مراتع با پوشش گیاهی متنوع خود فواید بسیاری برای انسان و محیط‌زیست دارند، رشد گیاهان خودروی مرتعی پوششی حفاظتی برای خاک، امکانی در نگهداشت منابع آبی، جلوگیری از خیزش گرد و غبار و فرسایش خاک است و این نعمت خداداد در ایام ترسالی یکی از بهترین منابع تغذیه دام‌ها و حیوانات محسوب می‌شود که البته باید تعادل بین دام و مرتع در این راستا رعایت شود.
در برخی از مناطق کشور میزان علوفه مراتع به قدری مناسب است که در بیشتر طول سال تغذیه دام‌های سبک و سنگین تنها از طریق این مراتع صورت می‌گیرد و تنها برای مدت کوتاهی نیاز به غذادهی دستی به آن‌ها وجود دارد اما استان مرکزی واقع در منطقه خشک و نیمه‌خشک سهم اندکی از مراتع سبز دارد و امسال با حاکمیت خشکسالی وضعیت وخیم‌تری در حفظ پوشش گیاهی مراتع رخ داده است.
تمامی گیاهان دی اکسید کربن موجود در اتمسفر را جذب می‌کنند و پس از انجام عمل فتوسنتز، اکسیژن آزاد می‌کنند از دیگر مزایای وجود مرتع‌ها کمک به ذخیره شدن آب در سفره‌های زیرزمینی است.
متاسفانه در دهه‌های اخیر کم‌توجهی در رعایت تعادل دام و مرتع و بسیاری
عوامل دیگر طبیعی و انسانی سبب شده که حجم بزرگی از مراتع ایران با سرعت
زیادی رو به نابودی روند و اگر به موقع جلوی این رخداد مخرب گرفته نشود،
بحران زیست‌محیطی و برهم خوردن توازن اکوسیستم به سختی قابل جبران خواهد
بود.
خشکسالی، بادهای شدید، آفات و بیماری، آتش‌سوزی، چرای بیش از ظرفیت در
زمان نامناسب، بوته‌کنی و ایجاد زمین کشاورزی از مهمترین عوامل تخریب و
پوشش گیاهی مراتع است.
میهمانان ناخوانده که منابع گیاهی مراتع را می‌بلعند
رئیس اداره آموزش و ترویج و مشارکت مردمی اداره کل منابع طبیعی استان مرکزی می‌گوید: یک میلیون و ۷۰۰ هزار متر مربع مرتع در استان مرکزی وجود دارد که اکنون میزبان بیش از سه برابر ظرفیت چرای دام هستند و تداوم این رفتار در آینده نزدیک سرمایه مرتعی استان را بلعیده و نابود می‌کند.
«نصرت‌الله اکبری» افزود: با توجه به قرارگرفتن استان مرکزی در خشک و نیمه خشک کشور مراتع به سه دسته ییلاقی، قشلاقی و میان بند تقسیم می شوند که مراتع قشلاقی در شهرستان‌های ساوه و زرندیه و مراتع ییلاقی در سایر شهرستان‌های استان مرکزی پراکنده بوده و مراتع ییلاقی استان از نظر پوشش گیاهی از وضعیت بهتری نسبت به مراتع قشلاقی برخوردار هستند.
وی خاطرنشان کرد: اجرای دستور العمل ممیزی مراتع از جمله اقدامات مدیریتی برای کنترل و ساماندهی مراتع است و هرسال در فصل تابستان در مراتع ییلاقی و فصل پاییز در مراتع قشلاقی انجام می‌شود و با اجرای آن بر اساس وضعیت علوفه مراتع برای دامداران سند پروانه چرای دام صادر شده و زمان، تعداد دام و سطح مراتع برای چرا مشخص می‌شود.
رئیس اداره آموزش و ترویج و مشارکت مردمی اداره کل منابع طبیعی استان مرکزی اظهارداشت: پس از صدور پروانه چرای دام با درخواست دامداران و همکاری اداره کل منابع طبیعی و نظام مهندسی منابع طبیعی طرح مرتعداری برای آنان صادر می‌شود.
اکبری ادامه داد: در این طرح میزان علوفه، دام موجود و یک سری برنامه‌های مدیریتی از جمله عملیات بیولوژیکی، نهال‌کاری، بوته‌کاری، مدیریت چرای دام و قرق مراتع برای حفظ و احیای مرتع انجام می‌شود.
وی افزود: دامداران در صورتی‌که طرح مرتعداری را به درستی اجرا کنند می تواند نسبت به افزایش تعداد دام‌ها در مراتع اقدام کنند.
رئیس اداره آموزش و ترویج و مشارکت مردمی اداره کل منابع طبیعی استان مرکزی حفظ منابع پایه شامل آب، خاک، پوشش گیاهی و جلوگیری از تغییر کاربری مراتع را از جمله اهداف اجرای طرح مرتعداری عنوان کرد.
اکبری اظهار داشت: اکنون سه برابر ظرفیت مراتع استان مرکزی دام در این استان وجود دارد که مراتع کم جان استان به دلیل کاهش بازندگی و سایر آسیب‌های محیطی، جوابگوی حضور این دام‌ها نبوده و در صورت غفلت از توان مراتع دیری نمی‌پاید که پوشش گیاهی متوسط و تنک استان از بین می‌رود و جاری شدن سیلاب، کاهش سطح آب در سفره‌های زیر زمینی و فرسایش خاکی و افزایش گرد و غبار گریبان ساکنان منطقه را خواهد فشرد.
وی ادامه داد: جلوگیری از ورود دام غیرمجاز به مراتع استان مرکزی از اهداف صدور پروانه چرا است و با صدور این پروانه دامدار واقعی مشخص و توسط یگان حفاظت در ابتدای فصل چرا از ورود دام غیر مجاز به مراتع جلوگیری می‌شود.
چرای بی‌رویه دام منابع مرتعی را شکننده می‌کند
رئیس شبکه مردم نهاد زیست محیطی استان مرکزی نیز گفت: مراتع از عوامل بومی شناختی ارزشمند هستند که نقش مهمی در پایداری سرزمین دارند و چرای بی‌رویه دام و آسیب‌های انسانی در تخریب پوشش گیاهی در این عرصه جبران ناپذیر است و پیامدهای آن هویت شکننده‌ای را برای مرتع رقم می‌زند.
«سیاوش آقاخانی» افزود: مراتع نقش مهمی در کنترل فرآیند فرسایش خاک، بالابردن سطح آب‌های زیر زمینی و در مبانی انسانی در مباحث اقتصادی، اجتماعی و حفظ امنیت غذایی یک مرز و بوم دارد و هر صدمه در این نعمت خدادادی چرخه زیستی و طبیعت پیرامون را در هم می‌ریزد که انسان نیز یکی از زنجیره‌های حاضر در آن است.
وی ادامه داد: با توجه قرار گرفتن استان مرکزی در ناحیه ایرانی تورانی، وسعت زیادی از عرصه‌های طبیعی استان را مراتع تشکیل داده که به‌دلیل تهیه نشدن بهنگام برنامه جامع در مدیریت پایدار منابع مرتعی و مدیریت دام، این عرصه‌ها دچار زوال اکوسیستمی شده و هر روز حال و روز بدتری را از سر می‌گذرانند.
رئیس شبکه مردم نهاد زیست محیطی استان مرکزی خاطرنشان کرد: رعایت ظرفیت چرای دام، جلوگیری از چرا در زمان‌های نادرست و قبل از ریختن گونه‌های مرتعی از جمله نکات اساسی و استراتژیک در مدیریت مرتع است که باید رعایت شود.
آقاخانی افزود: دام‌ها باید زمانی به مرتع برده شود که گیاه بذرریزی خود را انجام داده باشد و این نکته مدیریتی مرتع در برخی اوقات رعایت نمی‌شود ضمن آنکه کاهش بارندگی و تداوم خشکسالی نیز به معضلات دامن زده و این چرخه معیوب و غفلت زده حاصلی جز بروز مشکلات در تامین علوفه برای دام در کوتاه مدت دامداران و از بین رفتن پوشش گیاهی و بروز سیل و گرد و غبار در پی ندارد.
وی ادامه داد: کاهش سطح آب‌های زیر زمینی، به هم خوردن ساختمان خاک، تابش مستقیم به سطح خاک و از بین رفتن منابع مغذی خاک، تغییر باکتری‌های خاک، از بین رفتن دمای متوسط و مواد عالی خاک از جمله مشکلات بلندمدت از بین رفتن پوشش گیاهی مراتع در بلندمدت است.
رئیس شبکه مردم نهاد زیست محیطی استان مرکزی خاطرنشان کرد: کاهش تعداد دام در واحد سطح، اجرای آیش مراتع و دوره‌هایی برای بازیابی مراتع، اجرای فرآیند آبخیزداری و آبخوانداری برای بالا بردن سطح آب‌های زیر زمینی از جمله اقدامات مدیریتی برای حفاظت از پوشش گیاهی مراتع است.
آقاخانی گفت: اجرا نشدن این طرح‌ها در آینده مشکلاتی شامل بحران در حوزه محیط زیست، ریزگرد، کاهش سطح آب‌های زیر زمینی و امنیتی غذایی و معیشت جوامع محلی و کوچ روستائیان و عشایر به حاشیه شهرها و معضلات اجتماعی را به همراه دارد.
وی ادامه داد: امروزه توجه کمتری در سطح مدیران، رسانه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد به مراتع نسبت به جنگل‌ها انجام می‌شود که با توجه به نقش مراتع در کاهش آلودگی هوا، امنیت غذایی و مدیریت منابع آب به این عرصه‌ها باید نگاه جدی تری صورت گیرد.
رئیس شبکه مردم نهاد زیست محیطی استان مرکزی تهیه طرح جامع مدیریت استان را از جمله راهکار حفاظت مراتع عنوان کرد و افزود: نیاز است مراتع اولویت‌بندی شده و بر این اساس دسته‌بندی پوشش گیاهی و غنای هر منطقه برنامه‌های عملیاتی کارامدی برای آن‌ها تهیه شود.
آقاخانی گفت: بر اساس این طرح باید مراتع استراتژیک شناسایی شده و برای آن‌ها اقدامات فوری انجام شود.
وی اظهار داشت: بهره‌گیری از ظرفیت دامداران و جوامع محلی از دیگر راهکارهای حفاظت از مراتع است و می‌توان با انجام برنامه‌هایی از جمله معیشت جایگزین در زمینه دامداری صنعتی و تبدیل دامداری‌های سنتی به صنعتی مدیریت مراتع را انجام داد.
رئیس شبکه مردم نهاد زیست محیطی استان مرکزی یاد آور شد: مراتع استان به دلیل خشکسالی و شرایط اقلیمی با وجود اقدامات مدیریتی مناسب انجام شده در سال‌های گذشته از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده و اجرای این اقدامات نیازمند همکاری و هماهنگی سایر دستگاه‌های استان دارد.
۱۵ هزار و ۷۹۲ دام غیرمجاز عاملی در نابودی مراتع استان مرکزی
فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی نیز
گفت: ۱۵ هزار و ۷۹۲ راس دام غیر مجاز امسال با هدف حراست گونه‌های گیاهی در
ایام خشکسالی شدید از مراتع این استان خارج شدند که به‌عنوان عاملی در
نابودی پوشش گیاهی و مرتعی محسوب می‌شدند.
سرهنگ «منصور بهزادنیا» افزود: این دام‌ها در قالب ۸۶ فقره پرونده دام غیرمجاز از سطح مراتع استان مرکزی خارج شدند.
وی ادامه داد: بیشترین دام غیرمجاز از مراتع شهرستان اراک و زرندیه خارج شدند و می‌طلبد که متولیان امر بیشتر در فرهنگ حفاظت از منابع مرتعی در بهره‌برداران تلاش کنند.
فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی خاطرنشان کرد: بر اساس ماده ۴۳ و ۴۴ مکرر قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع برای این افراد پرونده تشکیل و در مراجع قضایی در حال رسیدگی است.
سرهنگ بهزادنیا، چرای بی رویه و غیرمجاز دام در اراضی را از جمله مهمترین عوامل تخریب و از بین رفتن مراتع عنوان کرد و افزود: نیروهای یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی با گشت‌زنی و استقرار در عرصه های طبیعی با دامدارانی که دارای دام مازاد و فاقد پروانه چرا هستند برخورد و اقدام به اخراج دام‌ها می‌کنند.
فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی تاکید کرد: این اداره کل با دامدارانی که زمان ورود و خروج دام ها را به مراتع رعایت نکرده و افرادی که مراتع را به صورت غیرقانونی به دیگران واگذار یا اجاره می‌دهند بر اساس قانون به مراجع قضایی معرفی می‌کند.
سرهنگ بهزادنیا خاطرنشان کرد: فرهنگ‌سازی و برگزاری دوره‌های ترویجی و آموزشی برای بهره‌برداران این حوزه از جمله اقدامات این اداره کل برای حفظ و احیای منابع طبیعی استان است.
کاهش ۳۰ درصدی پوشش گیاهی مراتع استان مرکزی زنگ خطر جدی
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی گفت: پوشش گیاهی مراتع این استان در سال جاری به‌دلیل کاهش بارندگی در هر هکتار اراضی طبیعی ۳۰ درصد کاهش یافت.
«رضا عظیمی» افزود: پوشش گیاهی مراتع استان مرکزی به‌دلیل بروز پدیده خشکسالی شدید امسال در قیاس با سال گذشته روند کاهشی داشته و این مهم کاهش علوفه و دام در مراتع را به همراه دارد.
وی ادامه داد: کاهش علوفه در مراتع موجب شده بهره‌برداران دام‌ها را به کشتارگاه ارسال کنند.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی خاطرنشان کرد: کاهش پوشش گیاهی در مراتع تشدید فرسایش و افزایش ریزگردها را در استان به همراه دارد.
عظیمی گفت: همچنین به‌علت کاهش بارندگی و کم شدن رطوبت خاک، اجرای طرح بذرپاشی و بذرکاری در مراتع نیز تاثیرگذار نیست.
وی ادامه داد: ایجاد چاله‌های فلسی و هلالی آبگیر در مراتع استان مرکزی برای کنترل روان‌آب‌ها و ایجاد و حفظ رطوبت در خاک برای افزایش پوشش گیاهی در مراتع در دستور کار اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی قرار دارد.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی خاطرنشان کرد: همچنین اجرای عملیات قرق برای حفظ گونه‌های گیاهی و حفظ رطوبت خاک در مراتع از دیگر برنامه‌های این اداره کل در سال جاری است.
استان مرکزی با ۲۹ هزار و ۵۳۰ کیلومتر مربع وسعت، حدود یک و ۸۲ صدم درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده که ۷۰ درصد آن را عرصه‌های منابع طبیعی تشکیل می دهند.
