احمد بیرشک؛ چهره ای از ریاست دانشگاه تهران تا راه اندازی مجتمع های آموزشی مدارس

به گزارش گروه دانش خبرگزاری دانا، امروز چهاردهم فروردین مصادف است با روز درگذشت پرفسور احمد بیرشک که از همین رو شرح شخصیت وی به شرح زیر است:

نام: احمد بیرشک
تولد: 4 بهمن 1285 ش.( باجگیران)
مرگ: 14 فروردين 1381(تهران)
عوامل شهرت: ریاضیدان، تصحيح كننده تقویم ایرانی، بنیانگذار دانشنامه فارسی، بنیانگذار مدارس چهارگانه هدف، ريیس دانشگاه تهران، پژوهشگر تاریخ علم

سال هاي آغازين:
احمد بيرشك در سال 1285 در باجگيران به دنيا آمد؛ شهري كه اكنون جزیی از استان خراسان رضوي است و در بخش باجگیران شهرستان قوچان و در نقطه صفر مرزی بین ایران و ترکمنستان قرار دارد.

احمد تحصيلات را از كودكي نزد «محمد» پدر خود آغاز كرد و از همان زمان زبان فرانسه را آموخت. مدتي بعد به همراه پدر به مدرسه «احمديه» مشهد رفت. او به محض ورود به مدرسه در آزمون مدير مدرسه شركت كرد و مستقيما وارد كلاس چهارم شد. هر چند كه اندكي بعد تشخيص داده شد كه احمد شايسته حضور در كلاس پنجم است و به اين ترتيب او راهي كلاس پنجم شد. وي براي ادامه تحصيل به تهران آمد و از كلاس هفتم در مدرسه فرانسوي زبان «آليانس» تحصيلات خود را ادامه داد.

رياست در دانشگاه تهران
 بيرشك در مهر ماه ۱۳۰۸ معلم دارالمعلمین عالی شد و اندكي بعد كارمند وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه شده، به تدريس فیزیک، علوم طبیعی، ریاضی و زبان در دبيرستان پرداخت. برای مدتي به عنوان ريیس کارگزینی دانشگاه تهران فعاليت كرد و در سال 1321 و به دنبال جدا شدن دانشگاه تهران از وزارت معارف، رييس دانشگاه تهران شد.

سه سال بعد دانشگاه تهران دوباره به وزارت معارف بازگردانده شد منوچهر اقبال ریاست دانشگاه را برعهده گرفت. بيرشك نيز از دانشگاه تهران كناره گيری كرد و به تدريس درس «پرسپکتیو» در دانشسرای عالی و پلی تکنیک مشغول شد.

هنر، دانش و فرهنگ
روز دوم خرداد 1327 روزی ماندگار در زندگي احمد بيرشك بود. وي به همراه چند تن از همكاران خود از جمله سید محمد قاضی نوری، دکتر تقی هورفر، احمد دیانی، علی متمدن، احمد انواری و احمد رضاقلی زاده  و با سرمايه ای 350 هزار ريالي مدرسه هدف را بنيان نهادند.

كلمه «هدف» عنوان اختصاری سه عبارت هنر، دانش و فرهنگ بود. تا سال 1334 تنها دبيرستان شماره يك پسرانه هدف، دانش آموزان را تعليم مي داد اما در اين سال يك دبيرستان دخترانه، يك دبستان پسرانه و يك دبستان دخترانه به مجموعه هدف اضافه شد.

همچنين موفقيت مجموعه فرهنگي هدف سبب شد تا در دهه 30 شمسي دو گروه فرهنگي ديگر با عنوان «گروه فرهنگي خوارزمي» و «گروه فرهنگي آذر» براي افزايش فرهنگ و دانش جامعه فعاليت خود را آغاز كنند. تا سال 1353 تعداد مدارس هدف به 12 افزايش يافت.

از جمله اين مدارس، دبستاني بود كه 3524 دانش آموز داشت. در مدارس هدف، امكاناتي چون آزمايشگاه و كتابخانه براي درس هاي فيزيك، شيمي، زيست شناسي و كارگاه هاي نقاشي، مكانيكي اتومبيل، نجاري، خطاطي وجود داشت.

تا سال 1355 مجموعا 15588 نفر از مدارس هدف فارغ التحصيل شدند. از بين اين فارغ التحصيلان، 8596 نفر در رشته رياضي، 6960 نفر در علوم طبيعي و 32 نفر در علوم انساني تحصيل كرده بودند. در مجموع  اين مدارس 31 سال مشغول به كار بودند و در بالا رفتن سطح سواد جامعه و تربيت دانش آموزان ديپلمه نقشي با اهميت ايفا كردند.

بيرشك در همين سال ها چندين بار به كشورهايي چون انگلستان، آمريكا و فرانسه اعزام شد تا در مورد نظام آموزشي اين كشورها تحقيق به عمل آورده و آن ها در ايران اجرايي نمايد. از ديگر فعاليت هاي بيرشك، ویرایش متون ریاضی و فیزیک دانشگاه صنعتی شریف بود. او همچنين در سال 1341 ش. معاون وزير فرهنگ شد.

دهه پر افتخار زندگي
بيرشك در سال ۱۳۷۰ بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی را برپا كرد و هفت سال رييس اين بنياد بود. او در تالیف دانشنامه ایرانیکا، فرهنگ کامل انگلیسی – فارسی، فرهنگنامه کودکان و نوجوانان و دانشنامه ایران و اسلام، نقشي كليدي ايفا كرد.

او در سال 1377 به عنوان استاد نمونه انتخاب شد و لوح تقدير ريیس جمهوری را دريافت كرد. در همان سال دکتری افتخاری ریاضیات از طرف دانشگاه شهید بهشتی به وي اعطا شد.

همچنين ترجمه بيرشك از كتاب «سرگذشت علم» نوشته جورج سارتن george sarton ( 1956- 1884)  سبب شد تا اين كتاب به عنوان كتاب سال برگزيده شود.

دكتر بيرشك همچنين تقويم ايراني را تصحيح كرد و با بررسي تقويم هايي چون تقويم حكيم عمر خيام (كه در هر دو ميليون سال تنها يك سال را خطا داشت) و تقويم گريگوری (كه در هر سه هزار سال يك سال خطا داشت)، از تقويمی استفاده كرد كه از دوره‌های ۲۸۲۰ ساله تشکیل شده ‌است چراکه برخلاف تقویم‌های پیشین از دوره‌های ۳۳ ساله (هفت دورهٔ ۴ ساله و یک دورهٔ ۵ ساله) تشکیل نشده، بلکه از دوره‌های ۲۸۲۰ ساله تشکیل شده ‌است.

هر دوره به زیردوره‌های ۱۲۸ یا ۱۳۲ ساله تقسیم می‌شود، که هرکدام از آن‌ها نیز به زیرزیردوره‌های ۲۹، ۳۳، یا ۳۷ ساله تقسیم می‌شوند که در هرکدام سال‌های مضرب ۴ غیر از آخرینشان کبیسه است. هر سال ۱۲ ماه دارد که شش ‌تای اول ۳۱، پنج ‌تای بعد ۳۰، و ماه آخر بر حسب کبیسه بودن یا نبودن ۲۹ یا ۳۰ روز دارد.

و سرانجام... او در فروردین ۱۳۸۱ نشان درجه یک دانش را از ریاست جمهوری دریافت كرد.


پايان زندگی
دكتر احمد بيرشك 95 ساله در عصر روز چهارشنبه ۱۴ فروردین سال 1381 از دنيا رفت. وی را در آرامگاه ظهيرالدوله در شمال تهران به خاك سپردند.



تاليفات و ترجمه ها:
گاهنامه تطبیقی سه هزار ساله، هندسه سطحیه، هندسه ترسیمی، زندگی نامه دانشوران، پرسپکتیو (اصول مناظر و مرایا)، جبر و حسابر(مخصوص دبيرستان)، هندسه مناظر و مرایا، جدول‌های لگاریتم، جهان و انشتاین، شناخت ژاپن، سرگذشت علم، تاریخ آفریقا، رهبر علم، اینشتین، یک، دو، سه... بی‌نهایت، زندگینامه برتراند راسل، آموزش در جریان پیشرفت.