«همّتتان را متمرکز کنید بر اینکه یک بازسازی انقلابی و البتّه عقلانی و فکورانه در همه‌ی عرصه‌های مدیریّتی ان‌شاءالله به وجود بیاید.» ۱۴۰۰/۰۶/۰۶ این بخش از بیانات رهبر انقلاب اسلامی در نخستین دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت سیزدهم، در واقع طرح یک سرفصل و جهتگیری اساسی برای دولت جدید، کارگزاران قوه‌ی مجریه و مجموعه‌ی دستگاه دولت بود. در واقع حضرت آیت‌الله خامنه‌ای «بازسازی انقلابی مدیریّت اجرایی کشور» را به‌عنوان یک مطالبه‌ی کلان از دولت سیزدهم مطرح ساختند، اما بازسازی انقلابی مدیریت به چه معناست و چگونه قابل اجراست؟
تحرّک انقلابی بر مدار شاخص‌ها
«[بازسازی انقلابیِ عرصه‌های مدیریّتی] یعنی حرکت بر روی ریل انقلاب، در بخشهای مختلف مدیریّتی‌ای که در کشور هست. در همه‌ی بخشها؛ بخشهای اقتصادی، بخشهای سازندگی، بخشهای مربوط به سیاست خارجی و دیپلماسی، بخشهای خدمت‌رسانی به مردم، بخشهای علمی و فرهنگی و غیره؛ در همه‌ی این بخشها یک تحرّک انقلابی باید به وجود بیاید.» ۱۴۰۰/۰۶/۰۶ در این تعریف آنچه که محوریت دارد «انقلابی» بودن دستگاه مدیریّت اجرایی کشور و برخورداری آنان از عنصرِ «تحرّک انقلابی» است. بر این اساس، برای فهم صحیح و دقیق موضوع باید انقلابی بودن و حرکت بر روی ریل انقلاب را مورد توجه و کنکاش قرار داد.
«[بازسازی انقلابیِ عرصه‌های مدیریّتی] یعنی حرکت بر روی ریل انقلاب، در بخشهای مختلف مدیریّتی‌ای که در کشور هست. در همه‌ی بخشها؛ بخشهای اقتصادی، بخشهای سازندگی، بخشهای مربوط به سیاست خارجی و دیپلماسی، بخشهای خدمت‌رسانی به مردم، بخشهای علمی و فرهنگی و غیره؛ در همه‌ی این بخشها یک تحرّک انقلابی باید به وجود بیاید.» ۱۴۰۰/۰۶/۰۶ در این تعریف آنچه که محوریت دارد «انقلابی» بودن دستگاه مدیریّت اجرایی کشور و برخورداری آنان از عنصرِ «تحرّک انقلابی» است. بر این اساس، برای فهم صحیح و دقیق موضوع باید انقلابی بودن و حرکت بر روی ریل انقلاب را مورد توجه و کنکاش قرار داد.
از منظر رهبر انقلاب «انقلابیگری یعنی عادلانه، خردمندانه، دقیق، دلسوزانه، منصفانه، قاطعانه و بدون رودربایستی عمل کردن.» ۱۳۹۵/۴/۹ و از سوی دیگر «انقلابیگری به آن است که ما مواضع اسلامی و انقلابی را قاطعانه و بدون رودربایستی و مرعوب شدن و خام شدن در مقابل برخی از چهره‌های امیدبخش کاذب، حفظ کنیم.» ۱۳۶۸/۵/۳۱
در این زمینه «پایبندی» به «شاخص‌های انقلابی بودن» و «مبانی و ارزشهای اساسی انقلاب»، شاخص اول است، «شاخص دوّم، هدف‌گیری آرمانهای انقلاب و همّت بلند برای رسیدن به آنها... شاخص سوّم، پایبندی به استقلال همه‌جانبه‌ی کشور، استقلال سیاسی، استقلال اقتصادی، استقلال فرهنگی -که مهم‌تر از همه است- و استقلال امنیّتی؛ شاخص چهارم، حسّاسیّت در برابر دشمن و کار دشمن و نقشه‌ی دشمن و عدم تبعیّت از او... و شاخص پنجم، تقوای دینی و سیاسی که این بسیار مهم است. این پنج شاخص اگر در کسی وجود داشته باشد، قطعاً انقلابی است.» ۱۳۹۵/۰۳/۱۴
در این نگاه، انقلابیگری علاوه بر تدیّن، با عناصری چون «انضباط» و «عقلانیت» پیوند خورده است: یعنی یک فرد انقلابی «دارای سواد، دارای انضباط، دارای تدیّن، دارای حرکت، دارای عقل، خردمند.» ۱۳۹۵/۰۷/۲۸ است. «عقلانیّت واقعی هم در انقلابیگری است. نگاه انقلابی است که میتواند حقایق را به ما نشان بدهد... عقلانیّت معنایش این است که انسان اصالتها را بشناسد؛ عقلانیّت، تکیه‌ی به مردم است؛ عقلانیّت، تکیه‌ی به نیروی داخلی است؛ عقلانیّت، تکیه و توکّل به خدای بزرگ است. عقلانیّت اینها است؛ عقلانیّت در این نیست که انسان خود را بعد از رها شدن از چنبره‌ی قدرت آمریکا و استکبار، مجدّداً نزدیک به آنها بکند. اینها عقلانیّت نیست؛ عقلانیّت را امام داشت؛ عقلانیّت را انقلاب به ما میگوید.» ۱۳۹۶/۰۳/۱۴؛ البته «شیوه‌ی صحیح جمهوری اسلامی نیز از اوّل کار تا امروز این بوده که حرکت انقلابی با حرکت اندیشه‌ورزانه و عقلانی همراه باشد.» ۱۴۰۰/۰۶/۰۶
در این زمینه «پایبندی» به «شاخص‌های انقلابی بودن» و «مبانی و ارزشهای اساسی انقلاب»، شاخص اول است، «شاخص دوّم، هدف‌گیری آرمانهای انقلاب و همّت بلند برای رسیدن به آنها... شاخص سوّم، پایبندی به استقلال همه‌جانبه‌ی کشور، استقلال سیاسی، استقلال اقتصادی، استقلال فرهنگی -که مهم‌تر از همه است- و استقلال امنیّتی؛ شاخص چهارم، حسّاسیّت در برابر دشمن و کار دشمن و نقشه‌ی دشمن و عدم تبعیّت از او... و شاخص پنجم، تقوای دینی و سیاسی که این بسیار مهم است. این پنج شاخص اگر در کسی وجود داشته باشد، قطعاً انقلابی است.» ۱۳۹۵/۰۳/۱۴
در این نگاه، انقلابیگری علاوه بر تدیّن، با عناصری چون «انضباط» و «عقلانیت» پیوند خورده است: یعنی یک فرد انقلابی «دارای سواد، دارای انضباط، دارای تدیّن، دارای حرکت، دارای عقل، خردمند.» ۱۳۹۵/۰۷/۲۸ است. «عقلانیّت واقعی هم در انقلابیگری است. نگاه انقلابی است که میتواند حقایق را به ما نشان بدهد... عقلانیّت معنایش این است که انسان اصالتها را بشناسد؛ عقلانیّت، تکیه‌ی به مردم است؛ عقلانیّت، تکیه‌ی به نیروی داخلی است؛ عقلانیّت، تکیه و توکّل به خدای بزرگ است. عقلانیّت اینها است؛ عقلانیّت در این نیست که انسان خود را بعد از رها شدن از چنبره‌ی قدرت آمریکا و استکبار، مجدّداً نزدیک به آنها بکند. اینها عقلانیّت نیست؛ عقلانیّت را امام داشت؛ عقلانیّت را انقلاب به ما میگوید.» ۱۳۹۶/۰۳/۱۴؛ البته «شیوه‌ی صحیح جمهوری اسلامی نیز از اوّل کار تا امروز این بوده که حرکت انقلابی با حرکت اندیشه‌ورزانه و عقلانی همراه باشد.» ۱۴۰۰/۰۶/۰۶
رفتار انقلابی و مدیریت جهادی
اما حرکت بر ریل انقلاب و انقلابی عمل کردن در عرصه‌ی مدیریت کشور نیازمند روحیه انقلابی و عزم و اراده مستحکم است؛ روحیّه‌ی انقلابی «معنایش این است که یک انسان انقلابی، شجاعت دارد، اهل اقدام است، اهل عمل است، ابتکار می‌ورزد، بن‌بست‌شکنی میکند، گره‌گشایی میکند؛ از چیزی نمیترسد، به آینده امیدوار است، به امید خدا به سمت آینده‌ی روشن حرکت میکند؛ انقلابیگری یعنی این؛ این [فرد] انقلابی است.» ۱۳۹۵/۰۸/۱۲ در حقیقت فرد دارای روحیه و عمل انقلابی «بایستی ایمان داشته باشد، سواد داشته باشد، غیرت داشته باشد، شجاعت داشته باشد، خودباوری داشته باشد، انگیزه‌ی کافی برای حرکت داشته باشد، توان جسمی و فکریِ حرکت داشته باشد، هدف را در نظر بگیرد، چشم را به اهداف دور متوجّه بکند و به تعبیر امیرالمؤمنین «اَعِرِ اللهَ جُمجُمَتَک»؛ زندگی خودش و وجود خودش را بگذارد در راه این هدف و با جدّیّت حرکت کند.» ۱۳۹۵/۰۷/۲۸
به شکل خلاصه «رفتار انقلابی [یعنی] حرکت جهادی... مدیریّت جهادی» ۱۳۹۷/۰۳/۳۰ و برای عملی شدن این بازسازی انقلابی در عرصه‌ی مدیریت اجرایی کشور «باید مدیریّت جهادی را بر دیوان‌سالاری‌های فرسوده ترجیح بدهیم؛ این یکی از اولویّتهای ما است؛ اصرار بر مدیریّت جهادی. مسئولین کشور... در بخشهای مختلف، مدیریّت جهادی را دنبال بکنند. مدیریّت جهادی به معنای بی‌انضباطی نیست؛ پُرکاری، با تدبیر حرکت کردن، شب‌وروز نشناختن و دنبال کار را گرفتن، این معنای مدیریّت جهادی است.» ۱۳۹۶/۱۱/۲۹
اما حرکت بر ریل انقلاب و انقلابی عمل کردن در عرصه‌ی مدیریت کشور نیازمند روحیه انقلابی و عزم و اراده مستحکم است؛ روحیّه‌ی انقلابی «معنایش این است که یک انسان انقلابی، شجاعت دارد، اهل اقدام است، اهل عمل است، ابتکار می‌ورزد، بن‌بست‌شکنی میکند، گره‌گشایی میکند؛ از چیزی نمیترسد، به آینده امیدوار است، به امید خدا به سمت آینده‌ی روشن حرکت میکند؛ انقلابیگری یعنی این؛ این [فرد] انقلابی است.» ۱۳۹۵/۰۸/۱۲ در حقیقت فرد دارای روحیه و عمل انقلابی «بایستی ایمان داشته باشد، سواد داشته باشد، غیرت داشته باشد، شجاعت داشته باشد، خودباوری داشته باشد، انگیزه‌ی کافی برای حرکت داشته باشد، توان جسمی و فکریِ حرکت داشته باشد، هدف را در نظر بگیرد، چشم را به اهداف دور متوجّه بکند و به تعبیر امیرالمؤمنین «اَعِرِ اللهَ جُمجُمَتَک»؛ زندگی خودش و وجود خودش را بگذارد در راه این هدف و با جدّیّت حرکت کند.» ۱۳۹۵/۰۷/۲۸
به شکل خلاصه «رفتار انقلابی [یعنی] حرکت جهادی... مدیریّت جهادی» ۱۳۹۷/۰۳/۳۰ و برای عملی شدن این بازسازی انقلابی در عرصه‌ی مدیریت اجرایی کشور «باید مدیریّت جهادی را بر دیوان‌سالاری‌های فرسوده ترجیح بدهیم؛ این یکی از اولویّتهای ما است؛ اصرار بر مدیریّت جهادی. مسئولین کشور... در بخشهای مختلف، مدیریّت جهادی را دنبال بکنند. مدیریّت جهادی به معنای بی‌انضباطی نیست؛ پُرکاری، با تدبیر حرکت کردن، شب‌وروز نشناختن و دنبال کار را گرفتن، این معنای مدیریّت جهادی است.» ۱۳۹۶/۱۱/۲۹
مدیریت انقلابی در مسیر جهتگیری های امام
تحقق این مطالبه‌ی مهم اما نیازمند دو مسئله‌ی مهم است. اول اینکه «جهتگیری را باید درست انتخاب کنیم؛ چنانچه جهتگیری را غلط انتخاب کردیم، در انتخاب جهتگیری اشتباه کردیم، تلاش مضاعف ما نه فقط ما را به نتیجه نمیرساند، بلکه ما را از راه دور میکند... وصیت‌نامه‌ی امام که یک مجمل و موجزی است از جهتگیری‌های امام، دم دست همه است. این قطب‌نما است، این شاخص اصلی است. بنابراین جهتگیری‌ها مشخص است... اولین کار هر مدیری در هر بخشی این است که جهتگیری درست را در نظر بگیرد.» ۱۳۹۲/۰۴/۳۰ و نکته‌ی کلیدی دوم که مخاطب اصلی آن وزرا و مدیران ارشد قوه‌ی مجریه هستند اینکه «در محیط وزارتخانه، آن جوّ حزب الّلهی را غالب کنید. با همان بارِ معنایی که کلمه «حزب‌الّلهی» دارد. باید آدمهای متدیّن بر سرنوشت تشکیلات حاکم باشند... آنهایی که تعیین کننده‌اند، راه را مشخّص میکنند و بخصوص، در سطوح بالای مدیریّت و نیز کارشناسی هایی که خط دهنده هستند، باید افرادی باشند با روحیه انقلابی و اسلامی عمیق.» ۱۳۷۲/۰۶/۰۳
تحقق این مطالبه‌ی مهم اما نیازمند دو مسئله‌ی مهم است. اول اینکه «جهتگیری را باید درست انتخاب کنیم؛ چنانچه جهتگیری را غلط انتخاب کردیم، در انتخاب جهتگیری اشتباه کردیم، تلاش مضاعف ما نه فقط ما را به نتیجه نمیرساند، بلکه ما را از راه دور میکند... وصیت‌نامه‌ی امام که یک مجمل و موجزی است از جهتگیری‌های امام، دم دست همه است. این قطب‌نما است، این شاخص اصلی است. بنابراین جهتگیری‌ها مشخص است... اولین کار هر مدیری در هر بخشی این است که جهتگیری درست را در نظر بگیرد.» ۱۳۹۲/۰۴/۳۰ و نکته‌ی کلیدی دوم که مخاطب اصلی آن وزرا و مدیران ارشد قوه‌ی مجریه هستند اینکه «در محیط وزارتخانه، آن جوّ حزب الّلهی را غالب کنید. با همان بارِ معنایی که کلمه «حزب‌الّلهی» دارد. باید آدمهای متدیّن بر سرنوشت تشکیلات حاکم باشند... آنهایی که تعیین کننده‌اند، راه را مشخّص میکنند و بخصوص، در سطوح بالای مدیریّت و نیز کارشناسی هایی که خط دهنده هستند، باید افرادی باشند با روحیه انقلابی و اسلامی عمیق.» ۱۳۷۲/۰۶/۰۳
انقلابی مستمر و تحول دائمی
«بعضی خیال میکنند انقلاب فقط سال ۵۷ بود و تمام شد؛ این خطا است. انقلاب در سال ۵۷ شروع شد، نه اینکه تمام شد؛ آغاز تغییر، آغاز حرکت اصلاحی در جامعه در سال ۵۷ اتّفاق افتاد، در بیست‌ودوّم بهمن اتّفاق افتاد و آنجا شروع شد؛ بتدریج این حرکت باید عمیق‌تر، وسیع‌تر، گسترده‌تر، خردمندانه‌تر ادامه پیدا کند، نه اینکه متوقّف بشود.» ۱۳۹۶/۱۱/۲۹ نکته‌ی مهم در این بحث این است که بدانیم «انقلاب یک امر مستمر است؛ یک امر دفعی نیست که بگوییم در تاریخ فلان، مثلاً یک حادثه‌ای اتّفاق افتاد، انقلاب یک حقیقت ماندگار و حقیقت دائمی است. انقلاب یعنی دگرگونی؛ دگرگونی‌های عمیق در ظرف شش ماه و یک سال و پنج سال به‌وجود نمی‌آید؛ علاوه بر اینکه اصلاً دگرگونی و صیرورت -یعنی حالی به حالی شدن، تحوّل- اصلاً هیچ‌وقت تمام نمیشود؛ انقلاب یعنی این. انقلاب یک امر دائمی است... جمهوری اسلامی باید مظهر انقلاب باشد. یعنی همان حالت تجدیدپذیری، همان حالت تحوّل دائمی، همان حالت باید در جمهوری اسلامی وجود داشته باشد والّا جمهوری اسلامی نیست؛ حکومت اسلامی نیست.» ۱۳۹۴/۰۶/۲۵
پایان اینکه بدون جهتگیری و حرکتِ انقلابیِ مستمر نمی‌توان انقلاب و دستاوردهای آن را حفظ کرد و «اگر می‌خواهیم مشکلات این کشور حل بشود، اگر می‌خواهیم این کشور عزّت پیدا کند، رفاه پیدا کند، کشوری بشود که از لحاظ پیشرفت‌های مادّی و معنوی و اخلاقی و فرهنگی الگو بشود، باید راه انقلاب را ادامه بدهیم؛ انقلاب، راه علاج منحصر این کشور بود و هست و در آینده هم خواهد بود.» ۱۳۹۵/۸/۲۶
«بعضی خیال میکنند انقلاب فقط سال ۵۷ بود و تمام شد؛ این خطا است. انقلاب در سال ۵۷ شروع شد، نه اینکه تمام شد؛ آغاز تغییر، آغاز حرکت اصلاحی در جامعه در سال ۵۷ اتّفاق افتاد، در بیست‌ودوّم بهمن اتّفاق افتاد و آنجا شروع شد؛ بتدریج این حرکت باید عمیق‌تر، وسیع‌تر، گسترده‌تر، خردمندانه‌تر ادامه پیدا کند، نه اینکه متوقّف بشود.» ۱۳۹۶/۱۱/۲۹ نکته‌ی مهم در این بحث این است که بدانیم «انقلاب یک امر مستمر است؛ یک امر دفعی نیست که بگوییم در تاریخ فلان، مثلاً یک حادثه‌ای اتّفاق افتاد، انقلاب یک حقیقت ماندگار و حقیقت دائمی است. انقلاب یعنی دگرگونی؛ دگرگونی‌های عمیق در ظرف شش ماه و یک سال و پنج سال به‌وجود نمی‌آید؛ علاوه بر اینکه اصلاً دگرگونی و صیرورت -یعنی حالی به حالی شدن، تحوّل- اصلاً هیچ‌وقت تمام نمیشود؛ انقلاب یعنی این. انقلاب یک امر دائمی است... جمهوری اسلامی باید مظهر انقلاب باشد. یعنی همان حالت تجدیدپذیری، همان حالت تحوّل دائمی، همان حالت باید در جمهوری اسلامی وجود داشته باشد والّا جمهوری اسلامی نیست؛ حکومت اسلامی نیست.» ۱۳۹۴/۰۶/۲۵
پایان اینکه بدون جهتگیری و حرکتِ انقلابیِ مستمر نمی‌توان انقلاب و دستاوردهای آن را حفظ کرد و «اگر می‌خواهیم مشکلات این کشور حل بشود، اگر می‌خواهیم این کشور عزّت پیدا کند، رفاه پیدا کند، کشوری بشود که از لحاظ پیشرفت‌های مادّی و معنوی و اخلاقی و فرهنگی الگو بشود، باید راه انقلاب را ادامه بدهیم؛ انقلاب، راه علاج منحصر این کشور بود و هست و در آینده هم خواهد بود.» ۱۳۹۵/۸/۲۶
