خبرگزاری دانا از صنعت پنجاه ساله پتروشیمی در ایران گزارش می دهد؛
به گزارش گروه انرژی خبرگزاری دانا، مدتهاست که با تبدیل شدن نفت به فراورده ها و مشتقات نفتی زندگی انسانها را تحت الشعاع قرار داده است، فرآوردههای نفتی در زمینه تهیه سوخت وسایل نقلیه، سوخت موشک های هدایت کننده، سفینههای فضایی و ماهوارهها و حتی در ساخت بسیاری از قطعات داخلی آنها کاربرد اساسی دارد.
در عین حال مشتقات نفتی پهنه بیشتری از زندگی انسان را تحت العاع قرار داده و ترکیبات آن را می توان از ساخت قطعات مورد نیاز وسایل تا ماده اولیه بیشتر داروها و حتی آنتیبیوتیکها دید.
صنایع پتروشیمی(Petrochemical industry)، بخشی از صنایع شیمیایی است که فرآوردههای شیمیایی را از مواد خام حاصل از نفت یا گاز طبیعی تولید میکند.
تا پیش از وارد شدن نفت به مفهوم امروزی در زندگی انسان، مواد شیمیایی مورد نیاز، بر اثر تغییر و تبدیل صنایع گیاهی و حیوانی بدست میآمد. اما در اوایل قرن بیستم نفت خام و گاز طبیعی به عنوان ماده اولیه برای تهیه بسیاری از ترکیبات مورد نیاز انسان، اهمیت حیاتی و روز افزونی پیدا کرده است.
نگاهی به تاریجچه صنعت پتروشیمی در ایران
صنعت پتروشیمی در ایران قدمتی پنجاهساله دارد. شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران با بهره برداری از واحد تولید کود شیمیایی شیراز، در سال ۱۳۴۲ آغاز به کار کرد. این شرکت با گسترش صنعت در قالب سه طرح عمرانی در سالهای ۱۳۴۲ تا ۱۳۶۵ مرحله گسترش نخستین خود را، پشت سر گذاشت.
فعالیت این شرکت، در زمینه تولید کود شیمیایی و مواد اساسی پتروشیمیایی و شیمیایی باعث خودکفایی ایران از مواد نام برده شد. راه اندازی مجتمعهای پتروشیمی گوناگون مانند: فارابی، خارک، پاسارگاد، کربن اهواز، رازی (شاپور سابق) و طرحهای توسعه پتروشیمی شیراز از اقدامات این شرکت در مرحله گسترش آغازین خود بودهاست.
فعالیتهای شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در سالهای جنگ ایران و عراق تا اواسط سال ۱۳۶۷ به حداقل خود رسید. با این وجود، این شرکت طرح توسعه پتروشیمی شیراز را در این مرحله زمانی تکمیل کرد. همچنین روند فعالیت این شرکت در احداث پالایشگاه شازند متوقف شد.
پس از جنگ، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، مرحله تجدید حیات و نوسازی را شروع کرد.
بازسازی مجتمعهای خسارت دیده در جنگ، در طول برنامه اول توسعه، در سالهای ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳، بهره برداری از طرحهای بنیادی مانند پتروشیمی اصفهان، اراک و تکمیل مجتمع بندرامام گسترش صادرات و خصوصی سازی و سود دهی در برنامه پنج ساله دوم در سالهای ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۸ و افزایش تولید سالانه تولیدات از 4.2 به ۱۱ میلیون تن در سال، با بهره برداری از برنامههای باقیمانده از برنامه پنج ساله اول، از اقدامات و پیشرفتهای این شرکت، در مرحله بازسازی و تجدید حیات شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، به شمار میرود.
در مراحل بعدی، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، با گسترش صادرات و توسعه صنعت در صادرات غیرنفتی و همچنین توسعه خصوصی سازی و توجه ویژه به پژوهش و پیشرفت مرحله جهش و تثبیت خود را، پشت سر گذاشت.
خصوصی سازی و صنعت پتروشیمی
همزمان با توسعه و افزایش در تولید، تولیدکنندگان اصلی محصولات پتروشیمی و صاحبان بینالمللی صنعت به زودی به این نکته مهم رسیدند که بهمنظور حفظ برتری خود در این صنعت، چارهای ندارند، جز اینکه از قابلیتهای بخش خصوصی استفاده کنند.
بررسی سیاستهای گذشته و حال صنایع نفت و پتروشیمی در گوشه و کنار جهان اعم از آمریکا و اروپا تا هند، چین، مالزی، برزیل، قطر و عربستان نشان میدهد که بهمنظور افزایش رقابتهای بینالمللی و افزایش پتانسیل خود به خصوصیسازی روی آورده اند.
در ایران اما بررسی عملکرد اجرای طرح خصوصیسازی در پتروشیمی نشان میدهد که عمده واگذاریهای انجام شده در قالب طرح توزیع سهام عدالت و یا واگذاری به موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی بابت رد دیون دولت بوده است.
بیش از 63 درصد سهام واگذار شده شرکتهای زیرمجموعه وزارت نفت در قالب طرح توزیع سهام عدالت و رد دیون دولت بوده که این موضوع تبعات نامطلوبی را در اداره و مدیریت شرکتهای واگذارشده ایجاد کرده است، ضمن اینکه برنامهریزی برای طرحهای توسعهای این شرکتها را با مشکل مواجه ساخته و از میل و رغبت سرمایهگذاران بخش خصوصی واقعی برای سرمایهگذاری در این شرکتها میکاهد.
مشخص نبودن قیمت خوارک و مدت زمان قراردادهای تامین خوراک از دیگر چالشهایی است که باعث کاهش انگیزه بخش خصوصی برای ورود و سرمایهگذاری در صنایع نفت و پتروشیمی میشود.
سهامداران عدالت با نگاه درآمدی خود به سود این سهام، مانع اجرای طرحهای توسعهای و سرمایهگذاریهای جدید شرکتهای مشمول واگذاری شدهاند، ضمن آنکه مدیریت این سهامداران غیرمتخصص بر شرکتهای مذکور، برنامهریزی و آینده این شرکتها را با چالش مواجه میکند. بنابراین، وجود این سهامداران خود مانعی برای سرمایهگذاری بخش خصوصی در این شرکتها بوده و از این رو کاهش انگیزه سرمایهگذاران را در پی خواهد داشت.
ازطرف دیگر بخش خصوصی در ایران توان مالی کافی را برای تامین مالی پروژههای سرمایهگذاری ندارد.
درمجموع میتوان گفت، طی دوره 1389 تا 1392 با اینکه صنعت پتروشیمی به خصوصیسازی دست یافته بود، اما بهدلیل تحریمهای ایران از سوی غرب، فضای نامناسب کسب و کار و نامناسب بودن سرمایهگذاری و تولید، صنعت پتروشیمی از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده است.
بررسی عملکرد شرکت های پتروشیمی
ایران بعد از عربستان دومین تولیدکننده پتروشیمی در خاورمیانه بهحساب میآید. صنعت پتروشیمی ایران در سالهای اخیر با مشکلات بسیاری از جمله تحریمهای غرب و عدم مشارکت شرکتهای خارجی در پروژههای مرتبط مواجه بوده است. همچنین نرخ رشد تولید پتروشیمی در اکثر شرکتها منفی بوده که حاکی از روند نزولی تولید طی دوران تحریم است.
5 شرکت برتر صنعت پتروشیمی در سال 1390 براساس میزان تولید بهترتیب؛ بندر امام، پارس، نوری، مارون و پردیس بهثبت رسیده است. در سال 1389، شرکتهای نوری و پارس رتبه اول و دوم، شرکتهای زاگرس و پردیس به ترتیب رتبههای سوم و چهارم و شرکت بندرامام رتبه پنجم را در سال 1389 داشته است، در حالیکه در سال 1390 بندر امام با رشد 161 درصدی در تولیدات خود به رتبه اول دست یافته است.
چالشهای پیشروی صنعت پتروشیمی
صنعت پتروشیمی به دلیل جذابیت و تنوع در تولید محصولات و به دلیل سودآوری و اشتغالزایی بالای آن در اقتصاد کشور از اهمیت بالایی برخوردار است.
هم اکنون به دلیل ناهماهنگی در برنامهریزی های صنعت نفت، بسیاری از مجتمعهای جدیدالتاسیس پتروشیمی با تاخیر در تامین خوراک یا عدم تخصیص خوراک کافی مواجه هستند. به دلیل عدم تامین خوراک واحدهای پتروشیمی ظرفیت تولید کاهش یافته، به طوریکه واحدها بین 70 تا80 درصد ظرفیت خود تولید میکنند.
کمبود خوراک عامل اصلی فاصله بین ظرفیت اسمی و تولید واقعی محصولات پتروشیمی است. همچنین عدم اشراف بر دانش فنی، اغلب موجب تاخیر در زمان اجرا و هزینه اجرای پروژههای پتروشیمی نیز میشوند و این افزایشها در زمان و هزینه، اقتصاد اولیه طرح را مخدوش کرده و علاوه بر این در زمان بهرهبرداری نیز بهرهوری و بازدهی را پایین میآورد و همه این موارد به معنای عدم تناسب میان سخت افزارها و نرم افزارهاست و موجب غیراقتصادی شدن طرح میشود.
با توجه بهاینکه صنعت پتروشیمی ایران در مقیاس وسیع خصوصی شده است و دولت آمادگی و تمایلی برای سرمایهگذاری در این بخش ندارد، برای توسعه زیرساختها و زمینههای لازم برای سرمایهگذاری بخش خصوصی به سرمایهگذاری داخلی و سرمایهگذاری خارجی نیاز است.
جذب سرمایهگذاری خارجی مستلزم لغو تحریمهای بین المللی ایران است. تحریم ایران از سوی غرب نه تنها از جذب سرمایهگذاران خارجی جدید جلوگیری کرده، بلکه سرمایهگذاران گذشته را نیز به خروج از ایران وادار می کند.
بهطوریکه با شروع تحریمهای غرب که بخش نفت و گاز ایران را هدف قرار داده است، بهطور فزایندهای منجر به خروج کمپانیهای نفتی اروپایی مانند شل، بی پی، استات اویل، توتال، و ... از بازار نفت و گاز ایران شده است و راه را برای کمپانی های چینی مانند شرکت نفت چین، پتروچاینا و حتی ساینوپک باز کرده است.
در هر حال با کاهش تحریم های بین المللی می توان امید داشت که ظرفیت تولید پتروشیمی طبق برنامه به ارزش 100 میلیون تن در سال 2015 برسد؛ مساله ای که در نگاه اول سخت به نظر می رسد اما شدنی است.
در عین حال مشتقات نفتی پهنه بیشتری از زندگی انسان را تحت العاع قرار داده و ترکیبات آن را می توان از ساخت قطعات مورد نیاز وسایل تا ماده اولیه بیشتر داروها و حتی آنتیبیوتیکها دید.
صنایع پتروشیمی(Petrochemical industry)، بخشی از صنایع شیمیایی است که فرآوردههای شیمیایی را از مواد خام حاصل از نفت یا گاز طبیعی تولید میکند.
تا پیش از وارد شدن نفت به مفهوم امروزی در زندگی انسان، مواد شیمیایی مورد نیاز، بر اثر تغییر و تبدیل صنایع گیاهی و حیوانی بدست میآمد. اما در اوایل قرن بیستم نفت خام و گاز طبیعی به عنوان ماده اولیه برای تهیه بسیاری از ترکیبات مورد نیاز انسان، اهمیت حیاتی و روز افزونی پیدا کرده است.
نگاهی به تاریجچه صنعت پتروشیمی در ایران
صنعت پتروشیمی در ایران قدمتی پنجاهساله دارد. شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران با بهره برداری از واحد تولید کود شیمیایی شیراز، در سال ۱۳۴۲ آغاز به کار کرد. این شرکت با گسترش صنعت در قالب سه طرح عمرانی در سالهای ۱۳۴۲ تا ۱۳۶۵ مرحله گسترش نخستین خود را، پشت سر گذاشت.
فعالیت این شرکت، در زمینه تولید کود شیمیایی و مواد اساسی پتروشیمیایی و شیمیایی باعث خودکفایی ایران از مواد نام برده شد. راه اندازی مجتمعهای پتروشیمی گوناگون مانند: فارابی، خارک، پاسارگاد، کربن اهواز، رازی (شاپور سابق) و طرحهای توسعه پتروشیمی شیراز از اقدامات این شرکت در مرحله گسترش آغازین خود بودهاست.
فعالیتهای شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در سالهای جنگ ایران و عراق تا اواسط سال ۱۳۶۷ به حداقل خود رسید. با این وجود، این شرکت طرح توسعه پتروشیمی شیراز را در این مرحله زمانی تکمیل کرد. همچنین روند فعالیت این شرکت در احداث پالایشگاه شازند متوقف شد.
پس از جنگ، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، مرحله تجدید حیات و نوسازی را شروع کرد.
بازسازی مجتمعهای خسارت دیده در جنگ، در طول برنامه اول توسعه، در سالهای ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳، بهره برداری از طرحهای بنیادی مانند پتروشیمی اصفهان، اراک و تکمیل مجتمع بندرامام گسترش صادرات و خصوصی سازی و سود دهی در برنامه پنج ساله دوم در سالهای ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۸ و افزایش تولید سالانه تولیدات از 4.2 به ۱۱ میلیون تن در سال، با بهره برداری از برنامههای باقیمانده از برنامه پنج ساله اول، از اقدامات و پیشرفتهای این شرکت، در مرحله بازسازی و تجدید حیات شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، به شمار میرود.
در مراحل بعدی، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، با گسترش صادرات و توسعه صنعت در صادرات غیرنفتی و همچنین توسعه خصوصی سازی و توجه ویژه به پژوهش و پیشرفت مرحله جهش و تثبیت خود را، پشت سر گذاشت.
خصوصی سازی و صنعت پتروشیمی
همزمان با توسعه و افزایش در تولید، تولیدکنندگان اصلی محصولات پتروشیمی و صاحبان بینالمللی صنعت به زودی به این نکته مهم رسیدند که بهمنظور حفظ برتری خود در این صنعت، چارهای ندارند، جز اینکه از قابلیتهای بخش خصوصی استفاده کنند.
بررسی سیاستهای گذشته و حال صنایع نفت و پتروشیمی در گوشه و کنار جهان اعم از آمریکا و اروپا تا هند، چین، مالزی، برزیل، قطر و عربستان نشان میدهد که بهمنظور افزایش رقابتهای بینالمللی و افزایش پتانسیل خود به خصوصیسازی روی آورده اند.
در ایران اما بررسی عملکرد اجرای طرح خصوصیسازی در پتروشیمی نشان میدهد که عمده واگذاریهای انجام شده در قالب طرح توزیع سهام عدالت و یا واگذاری به موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی بابت رد دیون دولت بوده است.
بیش از 63 درصد سهام واگذار شده شرکتهای زیرمجموعه وزارت نفت در قالب طرح توزیع سهام عدالت و رد دیون دولت بوده که این موضوع تبعات نامطلوبی را در اداره و مدیریت شرکتهای واگذارشده ایجاد کرده است، ضمن اینکه برنامهریزی برای طرحهای توسعهای این شرکتها را با مشکل مواجه ساخته و از میل و رغبت سرمایهگذاران بخش خصوصی واقعی برای سرمایهگذاری در این شرکتها میکاهد.
مشخص نبودن قیمت خوارک و مدت زمان قراردادهای تامین خوراک از دیگر چالشهایی است که باعث کاهش انگیزه بخش خصوصی برای ورود و سرمایهگذاری در صنایع نفت و پتروشیمی میشود.
سهامداران عدالت با نگاه درآمدی خود به سود این سهام، مانع اجرای طرحهای توسعهای و سرمایهگذاریهای جدید شرکتهای مشمول واگذاری شدهاند، ضمن آنکه مدیریت این سهامداران غیرمتخصص بر شرکتهای مذکور، برنامهریزی و آینده این شرکتها را با چالش مواجه میکند. بنابراین، وجود این سهامداران خود مانعی برای سرمایهگذاری بخش خصوصی در این شرکتها بوده و از این رو کاهش انگیزه سرمایهگذاران را در پی خواهد داشت.
ازطرف دیگر بخش خصوصی در ایران توان مالی کافی را برای تامین مالی پروژههای سرمایهگذاری ندارد.
درمجموع میتوان گفت، طی دوره 1389 تا 1392 با اینکه صنعت پتروشیمی به خصوصیسازی دست یافته بود، اما بهدلیل تحریمهای ایران از سوی غرب، فضای نامناسب کسب و کار و نامناسب بودن سرمایهگذاری و تولید، صنعت پتروشیمی از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده است.
بررسی عملکرد شرکت های پتروشیمی
ایران بعد از عربستان دومین تولیدکننده پتروشیمی در خاورمیانه بهحساب میآید. صنعت پتروشیمی ایران در سالهای اخیر با مشکلات بسیاری از جمله تحریمهای غرب و عدم مشارکت شرکتهای خارجی در پروژههای مرتبط مواجه بوده است. همچنین نرخ رشد تولید پتروشیمی در اکثر شرکتها منفی بوده که حاکی از روند نزولی تولید طی دوران تحریم است.
5 شرکت برتر صنعت پتروشیمی در سال 1390 براساس میزان تولید بهترتیب؛ بندر امام، پارس، نوری، مارون و پردیس بهثبت رسیده است. در سال 1389، شرکتهای نوری و پارس رتبه اول و دوم، شرکتهای زاگرس و پردیس به ترتیب رتبههای سوم و چهارم و شرکت بندرامام رتبه پنجم را در سال 1389 داشته است، در حالیکه در سال 1390 بندر امام با رشد 161 درصدی در تولیدات خود به رتبه اول دست یافته است.
چالشهای پیشروی صنعت پتروشیمی
صنعت پتروشیمی به دلیل جذابیت و تنوع در تولید محصولات و به دلیل سودآوری و اشتغالزایی بالای آن در اقتصاد کشور از اهمیت بالایی برخوردار است.
هم اکنون به دلیل ناهماهنگی در برنامهریزی های صنعت نفت، بسیاری از مجتمعهای جدیدالتاسیس پتروشیمی با تاخیر در تامین خوراک یا عدم تخصیص خوراک کافی مواجه هستند. به دلیل عدم تامین خوراک واحدهای پتروشیمی ظرفیت تولید کاهش یافته، به طوریکه واحدها بین 70 تا80 درصد ظرفیت خود تولید میکنند.
کمبود خوراک عامل اصلی فاصله بین ظرفیت اسمی و تولید واقعی محصولات پتروشیمی است. همچنین عدم اشراف بر دانش فنی، اغلب موجب تاخیر در زمان اجرا و هزینه اجرای پروژههای پتروشیمی نیز میشوند و این افزایشها در زمان و هزینه، اقتصاد اولیه طرح را مخدوش کرده و علاوه بر این در زمان بهرهبرداری نیز بهرهوری و بازدهی را پایین میآورد و همه این موارد به معنای عدم تناسب میان سخت افزارها و نرم افزارهاست و موجب غیراقتصادی شدن طرح میشود.
با توجه بهاینکه صنعت پتروشیمی ایران در مقیاس وسیع خصوصی شده است و دولت آمادگی و تمایلی برای سرمایهگذاری در این بخش ندارد، برای توسعه زیرساختها و زمینههای لازم برای سرمایهگذاری بخش خصوصی به سرمایهگذاری داخلی و سرمایهگذاری خارجی نیاز است.
جذب سرمایهگذاری خارجی مستلزم لغو تحریمهای بین المللی ایران است. تحریم ایران از سوی غرب نه تنها از جذب سرمایهگذاران خارجی جدید جلوگیری کرده، بلکه سرمایهگذاران گذشته را نیز به خروج از ایران وادار می کند.
بهطوریکه با شروع تحریمهای غرب که بخش نفت و گاز ایران را هدف قرار داده است، بهطور فزایندهای منجر به خروج کمپانیهای نفتی اروپایی مانند شل، بی پی، استات اویل، توتال، و ... از بازار نفت و گاز ایران شده است و راه را برای کمپانی های چینی مانند شرکت نفت چین، پتروچاینا و حتی ساینوپک باز کرده است.
در هر حال با کاهش تحریم های بین المللی می توان امید داشت که ظرفیت تولید پتروشیمی طبق برنامه به ارزش 100 میلیون تن در سال 2015 برسد؛ مساله ای که در نگاه اول سخت به نظر می رسد اما شدنی است.