بنزین به عنوان یکی از مهمترین حامل های سوخت در ایران نقش مهمی در حمل نقل عمومی و خصوصی دارد. برای بررسی چگونگی قیمت بنزین لازم است نگاهی به قیمت و شیوه عرضه این سوخت در چند دهه گذشته داشته باشیم.
به گزارش خبرگزاری دانا، دولت دوازدهم در لایحه بودجه سال 1397 بیش از 17 هزار میلیارد تومان درآمد جدید از محل افزایش قیمت حامل‌های انرژی در نظر گرفته است. در تبصره 18 این لایحه عنوان شده که تمام مابه‌التفاوت قیمت حامل‌های انرژی در سال 97 ، صرف تولید، اشتغال‌زایی، آموزش و... خواهد شد.
هر چند که افزایش احتمالی قیمت سوخت پس از تصویب لایحه توسط مجلس شورای اسلامی اجرایی می شود، اما منتقدان با بهانه قرار دادن گرانی بنزین موجی از انتقاد را علیه دولت شکل داده اند. شکل گیری این موج در حالی است که دولت های پس از انقلاب هر کدام راهبرد هایی متفاوت برای ارائه بنزین داشته اند.
**نرخ بنزین از ثبات قیمت تا سهیمه بندی
پس از انقلاب اسلامی بنزین با قیمت هر لیتر یک تومان در جایگاه عرضه می شد، در سال 1359 به خاطر مشکلات اقتصادی و جنگ نرخ بنزین سه تومان شد و این نرخ تا حدود یک دهه یعنی تا سال 1368 ثابت ماند.
با آغاز دولت کارگزارن ، نرخ بنزین از سه تومان به پنج تومان و سال 74 دوبرابر یعنی به هر لیتر 10 تومان رسید. همچنین نرخ بنزین در آغاز دولت اصلاحات هر لیتر 16 تومان بود که در پایان دولت هفتم این نرخ به 38 تومان و در پایان دولت هشتم ، بنزین 80 تومانی در کشور عرضه شد.
البته در سال های پایانی دولت هشتم طرح سهمیه بندی بنزین برای نخستین بار توسط «بیژن زنگنه» وزیر نفت وقت مطرح شد اما به دلایلی مسکوت ماند. با پایان دولت اصلاحات راهبرد دولت نهم و دهم برای نرخ بنزین و عرضه آن متفاوت شد. بنزین دو نرخی، کارت سوخت و سهمیه ماهیانه از جمله اقدامات این دولت ها در زمینه بنزین بود.
دولت نهم در ادامه اقدامات خود سهمیه بندی سوخت را در دستور کار قرار داد. هر چند که در آغاز این طرح، بنزین نرخ دولتی هر لیتر 100 و آزاد 400 تومان بود اما با اجرایی شدن قانون هدفمندی یارانه ها نرخ بنزین نیز تحت تاثیر این قانون قرار گرفت تا جایی که براساس قانون نرخ بنزین و دیگر حامل های سوختی در پایان برنامه پنجم توسعه باید به فوب خلیج فارس می رسید.
تلاش برای رساندن نرخ بنزین عرضه شده داخلی به قیمت فوب در حالی است که علاوه بر قیمت اصلی فوب، بنزین هزینه‌های دیگری از از جمله هزینه انتقال، هزینه تلفات و دستمزد جایگاه‌داران برای دولت دارد که قیمت آن را به مراتب بیشتر از قیمت جهانی بنزین می کند؛ برخی کارشناسان معتقدند برای توزیع هر لیتر بنزین احتمالا بین 300 تا 500 تومان هزینه می‌شود.
براساس گزارش نشریه «آرگوس»، قیمت فوب بنزین معمولی در 21 نوامبر (آذرماه امسال ) مصادف با 30 آبان برای هر لیتر بیش از 43 سنت است که بر اساس ارز آزاد (4200 تومان) حدود 1800 تومان می‌شود. اگر در خوشبینانه ترین حالت نرخ بنزین را براساس ارز مبادله ای 3500 تومان محاسبه کنیم نرخ هر لیتر بنزین عرضه شده در بازار بیش از 1500 تومان است.
** ایران در میان عرضه کنندگان بنزین ارزان
هر چند که در شرایط کنونی برخی می گویند : افزایش قیمت سوخت تاثیر منفی خود را بر سایر بخش های اقتصادی می گذارد اما برخلاف ادعای برخی منتقدان، ایران از جمله کشورهایی است که بنزین به قیمت ارزان به شهروندان عرضه می کند.
در حالی که براساس راهبرد از پیش تعیین شده تا پایان برنامه پنجم توسعه قیمت بنزین باید به فوب قیمتی در حدود 1800 تومان می رسید اما در چند سال گذشته نرخ این سوخت بر روی 1000 تومان ثابت مانده است.
این ارقام در حالی مطرح است که متوسط قیمت خرده فروشی بنزین در جهان بسیار بالاتر از قیمت‌های اعلام شده در بازارهای جهانی است.
براساس آخرین آمار به روز شده تارنمای گلوبال پترول پرایس متوسط قیمت خرده‌فروشی بنزین در جهان حدود 1.1 دلار(4600 تومان) در لیتر است.
طبق داده های این تارنما قیمت خرده‌فروشی بنزین بین کشورهای جهان تفاوت‌های فاحشی با هم دارد. به‌طور مثال هر لیتر بنزین در ونزوئلا حدود یک سنت(42 تومان) به فروش می‌رسد و مردم هنگ‌کنگ برای خرید هر لیتر از این سوخت بیش از 2 دلار(8500 تومان) پرداخت می‌کنند.
براساس داده های این تارنما ایران پس از کشورهای ونزوئلا و عربستان ارزان‌ترین بنزین دنیا در کشور توزیع می کند؛ ایران بنزین معمولی را به قیمت 1000 تومان معادل 23.8 سنت و بنزین سوپر را با نرخ 1200 تومان معادل 28 سنت توزیع میکند.
براساس داده های این تارنمای خبری تمامی کشورها به قیمت های یکسانی در زمینه بنزین دسترسی دارند سیاست لحاظ کردن یارانه آن موجب شده تا نرخ متفاوتی از بنزین در کشورهای مختلف رواج پیدا کند.
** اما چرا افزایش قیمت؟
هر چند که افزایش نرخ بنزین در دولت کنونی از سوی منتقدان با هجمه های فراوانی رو به رو شده و برخی از آن به عنوان «پیش پرداخت حقوق شهروندی» یاد می کنند اما برای رسیدن به واقعیت گرانی بنزین لازم است نگاهی به قوانین مصوب در این زمینه داشته باشیم.
هر چند نرخ جهانی بنزین برای تمامی کشورها تقریبا یکسان است اما پرداخت یارانه این سوخت و شیوه های مالیات گذاشتن بر آن موجب شده تا نرخ عرضه بنزین در کشورها متفاوت باشد.
ایران یکی از کشورهایی است که در آن دولت یارانه بنزین و سایر سوخت ها را متقبل شده و آن را با نرخ ارزان تری به شهروندان عرضه می کند.
این رویه تا زمان اجرایی شدن قانون هدفمندی یارانه ها ادامه داشت اما پس از اجرایی شدن این قانون، رشد نرخ بنزین شتاب بیشتری به خود گرفت.
براساس قانون هدفمندی یارانه ها، قیمت فروش داخلی بنزین، نفت کوره، نفت سفید وگاز به تدریج تا پایان برنامه پنجم توسعه نباید کمتر از 90 درصد قیمت آن در فوب خلیج فارس باشد. همچنین براساس تبصره های این ماده باید قیمت فوب را براساس 95 درصد قیمت تحویل سوخت از عرشه کشتی باشد.
«فوب» در بازرگانی بین‌المللی به قراردادی گفته می‌شود که فروشنده مسوول است هزینه حمل و نقل با کشتی را بپردازد و کالا را در بندر کشور خریدار به وی تحویل دهد.
هر چند که این قانون باید تا پایان برنامه پنجم توسعه اجرایی می شد اما با گذشت بیش از یک سال و نیم از پایان این برنامه، بنزین عرضه شده در کشور با نرخ مصوب آن در فوب خلیج فارس تفاوت فراوانی دارد؛ بنزین در حالی باید با پایان برنامه پنجم توسعه یعنی پایان سال 94 به 1500 می رسید که نرخ کنونی هر لیتر بنزین معمولی یک هزارتومان و بنزین سوپر (اکتان 95) 1200 تومان است.
با اجرایی نشدن این بند از قانون هدفمندی یارانه دولت ناچار است در ادامه برای تامین بنزین مورد نیاز شهروندان بیش از یک هزار تومان یارانه پرداخت کند که تنها برای مابه التفاوت نرخ بین المللی بنزین است و هزینه های حمل و نقل، نگهداری و جایگاه ها در ان لحاظ نشده است.
با این شرایط نرخ بنزین در ایران با هدف گذاری های برنامه پنجم که بیش از یک سال و نیم از پایان آن می گذرد تفاوت فاحشی دارد و دولت همچنان ماب التفاوت آن را از طریق یارانه ها پرداخت می کند.
در کنار رسیدن به هدف گذاری نرخ بنزین، یکی دیگر از اهداف دولت که در لایحه بودجه مستقیم به آن اشاره کرده تامین بودجه برای اشتغال است.
تبصره 18 لایحه بودجه 1397 به دولت اجازه خواهد داد تا به منظور اجرای برنامه اشتغال گسترده و مولد و اشتغال حمایتی، بتواند از محل افزایش قیمت حامل‌های انرژی در سال 1397 نسبت به قیمت این حامل‌ها در ابتدای سال 1396 منابعی به دست آورد و این منابع را تا سقف 174 هزار میلیارد ریال در جهت حمایت از طرح‌های تولیدی و برنامه‌های اشتغال زایی هزینه کند.
در این زمینه همچنین حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوری در نخستین همایش حقوق شهروندی در این زمینه گفت: اشتغال یکی از وظایف ماست، در بودجه 97 به ملت عزیز می‌گوییم که هیچ چیزی را گران نخواهیم کرد مگر اینکه بگوییم این پول کجا می‌رود و کجا صرف می‌شود.
دیگر دلیل گران شدن نرخ بنزین پرکردن شکاف قیمتی ایران با کشور های همسایه است که می تواند به راحتی از قاچاق سوخت در کشور جلوگیری کند.
«پروانه مافی» نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی مدعی است: هر چند موضع مجلس موافقت با گرانی‌ها نیست و این شیب تند را می‌گیرد، اما افزایش قیمت حامل‌های انرژی از سوی دولت نیز دلایلی دارد که مدافعان به آن‌ها اشاره دارند از جمله عرضه ارزان که منجر به قاچاق سوخت می‌شود.
در پایان باید گفت هر چند که در شرایط کنونی زمزمه های افزایش 50 درصدی قیمت بنزین موجب ایجاد شوک در جامعه شده است اما موج سواری منتقدان بر این مساله کتمان واقعیتی که در قالب لایحه توسط دولت نهم به مجلس شورای اسلامی ارائه شد.
در ماده نخست این لایحه آمده است قیمت فروش داخلی بنزین، نفت گاز، نفت کوره، نفت سفید و گاز مایع و سایر مشتقات نفت، با لحاظ کیفیت حامل ها و با احتساب هزینه‌های مرتب (شامل حمل ونقل، توزیع، مالیات و عوارض قانونی) به تدریج تا پایان برنامه پنجساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کمتر از نود درصد (90درصد قیمت تحویل روی کشتی (فوب) درخلیج فارس نباشد.
این لایحه در تاریخ 15 دی ماه سال 1388 توسط نمایندگان دوره هشتم مجلس تصویب و بعد از آن نیز مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفت.
هر چند که افزایش احتمالی قیمت سوخت پس از تصویب لایحه توسط مجلس شورای اسلامی اجرایی می شود، اما منتقدان با بهانه قرار دادن گرانی بنزین موجی از انتقاد را علیه دولت شکل داده اند. شکل گیری این موج در حالی است که دولت های پس از انقلاب هر کدام راهبرد هایی متفاوت برای ارائه بنزین داشته اند.
**نرخ بنزین از ثبات قیمت تا سهیمه بندی
پس از انقلاب اسلامی بنزین با قیمت هر لیتر یک تومان در جایگاه عرضه می شد، در سال 1359 به خاطر مشکلات اقتصادی و جنگ نرخ بنزین سه تومان شد و این نرخ تا حدود یک دهه یعنی تا سال 1368 ثابت ماند.
با آغاز دولت کارگزارن ، نرخ بنزین از سه تومان به پنج تومان و سال 74 دوبرابر یعنی به هر لیتر 10 تومان رسید. همچنین نرخ بنزین در آغاز دولت اصلاحات هر لیتر 16 تومان بود که در پایان دولت هفتم این نرخ به 38 تومان و در پایان دولت هشتم ، بنزین 80 تومانی در کشور عرضه شد.
البته در سال های پایانی دولت هشتم طرح سهمیه بندی بنزین برای نخستین بار توسط «بیژن زنگنه» وزیر نفت وقت مطرح شد اما به دلایلی مسکوت ماند. با پایان دولت اصلاحات راهبرد دولت نهم و دهم برای نرخ بنزین و عرضه آن متفاوت شد. بنزین دو نرخی، کارت سوخت و سهمیه ماهیانه از جمله اقدامات این دولت ها در زمینه بنزین بود.
دولت نهم در ادامه اقدامات خود سهمیه بندی سوخت را در دستور کار قرار داد. هر چند که در آغاز این طرح، بنزین نرخ دولتی هر لیتر 100 و آزاد 400 تومان بود اما با اجرایی شدن قانون هدفمندی یارانه ها نرخ بنزین نیز تحت تاثیر این قانون قرار گرفت تا جایی که براساس قانون نرخ بنزین و دیگر حامل های سوختی در پایان برنامه پنجم توسعه باید به فوب خلیج فارس می رسید.
تلاش برای رساندن نرخ بنزین عرضه شده داخلی به قیمت فوب در حالی است که علاوه بر قیمت اصلی فوب، بنزین هزینه‌های دیگری از از جمله هزینه انتقال، هزینه تلفات و دستمزد جایگاه‌داران برای دولت دارد که قیمت آن را به مراتب بیشتر از قیمت جهانی بنزین می کند؛ برخی کارشناسان معتقدند برای توزیع هر لیتر بنزین احتمالا بین 300 تا 500 تومان هزینه می‌شود.
براساس گزارش نشریه «آرگوس»، قیمت فوب بنزین معمولی در 21 نوامبر (آذرماه امسال ) مصادف با 30 آبان برای هر لیتر بیش از 43 سنت است که بر اساس ارز آزاد (4200 تومان) حدود 1800 تومان می‌شود. اگر در خوشبینانه ترین حالت نرخ بنزین را براساس ارز مبادله ای 3500 تومان محاسبه کنیم نرخ هر لیتر بنزین عرضه شده در بازار بیش از 1500 تومان است.
** ایران در میان عرضه کنندگان بنزین ارزان
هر چند که در شرایط کنونی برخی می گویند : افزایش قیمت سوخت تاثیر منفی خود را بر سایر بخش های اقتصادی می گذارد اما برخلاف ادعای برخی منتقدان، ایران از جمله کشورهایی است که بنزین به قیمت ارزان به شهروندان عرضه می کند.
در حالی که براساس راهبرد از پیش تعیین شده تا پایان برنامه پنجم توسعه قیمت بنزین باید به فوب قیمتی در حدود 1800 تومان می رسید اما در چند سال گذشته نرخ این سوخت بر روی 1000 تومان ثابت مانده است.
این ارقام در حالی مطرح است که متوسط قیمت خرده فروشی بنزین در جهان بسیار بالاتر از قیمت‌های اعلام شده در بازارهای جهانی است.
براساس آخرین آمار به روز شده تارنمای گلوبال پترول پرایس متوسط قیمت خرده‌فروشی بنزین در جهان حدود 1.1 دلار(4600 تومان) در لیتر است.
طبق داده های این تارنما قیمت خرده‌فروشی بنزین بین کشورهای جهان تفاوت‌های فاحشی با هم دارد. به‌طور مثال هر لیتر بنزین در ونزوئلا حدود یک سنت(42 تومان) به فروش می‌رسد و مردم هنگ‌کنگ برای خرید هر لیتر از این سوخت بیش از 2 دلار(8500 تومان) پرداخت می‌کنند.
براساس داده های این تارنما ایران پس از کشورهای ونزوئلا و عربستان ارزان‌ترین بنزین دنیا در کشور توزیع می کند؛ ایران بنزین معمولی را به قیمت 1000 تومان معادل 23.8 سنت و بنزین سوپر را با نرخ 1200 تومان معادل 28 سنت توزیع میکند.
براساس داده های این تارنمای خبری تمامی کشورها به قیمت های یکسانی در زمینه بنزین دسترسی دارند سیاست لحاظ کردن یارانه آن موجب شده تا نرخ متفاوتی از بنزین در کشورهای مختلف رواج پیدا کند.
** اما چرا افزایش قیمت؟
هر چند که افزایش نرخ بنزین در دولت کنونی از سوی منتقدان با هجمه های فراوانی رو به رو شده و برخی از آن به عنوان «پیش پرداخت حقوق شهروندی» یاد می کنند اما برای رسیدن به واقعیت گرانی بنزین لازم است نگاهی به قوانین مصوب در این زمینه داشته باشیم.
هر چند نرخ جهانی بنزین برای تمامی کشورها تقریبا یکسان است اما پرداخت یارانه این سوخت و شیوه های مالیات گذاشتن بر آن موجب شده تا نرخ عرضه بنزین در کشورها متفاوت باشد.
ایران یکی از کشورهایی است که در آن دولت یارانه بنزین و سایر سوخت ها را متقبل شده و آن را با نرخ ارزان تری به شهروندان عرضه می کند.
این رویه تا زمان اجرایی شدن قانون هدفمندی یارانه ها ادامه داشت اما پس از اجرایی شدن این قانون، رشد نرخ بنزین شتاب بیشتری به خود گرفت.
براساس قانون هدفمندی یارانه ها، قیمت فروش داخلی بنزین، نفت کوره، نفت سفید وگاز به تدریج تا پایان برنامه پنجم توسعه نباید کمتر از 90 درصد قیمت آن در فوب خلیج فارس باشد. همچنین براساس تبصره های این ماده باید قیمت فوب را براساس 95 درصد قیمت تحویل سوخت از عرشه کشتی باشد.
«فوب» در بازرگانی بین‌المللی به قراردادی گفته می‌شود که فروشنده مسوول است هزینه حمل و نقل با کشتی را بپردازد و کالا را در بندر کشور خریدار به وی تحویل دهد.
هر چند که این قانون باید تا پایان برنامه پنجم توسعه اجرایی می شد اما با گذشت بیش از یک سال و نیم از پایان این برنامه، بنزین عرضه شده در کشور با نرخ مصوب آن در فوب خلیج فارس تفاوت فراوانی دارد؛ بنزین در حالی باید با پایان برنامه پنجم توسعه یعنی پایان سال 94 به 1500 می رسید که نرخ کنونی هر لیتر بنزین معمولی یک هزارتومان و بنزین سوپر (اکتان 95) 1200 تومان است.
با اجرایی نشدن این بند از قانون هدفمندی یارانه دولت ناچار است در ادامه برای تامین بنزین مورد نیاز شهروندان بیش از یک هزار تومان یارانه پرداخت کند که تنها برای مابه التفاوت نرخ بین المللی بنزین است و هزینه های حمل و نقل، نگهداری و جایگاه ها در ان لحاظ نشده است.
با این شرایط نرخ بنزین در ایران با هدف گذاری های برنامه پنجم که بیش از یک سال و نیم از پایان آن می گذرد تفاوت فاحشی دارد و دولت همچنان ماب التفاوت آن را از طریق یارانه ها پرداخت می کند.
در کنار رسیدن به هدف گذاری نرخ بنزین، یکی دیگر از اهداف دولت که در لایحه بودجه مستقیم به آن اشاره کرده تامین بودجه برای اشتغال است.
تبصره 18 لایحه بودجه 1397 به دولت اجازه خواهد داد تا به منظور اجرای برنامه اشتغال گسترده و مولد و اشتغال حمایتی، بتواند از محل افزایش قیمت حامل‌های انرژی در سال 1397 نسبت به قیمت این حامل‌ها در ابتدای سال 1396 منابعی به دست آورد و این منابع را تا سقف 174 هزار میلیارد ریال در جهت حمایت از طرح‌های تولیدی و برنامه‌های اشتغال زایی هزینه کند.
در این زمینه همچنین حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوری در نخستین همایش حقوق شهروندی در این زمینه گفت: اشتغال یکی از وظایف ماست، در بودجه 97 به ملت عزیز می‌گوییم که هیچ چیزی را گران نخواهیم کرد مگر اینکه بگوییم این پول کجا می‌رود و کجا صرف می‌شود.
دیگر دلیل گران شدن نرخ بنزین پرکردن شکاف قیمتی ایران با کشور های همسایه است که می تواند به راحتی از قاچاق سوخت در کشور جلوگیری کند.
«پروانه مافی» نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی مدعی است: هر چند موضع مجلس موافقت با گرانی‌ها نیست و این شیب تند را می‌گیرد، اما افزایش قیمت حامل‌های انرژی از سوی دولت نیز دلایلی دارد که مدافعان به آن‌ها اشاره دارند از جمله عرضه ارزان که منجر به قاچاق سوخت می‌شود.
در پایان باید گفت هر چند که در شرایط کنونی زمزمه های افزایش 50 درصدی قیمت بنزین موجب ایجاد شوک در جامعه شده است اما موج سواری منتقدان بر این مساله کتمان واقعیتی که در قالب لایحه توسط دولت نهم به مجلس شورای اسلامی ارائه شد.
در ماده نخست این لایحه آمده است قیمت فروش داخلی بنزین، نفت گاز، نفت کوره، نفت سفید و گاز مایع و سایر مشتقات نفت، با لحاظ کیفیت حامل ها و با احتساب هزینه‌های مرتب (شامل حمل ونقل، توزیع، مالیات و عوارض قانونی) به تدریج تا پایان برنامه پنجساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کمتر از نود درصد (90درصد قیمت تحویل روی کشتی (فوب) درخلیج فارس نباشد.
این لایحه در تاریخ 15 دی ماه سال 1388 توسط نمایندگان دوره هشتم مجلس تصویب و بعد از آن نیز مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفت.
