زخم کاری‌تر از آن بود که طبیعت با گذر فصل‌ها و روزها، آن را التیام بخشد. اینکه ماجرا از کی و کجا شروع شد روایت‌های مختلفی دارد ولی وقتی چشم باز کردیم دیدیم نیمی از بلوطستان در قلب زاگرس مرکزی ایران نیست شده است.
خسارت «زوال» در برخی مناطق زاگرس به ۱۰۰ درصد می‌رسد و به گفته کارشناسان، حدود ۶۰۰ هزار هکتار از بلوط‌ها به چشم خود زوال را دیده‌اند، اگر اوضاع همین‌طور ادامه یابد و زوال کار خود را کند احتمالاً کل بلوطستان «نیستی» را به چشم خواهد دید.
در بخش‌هایی از جنگل‌های بلوط لرستان درختان خشکیده به دم تیغ تبر و اره سپرده شدند تا جای پای آن‌ها نهال و دانه بلوط کاشته شود، که آیا ۵۰ سال دیگر این بلوط‌ها پا می‌گیرند و جای خالی مادران و پدرانشان را پر می‌کنند یا نه!
روایت آفت «برگ‌خوار» و بلوطستان بی‌برگ
درد روی درد جمع شد و بغض بلوطستان این بار با هجوم بی‌رحمانه آفت «جوانه‌خوار» شکست. بلوط‌هایی که در شادی آغاز فصل نو و بهار طبیعت جای پای خود را در زمین نم‌دیده سفت می‌کردند و تاج خود را سبزتر می‌گستراندند، با حمله آفت‌های برگ‌خوار، باغ بی‌برگی شدند سراسر حزن و اندوه.
۵۰ هزار هکتار از جنگل‌های بلوط لرستان در نخستین روزهای بهار ۹۷ تحت سیطره آفت «جوانه‌خوار» بلوط درآمدند و برگ‌های خود را از دست دادند تا از جنگل‌های سبز لرستان، درختان عریان از برگ باقی بماند.
وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید حدود ۱۳۰ هزار هکتار از جنگل‌های منطقه زاگرس به آفت جوانه خوار بلوط آلوده‌اند که از این سطح، وضعیت در ۱۰ تا ۱۵ هزار هکتار آن بحرانی است و نیاز به مبارزه دارد و اعتباری یک‌میلیاردی را نیز برای مبارزه پیش‌بینی کرده است.
بیش از ۵۰ هزار هکتار از سطح جنگل‌های لرستان به آفت «جوانه خوار بلوط» آلوده‌شده‌اند
شیرزاد نجفی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان در این رابط گفت: متأسفانه بیش از ۵۰ هزار هکتار از سطح جنگل‌های لرستان به آفت «جوانه خوار بلوط» آلوده‌شده‌اند.
وی بابیان اینکه مناطقی همچون «سپیددشت»، «چم‌چیت»، «بیشه»، «شول‌آباد» و «داد آباد»، بیشترین نقاط آلوده به این آفت هستند، اظهار کرد: کار مبارزه با آفت جوانه خوار بلوط در شهرستان‌های خرم‌آباد، چگنی، سلسله، دورود و الیگودرز با مشارکت جوامع محلی شروع‌شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان گفت: این اقدام در کوتاه‌مدت منجر به کاهش این آفت خواهد شد و باید قبل از اینکه لاروها به حشره کامل تبدیل شوند، مبارزه صورت گیرد.
نجفی نبود سرما و یخبندان در سال‌های اخیر، گرم شدن هوا، تغییر اقلیم و کمبود بارش‌ها را از دلایل طغیان این آفت عنوان کرد و افزود: در عملیات مبارزه با این آفت، از روش محلول‌پاشی که یک مبارزه بیولوژیکی به شمار می‌رود استفاده‌شده است.
وی یادآور شد: «پروانه جوانه خوار» بلوط که در چند دهه اخیر، گونه‌های مختلف بلوط را به‌ویژه در جنگل‌های لرستان موردحمله قرار داده است، آفتی بسیار مخرب است که باعث کاهش رویش چوب، زوال جنگل، تغییر در زادآوری و توالی شده و حتی باعث مرگ درختان نیز می‌شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان تصریح کرد: با یاری‌گرفتن از مردم محلی و به لحاظ آمادگی و شناختی که از آفت جوانه خوار بلوط داریم، این آفت تحت مدیریت و کنترل است.
تشکیل کارگروه تخصصی مهار آفت برگ‌خوار بلوط
عبدالرضا بازدار رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان نیز در سخنانی از تشکیل کارگروه تخصصی در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان به‌منظور انجام اقدامات لازم برای مهار آفت برگ‌خوار بلوط خبر داد و اظهار داشت: در بهار سال جاری آفت برگ‌خوار بخش‌هایی از جنگل‌های استان لرستان را تحت تأثیر قرار داده است.
وی بیان داشت: در همین راستا توسط محققین مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان بررسی خیلی خوبی را روی این آفت، چرخه زندگی و اقداماتی که باید در طبیعت استان برای مهار آن انجام شود صورت پذیرفته و با همکاری و مشارکت سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور نسبت به «کانون کوبی» اقدام شده است.
بازدار ادامه داد: آنچه ما از وضعیت طبیعت و شرایط اقلیمی سال گذشته٬ زوال بلوط و خشک‌سالی که در سال‌های گذشته در استان به وقوع پیوست می‌دانیم موجب شده اتفاقاتی در طبیعت استان رقم بخورد که منتهی به آفت و خشکیدگی بلوط شده و این‌ها عواملی است که باهم در ارتباط هستند.
وی افزود: سال گذشته زمستان خوبی نداشتیم و در زمستان برف و سرما در کنترل آفات و امراض در طبیعت استان مؤثر است از همین رو شرایط را برای طغیان این آفت مساعد کرده و در همین راستا به دنبال این هستیم با استفاده از کنترل‌کننده‌های طبیعی٬ پایش و اقدامات غیر شیمیایی این آفت را کنترل کنیم.
حکایت کهنه آتشی که به جان ثروت زاگرس نشینان می‌افتد
اما ماجرای آتش و بلوط حکایت جدیدی نیست، از دیروزها تا امروز بلوطستان صحنه جدال بوده است، یک روز حرف ذغالگیری است و روز دیگر تغییر کاربری، کشاورزانی به طمع زمین مُفت، چنگ به سرمایه زمین انداخته‌اند، یک روز با تبر و اره می‌برند، روز دیگر زغال می‌گیرند و این روزها آتش می‌زنند.
گاه دعوای دو روستا به بلوطستان کشیده می‌شود و برای خالی کردن دست هم از بضاعت چراگاه و مراتع خشکیده، آتش‌به‌جان جنگل می‌اندازند، حکایت «دیگی است که نمی‌خواهند برای هیچ‌کدامشان بجوشد» اما دعوایشان هستی بلوطستان را می‌سوزاند و بس.
ماجرا گاهی عجیب‌تر هم می‌شود، برخی از آتش‌سوزی‌ها را می‌گویند عمدی است، بااین‌حال مرور گفته‌هایشان همچنان جز یک راز سربه‌مهر چیز دیگری به دست نمی‌دهد تا همچنان انگشت اتهام به‌طرف ناآگاهی و سهل‌انگاری برخی افراد محلی گرفته شود.
سطح جنگل‌های استان لرستان در بین استان‌های زاگرس نشین بعد از استان فارس در رده دوم قرار دارد ولی در سال‌های اخیر جنگل‌های این استان تهدیدهای بسیاری را تجربه کرده و دراین‌بین بخش عظیمی از وسعت این جنگل‌های ارزشمند در پی آتش‌سوزی‌های متعدد، خشکیدگی بلوط و هجوم‌آفت ها ازدست‌رفته‌اند.
استان لرستان به‌رغم دارا بودن ظرفیت‌های منحصربه‌فرد درزمینهٔ اراضی جنگلی و مرتعی با مخاطرات جدی مواجه است، مخاطراتی که می‌رود عرصه‌های طبیعی این دیار را به دشت‌های بدون آب‌وعلف تبدیل کند.
تشکل‌های مردمی برای مواقع بحرانی ساماندهی نشده‌اند
ماشاالله نعمتی فرماندار دورود در این رابطه، بابیان اینکه نسبت به سال‌های گذشته آتش‌سوزی در جنگل‌ها روند کاهشی داشته است، اظهار داشت: این روند کاهشی با تلاش جمعی بوده و همه دستگاه‌ها به‌نوعی منابع طبیعی را کمک کرده‌اند.
وی بابیان اینکه آنچه در اطفای حریق جنگل‌ها بسیار مهم است سرعت عمل بالا است، گفت: اگر در دقایق اولیه موفق به مهار آتش‌سوزی شویم درصد تخریب جنگل‌ها به صفر خواهد رسید.
فرماندار دورود بابیان اینکه در سال گذشته یکی از راهکارهایی که انجام دادیم این بود که یک نشست برگزار و از همه ظرفیت‌ها استفاده کردیم، بیان داشت: ائمه جماعت، بسیج، دهیاران و ... ظرفیت‌هایی بود که از آن‌ها استفاده کردیم.
نعمتی با اشاره به اینکه تشکل‌های مردمی ظرفیت‌های بزرگی هستند اما در مواقع بحرانی از آن‌ها استفاده نمی‌کنیم، تصریح کرد: این تشکل‌ها باید ساماندهی شوند تا بتوان در مواقع بحران از آن‌ها استفاده کنیم.
برخی مواقع در هنگام آتش‌سوزی جنگل‌ها هیچ‌گونه امکاناتی را در اختیار نداشته‌ایم و از این جهت دچار ضعف هستیم
وی در ادامه سخنان خود با تأکید بر اینکه منابع طبیعی این تشکل‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد را شناسایی و ساماندهی کند تا در مواقع بحرانی از آن‌ها استفاده کنیم، ادامه افزود: همچنین از ظرفیت دهیاران و شوراها در بحث فرهنگ‌سازی می‌توانیم استفاده کنیم.
فرماندار دورود بابیان اینکه عده‌ای در دامان طبیعت بدون توجه آتش را روشن می‌کنند و آن را خاموش نمی‌کنند و به دلیل وزش باد آتش‌سوزی در جنگل‌ها صورت می‌گیرد ادامه داد: این فرهنگ‌سازی باید صورت گیرد که می‌توان از ظرفیت دهیاران و شوراها در این رابطه استفاده کرد.
نعمتی با تأکید بر ضرورت ورود صداوسیما و همچنین رسانه‌ها در رابطه با این موضوع نیز گفت: همچنین نیروهای عمل‌کننده در هنگام اطفای حریق جنگل‌ها باید به تجهیزات و امکانات لازم تجهیز شوند.
وی بابیان اینکه در برخی مواقع در هنگام آتش‌سوزی جنگل‌ها هیچ‌گونه امکاناتی را در اختیار نداشته‌ایم، بیان داشت: در این راستا باید تجهیزات لازم از سوی منابع طبیعی برای اطفای حریق جنگل‌ها در نظر گرفته شود.
حضور جوامع محلی امکان مهار آتش در کوتاه‌ترین زمان ممکن را فراهم می کند
علی کورانی فر فرماندار بروجرد نیز در گفت‌وگو با مهر، بابیان اینکه میزان مراتع در این شهرستان بیشتر از جنگل است، گفت: بااین‌وجود تجربه‌ای که سال گذشته در شهرستان داشتیم و موجب کاهش ۹۸ درصدی آتش‌سوزی شد این بود که حریق‌های ۲۰ ساله شهرستان را موردمطالعه و بررسی قراردادیم.
وی گفت: بیش از ۲۷ نقطه که در آن‌ها آتش‌سوزی صورت گرفته شناسایی شد و در گام بعدی دهیاران، شوراها و معتمدین را دعوت و با آن‌ها جلسه‌ای را برگزار کردیم و آموزش‌های لازم برای آن‌ها ارائه و برای آن‌ها ابلاغ کتبی زده شد.
فرماندار بروجرد با تأکید بر اینکه اگر بخواهیم بحث مقابله با آتش‌سوزی را دولتی کنیم به‌هیچ‌عنوان ممکن نیست، گفت: جوامع محلی در این رابطه مؤثر هستند و اگر درصحنه باشند در کوتاه‌ترین زمان ممکن آتش مهار می‌شود.
کورانی فر یا اشاره به صدور کارت همیار طبیعت برای دهیاران، شوراها و معتمدین شهرستان بروجرد بیان داشت: با این اقدام همه روستائیان احساس می‌کردند که همیار طبیعت هستند.
مانورهایی که «واقعی» نیست
وی در بخش دیگری از سخنان خود بر ضرورت خرید تجهیزات اطفای حریق برای استان تأکید کرد و ادامه داد: ادارات منابع طبیعی در شهرستان‌ها باید تقویت شوند و اگر کمک‌های مردمی نباشد کار خاصی نمی‌توانیم از پیش ببریم.
فرماندار بروجرد همچنین بر ضرورت انسجام بین نیروهای امدادی در هنگام آتش‌سوزی جنگل‌ها تأکید کرد و گفت: باید قوانین برخورد با متخلفانی که به‌صورت عمدی اقدام به آتش زدن جنگل‌ها می‌کنند موردبازنگری قرار گیرد.
کورانی فر تأکید کرد: باید جرم و همچنین حکمی که در این رابطه صادر می‌شود تناسب داشته باشند تا این امر بازدارنده باشد.
وی در ادامه سخنان خود با اشاره به اجرای طرح جامع مدیریت پیشگیری از آتش‌سوزی جنگل‌ها عنوان کرد: این طرح باید عملیاتی شود و همه‌کسانی که در امر اطفای حریق جنگل‌ها دخیل هستند باید در طول سال دوره‌های لازم را برای مبارزه با حریق طی کنند.
فرماندار بروجرد همچنین با تأکید بر اینکه باید مانورهای واقعی اطفای حریق جنگل‌ها در استان اجرا شود، گفت: یکی از مشکلاتی که ما در استان داریم این بوده که مانورها در عرصه واقعی اجرا نمی‌شوند.
کورانی فر با تأکید بر اینکه مانورها باید در مناطق صعب‌العبور، جنگلی و مناطقی که احتمال حریق وجود دارد برگزار شوند، گفت: همچنین استفاده از ابزار و تجهیزات جدید و مدرن نیز در بحث اطفای حریق جنگل‌ها بسیار مؤثر است.
اختلافات طایفه‌ای جنگل‌ها را به آتش می‌کشاند
نورالدین درمنان فرماندار رومشکان نیز در این رابطه با بیان اینکه این شهرستان از مناطق بحرانی ازنظر وقوع آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع محسوب می‌شود، گفت: بااین‌وجود کمترین سطح آتش‌سوزی را در سال‌های ۹۵ و ۹۶ داشته‌ایم.
وی با بیان اینکه عمده آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌ها به دلیل عوامل انسانی است، بیان داشت: هر آتش‌سوزی که در شهرستان رخ‌داده منشأ آن عوامل انسانی است.
فرماندار رومشکان در ادامه سخنان خود با بیان اینکه در این راستا باید روی عوامل انسانی محلی سرمایه‌گذاری کنیم، گفت: همچنین تجهیزات نیز در این رابطه نیاز بوده و مهم است.
درمنان با یادآوری اینکه درصد دیگری از آتش‌سوزی‌ها نیز غیر عمد است، گفت: یکی از عوامل اصلی آتش‌سوزی عمدی در استان اختلافات قومی و طایفه‌ای است.
وی با تأکید بر اینکه باید قبل از وقوع آتش‌سوزی‌ها اختلافات قومی و طایفه‌ای رفع شوند، بیان داشت: در این راستا باید روی آموزش نیروهای محلی تمرکز کنیم چراکه در هنگام آتش‌سوزی‌ها مردم محل از نیروهای دولتی برای اطفای حریق جلوتر بوده‌اند.
فرماندار رومشکان بیان داشت: دهیاران، شوراها، نهادهای اجتماعی و ... آموزش ببیند چراکه می‌توانند حافظان خیلی خوبی برای حفاظت از جنگل‌ها باشند.
کاهش بارش‌ها، زنگ خطر خشک‌سالی و آتش‌سوزی‌های حتمی
نورمحمد فردی بیرانوند فرماندار کوهدشت نیز در این رابطه به مهر گفت: بر اساس گزارش هواشناسی امسال بارندگی‌ها کاهش پیداکرده است؛ این امر به ما می‌گوید که خشک‌سالی حتمی است و به دنبال آن آتش‌سوزی جنگل‌ها را نیز خواهیم داشت.
وی با بیان اینکه باید نقاط بحرانی آتش‌سوزی جنگل‌ها در استان مشخص شوند، بیان داشت: همچنین باید از ظرفیت «دیده بان» نیز در این راستا استفاده کنیم.
فرماندار کوهدشت با تأکید بر اینکه فرهنگ‌سازی و آموزش نیز در این رابطه بسیار مهم است، گفت: اگر دهیاران، شوراها و ... آموزش ببینند و «دیده بان» نیز در اسرع وقت آتش‌سوزی را گزارش بدهد به‌طور حتم می‌توانیم مشکلات موجود در این رابطه را حل کنیم.
فردی بیرانوند با بیان اینکه نقاط بحرانی در امر آتش‌سوزی جنگل‌ها صعب‌العبور هستند، گفت: اگر از ظرفیت «دیده بان» استفاده کنیم می‌توانیم در اسرع وقت اقدام به اطفای حریق جنگل‌ها کنیم.
نیروهای منابع طبیعی باید در عرصه‌های طبیعی حضور پیدا کنند نه اینکه در اداره منابع طبیعی بنشینند
قدرت الله ترابی نژاد فرماندار دوره چگنی نیز، با تأکید بر اینکه نیروهای منابع طبیعی باید در عرصه‌های طبیعی حضور پیدا کنند نه اینکه در اداره منابع طبیعی متمرکز شوند، گفت: به هنگام آتش‌سوزی تا این نیروها به محل برسند آتش جنگل‌ها را تخریب کرده است.
ترابی نژاد همچنین بر ضرورت اختصاص تجهیزات لازم به دهیاری‌ها برای اطفای حریق جنگل‌ها تأکید کرد.
نعمت‌الله دستیاری فرماندار پلدختر نیز در این رابطه با بیان اینکه این شهرستان به لحاظ عرصه جنگلی سومین شهرستان استان و به لحاظ عرصه مرتعی نیز دومین شهرستان لرستان است، اظهار داشت: پلدختر یکی از خیلی بحرانی‌ترین شهرستان‌های لرستان به لحاظ وقوع آتش‌سوزی جنگل‌ها است.
دستمزد «دیده بان» پرداخت نشد
وی بابیان اینکه منابع طبیعی در سال گذشته زمینه مشارکت مردم را برای اطفای حریق جنگل‌ها فراهم کرد، گفت: برای مردم و «دیده بان» ها دستمزدی تعیین کردند اما هنوز پرداخت‌نشده است.
فرماندار پلدختر با بیان اینکه ۵۱ میلیون تومان میزان دستمزد این «دیده بان» ها بوده که از این میزان ۲۴ میلیون تومان پرداخت‌شده است، گفت: انتظار این بود که این دستمزد پرداخت شود تا شاهد کاهش آتش‌سوزی‌ها طی امسال در سطح جنگل‌ها مانند سال گذشته باشیم.
رضا آریایی مدیرکل مدیریت بحران لرستان هم در سخنانی بابیان اینکه طی پنج سال گذشته ۱۳ هزار هکتار از جنگل‌های لرستان از بین رفته است، اظهار داشت: سالانه دو هزار و ۶۰۰ هکتار از جنگل‌های استان از بین می‌رود.
وی بابیان اینکه ۹۸ درصد آتش‌سوزی‌های صورت گرفته در جنگل‌های لرستان ناشی از عوامل انسانی بوده است، عنوان کرد: تعرض حاشیه‌نشینان به جنگل‌ها، زغال گیری، سهل‌انگاری گردشگران، نزاع‌های طایفه‌ای و ... موجب از بین رفتن این سطح از جنگل‌های استان شده است.
تا قبل از آغاز آتش‌سوزی‌ها اقدام پیشگیرانه کنیم
سرپرست معاونت عمرانی استانداری لرستان با بیان اینکه در سال گذشته ما کمترین آتش‌سوزی‌ها را در سطح جنگل‌های استان داشتیم، گفت: در این راستا طی امسال نیز باید تا قبل از اینکه آتش‌سوزی در جنگل‌ها آغاز شود اقدامات پیشگیرانه در سطح استان انجام دهیم.
آریایی بر ضرورت اختصاص اعتبارات لازم در این زمینه به منابع طبیعی و همچنین محیط‌زیست لرستان تأکید کرد.
به‌هرروی، حفظ جنگل‌های زاگرس به تدابیری پیش‌دستانه نیاز دارد تا قبل از وقوع تخریب‌های گسترده، جان درختان بلوط به‌عنوان سرمایه اصلی زاگرس نشینان را نجات داد. اقداماتی گسترده برای احیای جنگل‌های لرستان و مقابله با آتش‌سوزی، آفت، زغال گیری بلوط و ... نیاز است، این اقدامات به اعتبارات پیش‌بینی‌شده خوبی هم نیاز دارد که موضوع عدم تخصیص اعتبارات مقابله با خشکیدگی و زوال بلوط نشان‌دهنده نبود عزم جدی برای حفظ این طبیعت گسترده است.
دوره چگنی، کوهدشت، پلدختر و خرم‌آباد شهرستان‌های بحرانی لرستان به لحاظ تخریب جنگل‌ها و آتش‌سوزی محسوب می‌شوند؛ حداقل اقدام عاجل این است که با برنامه‌ریزی جامع از تخریب بیش‌ازپیش مراتع و جنگل‌های این شهرستان‌ها جلوگیری کرد.
