانی علاوه بر محدودیت‌های تحریم صنعت نفت یکی از دلایلی بی‌رغبتی کشورهای حاشیه دریای خزر برای ادامه عملیات سوآپ را به وجود آمدن جو بی‌اعتمادی در این کشورها نسبت به مواضع مسوولان نفتی ایران می‌دانند.
از سوی دیگر در زمانی که ایران بازار خود را تقدیم رقیبان خود می‌کرد گزینه‌های دیگری برای انتقال نفت منطقه آسیای میانه به بازارهای جهان نقش پررنگ‌تری یافت؛ خط لوله BTC و CPC با وجود این که از نظر کارشناسان اقتصادی نیست اما به دلایل استراتژیک توانست موفقیت نسبتاً مهمی را در دیپلماسی خطوط لوله نفت و گاز نصیب خود کند.
بازارهای از دست رفته ایران
به گزارش ایسنا، یکی از شرکت‌هایی که نفت خام خود را با ایران معاوضه می‌کرد شرکت اماراتی "دراگون اویل" (Dragon Oil) بود که طی قراردادی 10 ساله بیش از ٨٦ درصد حجم نفت‌خام تولیدی میدان‌های ترکمنستان را از مسیر ایران صادر می‌کرد.
اما در پایان ماه مارس ٢٠١٠ این قرارداد خاتمه یافته و دیگر تمدید نشد. این در حالی است که دراگون اویل در نبود قرار معاوضه نفت خام خود با ایران، با شرکت کراس کاسپین (CROSS CASPIAN) که اداره مرکزی آن در باکو مستقر است وارد مذاکره شد و اعلام کرد که نفت‌خام بیشتری را از عرض دریای خزر و از مسیر باکو و با راه آهن به بندر باتومی گرجستان در دریای سیاه صادر میکند.
همچنین شرکت سوئیسی "ویتول" بازاریاب و فروشنده نفت‌خام قزاقستان و ترکمنستان نیز که بخش عمده نفت‌خام‌های مختلف تولیدی این دو کشور را از بندر آکتائو به بندر نفتی نکا صادر می‌کرد همانند شرکت اماراتی دراگون اویل با توجه به تصمیم ایران مبنی بر توقف سوآپ، تصمیم به صادرات نفت خام از مسیر باکو به دریای مدیترانه و دریای سیاه گرفت.
شرکت سلکت انرژی تریدینگ (SELECT ENERGY TRADING ) که دفتر مرکزی آن در هامبورگ واقع است و شرکت ایرلندی کاسپین اویل دیولوپمنت (Caspian Oil Development) که پیش از این به نام برنیان (Hibernian) خوانده می‌شد، از جمله شرکت‌های مهمی بودند که گاهی از بندر نفتی نکا نفت خام ترکمنستان را صادر می‌کرند.
علاوه بر این صادرکنندگان دیگری هم در مسیر بندر نفتی نکا نفت خام محموله‌های مقطعی صادر می‌کردند که با شرایط جدید شرکت ملی نفت از مسیر ایران برای صادرات نفت خود منصرف شدند.
اگرچه سید مسعود میر کاظمی ایراداتی به نحوه عملیات سوآپ نفت خام وارد کرد و حتی اعلام کرد که برخی در این زمینه با کسب سود شخصی به کشور خیانت کرده‌اند اما همه بر اهمیت اقتصادی و استراتژیک بودن سوآپ نفت خام معترفند با وجود این نه تنها در زمان وزارت میرکاظمی بلکه بعد از او نیز هیچ اراده‌ای برای اصلاح و ادامه این عملیات نبود.
