در عصر دانایی با دانا خبر      دانایی؛ توانایی است      دانا خبر گزارشگر هر تحول علمی در ایران و جهان      دانایی کلید موفقیت در هزاره سوم      
کد خبر: ۱۱۸۱۶۱۴
تاریخ انتشار: ۲۸ مرداد ۱۳۹۳ - ۰۹:۵۳
یک استاد دانشگاه معتقد است در بررسی کودتای 28 مرداد، نباید غیبت طرفداران دکتر مصدق در مقابل کودتاچیان را فراموش کنیم.
ما هم در کودتا نقش داشتیم
گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر) - صادق زیباکلام *: حکایت کودتای 28مرداد همچون سریال های تلویزیونی، تکرار و تکراری شده است. هرازچندگاهی مجموعه ای جدید از اسناد و مدارک موجود در آمریکا و انگلستان ظاهر می شود و پرده از نقش آن دو کشور در طراحی کودتای 28مرداد برمی دارد، منتها با وجود این همه شواهد و قراین همچنان عده ای ظرف سال های اخیر این تردید را به وجود آورده اند که گویا آمریکا و انگلستان نقش زیادی در کودتای 28مرداد نداشته اند و در حقیقت برخی ها صحبت از قیام 28 مرداد کرده و برخی ها دکتر مصدق را متهم کرده اند که خود می خواست کودتا صورت گیرد و مثل قهرمان از صحنه خارج شود و سعی می کنند، شواهد و قراین دیگری مطرح کنند. به راستی نقش آمریکا و انگلستان در کودتای 28مرداد چقدر بود؟

قبل از شرح ماجرا و نقش دولت های آمریکا و انگلستان  باید به یک مساله مهم اشاره داشت و آن هم شرایط سیاسی داخلی ایران بود.

بدون تردید کودتا را آمریکایی ها و انگلیسی ها طراحی کرده و به اجرا گذاشتند اما نباید از این واقعیت غافل شد که اگر شرایط سیاسی و اجتماعی داخلی، مناسب وقوع کودتا نبود قطعا کودتا نمی توانست موفق شود.

ما در اینجا به همین مقدار بسنده می کنیم و اینکه شرایط سیاسی داخلی چگونه بوده که راه را برای کودتای طراحی شده توسط آمریکایی ها و انگلیسی ها، هموار کرده، می گذاریم برای فرصتی دیگر و به کودتا می پردازم. 

آیا اساسا نیازی به اسناد و مدارک بیشتری برای نشان دادن نقش آمریکا و انگلستان در کودتای 28مرداد وجود دارد؟ در واقع هم آمریکا و هم انگلستان از همان ابتدای کودتا یعنی بعد از آنکه کودتا اتفاق افتاد در سال 32، نه منکر نقششان در به راه انداختن کودتا بوده اند و نه هرگز اعتقادشان بر اینکه دولت مرحوم دکتر مصدق را باید از طریق کودتا سرنگون کرد، پنهان ساخته اند، بنابراین به نظر نمی رسد که نیاز به اسناد و مدارک جدیدتری باشد تا ثابت کند که انگلستان و آمریکا در کودتای 28مرداد نقش داشته  و آن کودتا را به وجود آورده اند.

انگلستان در حقیقت از همان ابتدای ملی شدن نفت و  روی کارآمدن دولت مرحوم دکترمصدق در اوایل سال 1330 رسما و علنا معتقد بود تا زمانی که دکتر مصدق بر سر کار است هیچ مصالحه ای درخصوص نفت نمی تواند با دولت وی تحقق پیدا کند.

برخلاف انگلستان، آمریکایی ها اصراری بر کودتا علیه مصدق نداشتند. دست کم در سال30 و بخشی از سال 31، آنان خواهان سرنگونی حکومت دکتر مصدق نبودند. در واقع و درست تر گفته باشیم در ابتدای ملی شدن نفت، آمریکایی ها نه تنها مخالف ملی شدن نفت نبودند بلکه از دولت دکترمصدق جانب داری هم می کردند.

با شروع جنگ سرد و خطر کمونیسم، این تفکر در میان بسیاری از دموکرات های آمریکا وجود داشت که یکی از راه های جلوگیری از پیشرفت کمونیسم در کشورهایی مثل ایران که شرایط زیادی برای به قدرت رسیدن رژیم های انقلابی کمونیستی در آنها وجود دارد، وجود حکومت هایی نظیر دولت دکتر مصدق است که کمونیست و چپ گرا نیستند، در عین حال از محبوبیت گسترده ای هم برخوردارند.

این تیپ آمریکایی ها به مصدق و دولتش به عنوان خاکریزی علیه پیشروی کمونیسم با حمایت اتحاد شوروی در ایران می نگریستند.

دلیل دوم عدم مخالفت آمریکایی ها با ملی شدن نفت آن بود که از دید بسیاری از آمریکایی ها موافقتنامه نفتی میان ایران و انگلستان، خیلی یک جانبه و به نفع انگلیسی ها بود.

همان موقع شرکت های نفتی آمریکایی در عربستان، کویت و ونزوئلا قراردادهایی  موسوم به 50-50 منعقد کرده بودند، یعنی نیمی از درآمد نفت از آن عربستان بود و نیمی دیگر از آن شرکت های آمریکایی، در حالی که مقداری که انگلیسی ها به ایران پرداخت می کردند بسیار کمتر از 50درصد درآمد نفتی بود که به 20درصد هم نمی رسید.

بنابراین آمریکایی ها با نفس ملی شدن مخالفتی نداشتند. بالاخره شاید آمریکایی ها خیلی بدشان هم نمی آمد که نفت ایران ملی شود و انحصار انگلستان از سر نفت ایران کنار رفته و بالطبع شرکت های آمریکایی هم بتوانند وارد بازار نفت ارزشمند ایران شوند.

بنابراین آمریکایی ها نه مخالفتی با ملی شدن داشتند و نه با دولت دکتر مصدق، سفیر آمریکا در ایران، در حقیقت هم ملی شدن را تایید می کرد و هم برای دکتر مصدق احترام فراوانی قایل بود و روابط بسیار خوبی با دولت دکتر مصدق و شخص وی داشت اما انگلستان برخلاف آمریکا از همان ابتدا هم با ملی شدن مخالف و معتقد بودند که مصدق به شدت از انگلیسی ها متنفر بود تا او در مقام نخست وزیری باقی می ماند، امکان حصول هیچ توافق یا مصالحه ای درخصوص نفت و اساسا اما هیچ مساله و مناقشه  ای میان تهران و لندن وجود نداشت. انگلیسی ها البته مذاکره می کردند، اما مذاکره شان با ما، بیشتر به واسطه فشار و ترغیب از سمت آمریکایی ها بود.

اما آن وضعیت به تدریج تغییر یافت و آمریکایی ها هم مجاب شدند که نظر انگلیسی ها درست تر بود و مشکل اصلی شخص دکترمصدق و لجاجت و یک دندگی او است که مانع از رسیدن به توافق و حل بحران نفت می شود.

این، همه داستان نبود و آمریکایی ها به تدریج به این جمع بندی می رسیدند که دولت دکتر مصدق نه تنها مانع از خطر به قدرت رسیدن کمونیست ها در ایران نشده بلکه برعکس، در شرایط بحرانی و پرتلاطم سیاسی که از زمان به روی کارآمدن دکترمصدق و ملی شدن نفت در کشور به وجود آمده بود، وضع کمونیست ها یا حزب توده و طرفداران آن بسیار بهتر شده بود.

از دید واشنگتن اگر مصدق در نهایت سقوط می کرد، یعنی به دلیل افزایش مشکلات داخلی توان حاکمیت را از دست می داد، این حزب توده و کمونیست ها بودند که خلا احتمالی دکترمصدق و سقوط دولت او را پر می کردند و نیروهای طرفدار غرب، دربار و... که از آنان نام بردیم جایگاه چندانی برای نگه داشتن قدرت نداشتند؛ بنابراین می توان گفت از اواسط سال 31 در حقیقت واشنگتن هم به لندن نزدیک شده بود.

مشکل دیگر آمریکایی ها و انگلیسی ها این بود که شاه به دلیل واهمه ای که داشت حاضر نبود در کودتا شرکت کند، برعکس شاه، خواهر دوقلویش اشرف، اشتهای سیری ناپذیری برای کاربرد خشونت علیه دکتر مصدق و سرنگونی وی داشت.

مابقی ماجرا را می دانیم و در حقیقت آمریکایی ها و انگلیسی ها در نهایت موفق شدند شاه را ترغیب کنند که حکم عزل دکترمصدق را نوشته و مقدمات کودتا را فراهم کردند، اما درعین حال باوجود آنکه همه شواهد و قراین از طراحی کودتا توسط آمریکایی ها حکایت می کند اما این نکته را هم نمی توانیم و نباید نادیده بگیریم که آمریکایی ها و انگلیسی ها حتی یک سرباز هم وارد ایران نکردند و ده ها هزار نفر از هم میهنان مان در حقیقت نقش پیاده نظام و نقش سربازان آمریکایی و انگلیسی را بازی کردند.

بالاخره یک نکته دیگر را هم ما ایرانیان نباید فراموش کنیم و آن هم شکل وقوع کودتا بود، واقعیت امر آن است که کودتا به این صورت نبود که صبح ایرانیان از خواب بیدار شوند و مشاهده کنند که ارتش، مراکز حساس را گرفته و کودتا شده، خیر، کودتا صرفا از ساعت 7:30 الی هشت صبح شروع شد و چندصدنفر بیشتر نبودند، چندصدنفر که اغلب نظامیانی بودند که با خانواده هایشان لباس سفید پوشیده و بر پشت کامیون ها از مناطق جنوب شهر حرکت کرده بودند و به طرف خیابان های مرکزی شهر می آمدند اما این تصویر تا سه چهار ساعت بعد تغییر کرد، چندصدنفر ساعت 7:30 صبح تا نزدیک به 12ظهر بالغ بر چندین هزارنفر شده بودند و آن هزاران نفر بودند که در حقیقت عمل کودتا را انجام دادند.

سوالی که ما هیچ وقت نخواسته ایم ظرف این 63 سالی که از کودتا می گذرد، به آن پاسخ دهیم آن است که طرفداران دکتر مصدق در فاصله هشت صبح تا 12ظهر که عملا دولت او سقوط کرد، کجا بودند؟

*استاد دانشگاه تهران


ارسال نظر