نقش دعا در کنار عزم و تلاش انسان چیست؟
«این یک امر لازمی است و قرآن کریم به ما دستور می‌دهد.» ۱۳۹۸/۱۲/۱۳ «یکی از نیازهای حتمی و اساسی مردم است.» ۱۳۹۹/۲/۲۱ «دعای نیم‌شبی رفع صد بلا بکند.» ۱۳۹۹/۴/۲۲ «آن کسی که به این ابزارها جان می‌دهد و روح می‌دهد، خدا است.» ۱۳۹۹/۸/۳ «دعا کنیم، استغفار کنیم و از خدای متعال لطفش را طلب کنیم.» ۱۴۰۰/۵/۲۰ این عبارات توصیه‌های رهبر انقلاب از ابتدای همه‌گیری بیماری کرونا تاکنون است که به موازات مطالبه برای رعایت شیوه‌نامه‌ها و انجام تلاش‌های دیگر، بارها بر آن تأکید کرده‌اند؛ اما سوال مهم اینجاست که چگونه دعا در رفع مشکلات نقش اساسی دارد و نسبت آن با تلاش انسان چیست؟
اکسیر دعا در سختی‌ها
یکی از مهم‌ترین فوائد دعا این است که «در دعا، حالتی وجود دارد که عبارت است از وابستگىِ مطلق به پروردگار و خشوع در مقابل او.» ۱۳۷۳/۱۱/۲۸ این وابستگی به قدرت برتر الهی به انسان نیرو می‌دهد. در حقیقت «دعا به انسان قدرت مقاومت در مقابل چالش‌های زندگی را می‌دهد ... دعا به انسان توانایی و قدرت می‌دهد و انسان را در مقابل حوادث مستحکم می‌کند.» ۱۳۸۴/۷/۲۹ لذا، «در روایت از دعا تعبیر شده است به سلاح ... فإنّ سِلاحَ المُؤمنِ الدُعاء» ۱۳۸۴/۷/۲۹
به زبان ساده‌تر «گاهی شما برای انجام کاری خسته می‌شوید، از خدای متعال نیرو می‌خواهید، خدا هم به شما نیرو می‌دهد و راه می‌افتید ... یکی هم هست که در آن شرایط از خدا نیرو نمی‌خواهد، نیرو هم گیرش نمی‌آید.» ۱۳۸۳/۴/۱۷ لذا، «اگر می‌خواهید در مقابل دشمن، استوار باشید، باید باب دعا را به روی خودتان باز کنید.» ۱۳۸۳/۴/۱۷ به همین دلیل «انبیای الهی در مواقع سختی دعا می‌کردند و از خدای متعال کمک می‌خواستند: فَدَعا رَبَّه إنّی مَغلُوبٌ فَانتَصِر یا فَدَعا رَبَّه إنَّ هؤُلاءِ قَومٌ مُجرِمُون» ۱۳۷۷/۱۰/۴ علاوه‌بر‌این، «دعا، یعنی خواستن و خدا را خواندن. خواستن، یعنی امیدواری. تا امید نداشته باشید، از خدا چیزی را درخواست نمی‌کنید.» ۱۳۶۹/۱/۱۰
در حقیقت «به برکت دعا، جامعه بانشاط و اهل حرکت می‌شود.» ۱۳۶۹/۱/۱۰ و همین نیرو، امید و نشاط است که حلّال همه مشکلات است. بنابراین، «جامعه اسلامی باید جامعه دعا و تضرع و انابه الی‌اللّه باشد.» ۱۳۷۱/۱۲/۷
مغالطه دوگانگی دعا و تلاش
نکته مهم اینکه بین دعا و تلاش دوگانگی وجود ندارد، زیرا «دعا رقیب ابزارهای مادّی نیست ... این‌طور نیست که اگر انسان بخواهد وسیله‌ای به‌دست آورد، یا پول خرج کند و یا اگر پول نداشت به دعا متوسّل شود و آن وسیله را به‌دست آورد! معنای دعا این است که شما از خدا بخواهید تا او این وسایل را جور بیاورد. آن وقتْ علل مادّی، هر کدام در جای خودشان قرار می‌گیرند.» ۱۳۷۳/۱۱/۲۸ به‌عبارت دیگر، «دعا، وسیله‌ای در کنار وسایل دیگر است ... همچنان که در عالم وجود، خدای متعال ده‌ها وسیله و سبب و علت قرار داده است، دعا هم یکی از سبب‌هاست.» ۱۳۷۱/۱۲/۷ بنابراین، «معنای دعا این نیست که شما از خدا بخواهید و بنشینید و فکر نکنید؛ نه، از خدا بخواهید، تا وقتی حرکت می‌کنید، در حرکت، شما را کمک کند.» ۱۳۸۳/۴/۱۷
در حقیقت «آن کسی که به این ابزارها جان و روح می‌دهد، خداست. وَ تَسَبَّبَت بِلُطفِکَ الاَسباب؛ سبب‌ها را تو سبب می‌کنی.» ۱۳۹۹/۸/۳ لذا، «لازم نیست دعا همیشه قوانین طبیعی را به هم بزند و برخلاف قوانین طبیعی عمل کند؛ نه، دعا در چارچوب قوانین طبیعی مستجاب می‌شود و خواسته شما برآورده می‌گردد. این قدرت خداست که قوانین را جور می‌آورد، کنار هم می‌گذارد و مقصود شما برآورده می‌شود.» ۱۳۷۷/۱۰/۴
از طرفی دیگر «این‌طور نیست که کسی گمان کند همه مقاصد، به‌وسیله ابزارها یا وسایل مادی برای انسان‌ها قابل دسترسی است، بلکه چیزهایی را انسان با دعا باید به‌دست آورد. البته نه دعای تنها و دعای بدون عمل. هیچ فایده‌ای ندارد که انسان در عمل را ببندد و به دعا اکتفا کند.» ۱۳۷۱/۱۲/۷ «لذا، در میدان جنگ، پیغمبر مکرم اسلام همه کارهای لازم را انجام می‌داد؛ سپاه را می‌آراست، سربازان را به صف می‌کرد، امکانات لازم را به آنها می‌داد، توصیه‌های لازم را به آنها می‌کرد، اشراف فرماندهىِ خودش را اعمال می‌کرد؛ امّا در همان وقت هم وسط میدان زانو می‌زد، دست به دعا بلند می‌کرد.» ۱۳۸۴/۷/۲۹ «بنابراین، یکی از وظایف ماست که دعا کنیم، تا از این راه به حاجات و اهداف و مقاصد خودمان نائل شویم.» ۱۳۷۱/۱۲/۷
نکته مهم اینکه بین دعا و تلاش دوگانگی وجود ندارد، زیرا «دعا رقیب ابزارهای مادّی نیست ... این‌طور نیست که اگر انسان بخواهد وسیله‌ای به‌دست آورد، یا پول خرج کند و یا اگر پول نداشت به دعا متوسّل شود و آن وسیله را به‌دست آورد! معنای دعا این است که شما از خدا بخواهید تا او این وسایل را جور بیاورد. آن وقتْ علل مادّی، هر کدام در جای خودشان قرار می‌گیرند.» ۱۳۷۳/۱۱/۲۸ به‌عبارت دیگر، «دعا، وسیله‌ای در کنار وسایل دیگر است ... همچنان که در عالم وجود، خدای متعال ده‌ها وسیله و سبب و علت قرار داده است، دعا هم یکی از سبب‌هاست.» ۱۳۷۱/۱۲/۷ بنابراین، «معنای دعا این نیست که شما از خدا بخواهید و بنشینید و فکر نکنید؛ نه، از خدا بخواهید، تا وقتی حرکت می‌کنید، در حرکت، شما را کمک کند.» ۱۳۸۳/۴/۱۷
در حقیقت «آن کسی که به این ابزارها جان و روح می‌دهد، خداست. وَ تَسَبَّبَت بِلُطفِکَ الاَسباب؛ سبب‌ها را تو سبب می‌کنی.» ۱۳۹۹/۸/۳ لذا، «لازم نیست دعا همیشه قوانین طبیعی را به هم بزند و برخلاف قوانین طبیعی عمل کند؛ نه، دعا در چارچوب قوانین طبیعی مستجاب می‌شود و خواسته شما برآورده می‌گردد. این قدرت خداست که قوانین را جور می‌آورد، کنار هم می‌گذارد و مقصود شما برآورده می‌شود.» ۱۳۷۷/۱۰/۴
از طرفی دیگر «این‌طور نیست که کسی گمان کند همه مقاصد، به‌وسیله ابزارها یا وسایل مادی برای انسان‌ها قابل دسترسی است، بلکه چیزهایی را انسان با دعا باید به‌دست آورد. البته نه دعای تنها و دعای بدون عمل. هیچ فایده‌ای ندارد که انسان در عمل را ببندد و به دعا اکتفا کند.» ۱۳۷۱/۱۲/۷ «لذا، در میدان جنگ، پیغمبر مکرم اسلام همه کارهای لازم را انجام می‌داد؛ سپاه را می‌آراست، سربازان را به صف می‌کرد، امکانات لازم را به آنها می‌داد، توصیه‌های لازم را به آنها می‌کرد، اشراف فرماندهىِ خودش را اعمال می‌کرد؛ امّا در همان وقت هم وسط میدان زانو می‌زد، دست به دعا بلند می‌کرد.» ۱۳۸۴/۷/۲۹ «بنابراین، یکی از وظایف ماست که دعا کنیم، تا از این راه به حاجات و اهداف و مقاصد خودمان نائل شویم.» ۱۳۷۱/۱۲/۷
دعا؛ همیشه مستجاب
نکته بسیار مهم اینکه «در روایت است که: ما کانَ اللَّهُ لِیَفتَحَ لِعَبدٍ الدّعاءَ فیَغلِقَ عَنهُ بابَ الإجابةِ وَ اللَّهُ أکرمُ مِن ذلِکَ؛ خدای متعال کریم‌تر از آن است که باب دعا را باز کند، امّا باب اجابت را ببندد.» ۱۳۸۴/۷/۲۹ ؛ یعنی «معنای کرم الهی و رحمت الهی و قدرت محیطه الهی این است که اگر می‌گوید بخواهید، اراده فرموده است که آن خواسته را اجابت کند.» ۱۳۷۷/۱۰/۴ «هر خواسته‌ای از خدا، یک پاسخ قطعی در مقابل دارد. این خیلی مهمّ است و باید بندگان مؤمن خدا آن را خیلی قدر بدانند ... این وعده قطعی الهی است.» ۱۳۷۷/۱۰/۴ البته این «بدان معنا نیست که هرچه شما خواستید و هر طور آن را با خدای متعال در میان گذاشتید، برآورده خواهد شد؛ نه، شرایطی دارد.» ۱۳۷۱/۱۲/۷ اوّلین شرط این است که «آدم‌هایی که بیکار باشند و در راه اهداف خودشان تلاش نکنند، تضمینی نیست که به هدف و مقصد برسند. حالا شما دعا کن.» ۱۳۷۷/۱۰/۴ «اگر عمل و تلاش در راه اهداف بزرگ، همراه این دعا باشد، اقبال استجابت این دعا واقعاً بیشتر است.» ۱۳۷۷/۱۰/۴
شرط دوم اینکه «انسان به خدای متعال توجه کند و با همه دل، از خدا بخواهد. هنگامی که قلب انسان رقیق می‌گردد و توجهی پیدا می‌شود، وقت دعاست. آن وقت اگر از خدا بخواهید، غالب این است که مقصود برآورده می‌شود.» ۱۳۷۱/۱۲/۷ شرط سوم اینکه «آن وقتی که دعا استمرار پیدا کند، حتماً اقبال استجابت در این دعا بیشتر است. اگر دیده شد که یک دعا چند بار تکرار گردید و مستجاب نشد، نباید مأیوس شد؛ به‌خصوص در مسائل بزرگ ... چون گاهی طبیعت کارهای بزرگ چنین است که تحقّقش زمان می‌طلبد.» ۱۳۷۷/۱۰/۴ و در نهایت «یکی دیگر از شرایط دعا، اجتناب از گناه و توبه است.» ۱۳۸۴/۷/۲۹؛ زیرا در دعا می‌خوانیم: «اللّهُمَّ اغفِر لِیَ الذُّنوبَ الَّتی تُنزِلُ النِّقَم؛ بعضی از گناهان هست که نقمت الهی را بر انسان‌ها، بر اجتماعات و بر افراد نازل می‌کند.» ۱۳۹۹/۸/۳ همچنین «ممکن است انسان مرتکب گناهی شود که هر چه دعا کند، آن دعا بی‌اثر و بی‌فایده گردد. بی‌اثرشدنِ دعا چگونه فهمیده می‌شود؟ به این‌گونه که حال دعا از انسان گرفته می‌شود.» ۱۳۷۳/۱۱/۲۸
لذا، «خدای متعال به حضرت موسی خطاب فرمود: یا موسی اُدعُنی بِالقَلبِ النَّقیّ وَ اللِّسانِ الصَّادِق؛ با دل پاک و زبان راستگو با خدای متعال حرف بزنید و دعا کنید؛ دعا قطعاً مستجاب خواهد شد.» ۱۳۸۴/۷/۲۹ و باید بدانیم «مسبّب‌الاسباب خداوند قادر و حکیم است، که تَسَبَّبَت بِلُطفِکَ الاَسباب. بایستی از خدای متعال درخواست کرد. این مجالس عزاداری هم جای خوبی است، زمینه‌ی خوبی است برای تضرّع، برای توسّل، برای توجّه به پروردگار و خواستن از خدا. دعا کنیم، استغفار کنیم و از خدای متعال لطفش را طلب کنیم؛ ان‌شاءالله خدای متعال هم لطف خواهد کرد.» ۱۴۰۰/۵/۲۰
نکته بسیار مهم اینکه «در روایت است که: ما کانَ اللَّهُ لِیَفتَحَ لِعَبدٍ الدّعاءَ فیَغلِقَ عَنهُ بابَ الإجابةِ وَ اللَّهُ أکرمُ مِن ذلِکَ؛ خدای متعال کریم‌تر از آن است که باب دعا را باز کند، امّا باب اجابت را ببندد.» ۱۳۸۴/۷/۲۹ ؛ یعنی «معنای کرم الهی و رحمت الهی و قدرت محیطه الهی این است که اگر می‌گوید بخواهید، اراده فرموده است که آن خواسته را اجابت کند.» ۱۳۷۷/۱۰/۴ «هر خواسته‌ای از خدا، یک پاسخ قطعی در مقابل دارد. این خیلی مهمّ است و باید بندگان مؤمن خدا آن را خیلی قدر بدانند ... این وعده قطعی الهی است.» ۱۳۷۷/۱۰/۴ البته این «بدان معنا نیست که هرچه شما خواستید و هر طور آن را با خدای متعال در میان گذاشتید، برآورده خواهد شد؛ نه، شرایطی دارد.» ۱۳۷۱/۱۲/۷ اوّلین شرط این است که «آدم‌هایی که بیکار باشند و در راه اهداف خودشان تلاش نکنند، تضمینی نیست که به هدف و مقصد برسند. حالا شما دعا کن.» ۱۳۷۷/۱۰/۴ «اگر عمل و تلاش در راه اهداف بزرگ، همراه این دعا باشد، اقبال استجابت این دعا واقعاً بیشتر است.» ۱۳۷۷/۱۰/۴
شرط دوم اینکه «انسان به خدای متعال توجه کند و با همه دل، از خدا بخواهد. هنگامی که قلب انسان رقیق می‌گردد و توجهی پیدا می‌شود، وقت دعاست. آن وقت اگر از خدا بخواهید، غالب این است که مقصود برآورده می‌شود.» ۱۳۷۱/۱۲/۷ شرط سوم اینکه «آن وقتی که دعا استمرار پیدا کند، حتماً اقبال استجابت در این دعا بیشتر است. اگر دیده شد که یک دعا چند بار تکرار گردید و مستجاب نشد، نباید مأیوس شد؛ به‌خصوص در مسائل بزرگ ... چون گاهی طبیعت کارهای بزرگ چنین است که تحقّقش زمان می‌طلبد.» ۱۳۷۷/۱۰/۴ و در نهایت «یکی دیگر از شرایط دعا، اجتناب از گناه و توبه است.» ۱۳۸۴/۷/۲۹؛ زیرا در دعا می‌خوانیم: «اللّهُمَّ اغفِر لِیَ الذُّنوبَ الَّتی تُنزِلُ النِّقَم؛ بعضی از گناهان هست که نقمت الهی را بر انسان‌ها، بر اجتماعات و بر افراد نازل می‌کند.» ۱۳۹۹/۸/۳ همچنین «ممکن است انسان مرتکب گناهی شود که هر چه دعا کند، آن دعا بی‌اثر و بی‌فایده گردد. بی‌اثرشدنِ دعا چگونه فهمیده می‌شود؟ به این‌گونه که حال دعا از انسان گرفته می‌شود.» ۱۳۷۳/۱۱/۲۸
لذا، «خدای متعال به حضرت موسی خطاب فرمود: یا موسی اُدعُنی بِالقَلبِ النَّقیّ وَ اللِّسانِ الصَّادِق؛ با دل پاک و زبان راستگو با خدای متعال حرف بزنید و دعا کنید؛ دعا قطعاً مستجاب خواهد شد.» ۱۳۸۴/۷/۲۹ و باید بدانیم «مسبّب‌الاسباب خداوند قادر و حکیم است، که تَسَبَّبَت بِلُطفِکَ الاَسباب. بایستی از خدای متعال درخواست کرد. این مجالس عزاداری هم جای خوبی است، زمینه‌ی خوبی است برای تضرّع، برای توسّل، برای توجّه به پروردگار و خواستن از خدا. دعا کنیم، استغفار کنیم و از خدای متعال لطفش را طلب کنیم؛ ان‌شاءالله خدای متعال هم لطف خواهد کرد.» ۱۴۰۰/۵/۲۰
