در عصر دانایی با دانا خبر      دانایی؛ توانایی است      دانا خبر گزارشگر هر تحول علمی در ایران و جهان      دانایی کلید موفقیت در هزاره سوم      
کد خبر: ۱۱۶۲۴۳۲
تاریخ انتشار: ۳۰ آبان ۱۳۹۲ - ۱۳:۳۹
آنچه که در این مدت بیش از هر چیز نگاه تحلیلگران و سیاست مداران را به خود جلب کرده، اخذ رویکرد تعامل و گفت وگو با دنیای بین المللی و راهکارهای منطقی است که تیم سیاست خارجی مسوولیت آن را بر عهده دارد.

گرو راهبرد خبرگزاری دانا- با روی کار آمدن دولت اعتدال در ایران شاهد تغییرات استراتژیک خصوصا در عرصه سیاست خارجی بوده ایم. گفتمان اعتدال در داخل و دیپلماسی فعال تعامل گرا در عرصه سیاست خارجی تا به امروز نقطه عطفی در رویکردهای دولت دکتر روحانی بوده است.

سایه اعتدال بر دیپلماسی

اما آنچه که در این مدت بیش از هر چیز نگاه تحلیلگران و سیاست مداران را به خود جلب کرده، اخذ رویکرد تعامل و گفت وگو با دنیای بین المللی و راهکارهای منطقی است که تیم سیاست خارجی مسوولیت آن را بر عهده دارد. در عصر مدرن بین المللی هر کشوری برای کسب منافع ملی و قدرت بیشتر در راستای اهداف استراتژیک خود، در عرصه های متفاوت روش های گوناگون اما تعاملی و دیپلماتیکی را در پیش گرفته و در صدد اقنا رقبای خود هستند.

این دوره نیز دیپلمات های ارشد ایران حساسیت این مساله را دریافته و قدم در عرصه رقابت بین المللی با در پیش گرفتن دیپلماسی فعال نموده اند. چیزی که چند سالی بود در گفتمان اهداف استرتژیک ما در عرصه بین المللی به فراموشی سپرده شده بود.

سه دهه در تیرگی روابط ایرن و آمریکا

سه دهه بعد از روابط سرد و شکننده بین ایران و آمریکا، این بار شاهد نزدیکی طرفین در راستای منافع ملی خود هستیم. آمریکا بعد از فروپاشی نظام دو قطبی رویکردهای متفاوتی در قبال دشمنان و هم پیمانان خود گرفت و نقطه استراتژیک آمریکا یعنی خاورمیانه نیز محل تلاقی با سیاست های منطقه ای ابر قدرت های دیگر بود.

روسیه در راستای احیای توازن قوای بین المللی از دست رفته، در خاورمیانه خود را هم راستا با سیاست های ایران نشان داده و حمایت خود را در برهه های حساسی از بحران ها نشان داد. اما آمریکا در خاورمیانه بعد از روی کار آمدن جمهوری اسلامی ایران دیپلماسی خشن و سردی را در پیش گرفت. ایران نیز متقابلا سیاست های منطقه ای و بین المللی خود را در تقابل با آمریکا و تفکرات غربی فعال کرده و نهایتا هر دو کشور از برقراری ارتباط حذر می کردند.

آمریکا با در دست داشتن ابزارهای فشار چون شورای امنیت وبه تصویب رساندن چندین قطعنامه علیه ایران تلاش کرد تا رهبران ایران را از اهداف استرتژیکی چون غنی سازی اورانیوم منصرف سازد.اما نتایج بدست آمده در طول چندین سال نشان از بی اثر بودن این نوع شیوه داشت. هر چند که زمینه های اقتصادی و اجتماعی در داخل شاهد بروز بحران های ناشی از تحریمها بوده و تاثیر چشمگیری در بوجود آمدن نابسامانی های داخلی و روابط خارجی داشته است.

با این اوصاف ورق سیاست تا به اینجا برگشته و شاهد تغییرات استراتژیک در رویکردهای بین المللی هر دو کشور هستیم.

نزدیکی دو کشور نه تنها عرصه روابط بین الملل بلکه سیاست خارجی قدرت های بزرک منطقه ای را نیز تحت الشعاع خود قرار خواهد داد. خاورمیانه از دیر باز شاهد قدرت نمایی قدرتهای منطقه بوده وایران نیز در این وادی همیشه سعی در تاثیر گذاری و افزایش نفوذ و جایگاه خود بعنوان یک قدرت منطقه ای را داشته است. چه در ایران قبل از انقلاب( به عنوان ژاندارم منطقه) و چه در ایران بعد از انقلاب اسلامی، سیاست تبدیل به قدرت منطقه ای همیشه جز اهداف کلان بوده است.

بحران سوریه و ایران

تحولات چند سال اخیر نیز گویای این واقعیت است که مشکلات و مسایل خاورمیانه بدون همگرایی منطقه ای قدرت های بزرگ امکان پذیر نبوده و نیاز به همکاری دارد. نمونه بارز عدم همگرایی قدرت های منطقه ای در خاورمیانه در راستای حل تنش ها را می توان در بحران های چند سال اخیر سوریه دید. سوریه به عنوان یک متحد استراتژیک ایران نقش اساسی را در این راستا بازی میکند. سایر کشورهای منطقه نیز در راستای اهداف خارجی خود متناسب با سیاست های منطقه ای تلاش به ایفای نقش در راستای منافع ملی خود می کنند.

ترکیه که چند سالی بود به عنوان متحد استراتژیک ایران مطرح بود، در بحران سوریه راه دیگری برگزیده و همسو با غربیان در مقابل دولت بشار اسد قرار گرفت و نهایتا نیز روابط هر دو کشور ناشی از این بحران رو به سردی گرایید.

جایگاه از دست رفته عربستان

حکومت آل صعود عربستان با رویکرد قدرت درجه اول جهان عرب و کشوری ثروتمند، چندین دهه است که با ایران تقابل مذهبی و استراتژیکی داشته و تا به امروز نیز ادامه می دهد. عربستان در تلاش برای جلب حمایت غرب از خود و حمایت آنها در راستای تبدیل شدن به قدرت اول منطقه ای است و درآمدهای کلان حاصل از صدور نفت و حمایت های تسلیحاتی و امنیتی غرب مخصوصا آمریکا و اخیرا نیز فرانسه، عربستان را به عنوان قدرتی منطقه ای مطرح می کند.

روابط ایران با کشور مصر نیز تا زمان روی کاربودن حسنی مبارک چندان خوشایند نبوده و در بسیاری از موارد سیاست های دو کشور در تقابل هم بود. بعد از براندازی حکومت مبارک و قدرت یابی اخوان المسلمین نیز توفیق چندانی در روابط دیپلماتیک دو کشور شاهد نبودیم. حال نیز مصر به دلیل بحران های ناشی از انقلاب توان تاثیرگذاری منطقه ای خود را ندارد.

با این اوصاف نزدیکی ایران و آمریکا بیش از هر کشور دیگری می تواند در سیاست های منطقه ای ترکیه و عربستان تاثیر بگذارد.

نقش نوین ترکیه به عنوان منادی اسلامی گری درخاورمیانه

ترکیه به دنبال شکست ضمنی سیاست های خارجی خود در قبال سوریه ، رویکرد متفاوتی در پیش گرفته وهمچون گذشته سعی در گشایش روابط نزدیک خود با ایران است. چنانکه محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران با دعوت احمد داوود اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه در1نوامبر در آنکارا ملاقات کردند. و برنامه آتی خود را نیز تعیین کرده و داوود اوغلو در کنفرانس مطبوعاتی مشترک اعلام کرد که در تاریخ های 25 و 26 نوامبراز ایران دیدن کرده و در ماه دسامبر نیز ترکیه میزبان رییس جمهور حسن روحانی خواهد بود. در ژانویه 2014 نیز نخست وزیر ترکیه رجب طیب اردغان عازم ایران خواهد شد.

آنکارا با پیگیری استراتژی تغییر روابط سرد و بدون دیالوگ بین ایران و آمریکا، در صدد افزایش و محکم کردن حضور موثر خود در منطقه خاورمیانه است. کارشناسان معتقدند شکل گیری روابط بین ایران و آمریکا، روابط بین ترکیه و ایران را از جهات مختلفی تحت تاثیر قرار داده و در پی آن آنکارا از کاهش قدرت و نفوذ منطقه ای خود نگران هست. اما سیاست مداران ترک در ظاهر خلاف این گفته ها را مطرح می کنند تا جاییکه داوود اوغلو اشاره می کند که دو کشور در مقام رقیب نبوده و از ارزش های تاریخی و فرهنگی مشترکی برخوردارند و با داشتن حس دوستی بین طرفین باید به عنوان دو کشور دوست به آنها نگریست. آنچنانکه احمد داوود اوغلو معمار سیاست خارجی ترکیه نیز به آن اذعان دارد ترکیه در جایگاهی قرار دارد که ناگزیر به برقراری ارتباط و تعامل با قدرتهای بین المللی و منطقه ای است.

نگرانی ترکیه از روابط ایران و آمریکا

اما آنچه که می تواند موجب نگرانی سیاست مداران ترک شود، کاهش نفوذ خود در منطقه در پی نزدیکی ایران و آمریکا است. ترکیه چندین سال است که پشت درهای بسته اتحادیه اروپایی مانده و دیگر توان از دست دادن نفوذ منطقه ای خود را ندارد. اما تقابل دو کشور می تواند تبعات منفی بر هر دو کشور داشته باشد.

اخذ رویکرد دو وجهی در قبال این قضیه بیش از پیش مسایل را پیچیده می کند، اما تعامل دو قدرت در پی نزدیکی ایران و آمریکا و نزدیکی ایرن و ترکیه نتایج آشکار و مثبتی خواهد داشت که به نفع هر دو کشور نیز بوده و یکی از این موفقیت ها می تواند در عرصه اقتصادی باشد.

نزدیکی ایران به غرب و رفع تحریم های تجاری و اقتصادی آن می تواند در برنامه های اقتصادی هر دو کشور تاثیر به سزایی داشته و ایران نیز همچون سایر کشورها بیش از پیش خواهد توانست در زمینه های اقتصادی با ترکیه قدم بردارد. چیزیکه بیش از هر چیزی برای ترکیه مهم بوده و تمرکز اصلی تکنوکرات های ترک نیز در راستای تامین انرژی و افزایش درآمد خالص ترکیه است. اما واقعیتی که نشان از تقابل سیاست خارجی فعلی دو کشور دارد مساله سوریه است. هر دو کشور رویکرد متفاوتی را در پیش گرفته اند که قبل از هر چیز تفاهم در این موضوع را می طلبد. که با نزدیکی طرفین می توان شاهد در پیش گرفتن رویکرد مشترک هر دو کشور در قبال مساله سوریه نیز بود.

ایران به دلیل نفوذ خود در کشورهای حساس منطقه چون لبنان، عراق، سوریه و افغانستان توان بازیگری تاثیرگذار درسیاست های خارجی خود را دارد و این مساله ای است که کشورهای غربی و قدرت های منطقه ای نیز به آن اذعان دارند. ترکیه و عربستان نیز سعی در نباختن بازی داشته و سیاست های بین المللی و منطقه ای ایران را تحت نظر دارند. اما آنچه شاهد هستیم دیپلمات های ترک به درستی راه سازش و تعامل را با ایران برگزیده و سیاست تنش را به کناری زده اند. چرا که شاید منافع هر دو کشور در دراز مدت در گرو همکاری منطقه ای دو کشور باشد.

عربستان نیز شاید در مرحله دوم در رصد نزدیکی ایران و آمریکا باشد. چرا که موجودیت رژیم آل صعود برخلاف ترکیه در گرو حمایت های مالی و نظامی آمریکاست. اما این به معنای مهم نبودن نزدیکی ایران و آمریکا برای سیاست مداران آل صعود نیست.

نگرانی عربستان از نزدیکی تهران و واشنگتن

انصراف عربستان از عضویت غیر دائم شورای امنیت و بوجود آمدن بحران در روابط عربستان و غرب، خود گویای نگرانی آل صعود از نزدیکی ایران با آمریکا است. نمود بارز نگرانی عربستان را می توان در بستن قرارداد نظامی یک و نیم میلیون یورویی با فرانسه را مشاهده کرد. تا جاییکه در مذاکرات هسته ای ژنو نیز فرانسه جا پای آمریکا گذاشته و در مقام مخالف در راستای توافق هسته ای بین ایران و غرب دید. برای سیاست مداران عربستان ایران هسته ای قابل قبول نبوده و با این بهانه در صدد کسب امتیاز از غرب هستند. اما دغدغه اصلی عربستان نیز کاهش نفوذ منطقه ای خود در پی این نزدیکی است. درآمدهای نفتی سرشار برای عربستان سبب شده تا قدرت های غربی از عربستان بعنوان یک کشور هم پیمان منطقه ای یاد کنند. غرب نیز بدنبال استفاده حداکثری از قدرت منطقه ای عربستان سعی در راضی نگه داشتن ریاض دارند. تا جایی که به عربستان اطمینان از نبود خطر هسته ای از جانب ایران را نیز داده اند.

در حالت کلی شاهد جبهه بندی های خاصی در منطقه هستیم که ناشی از بهبود روابط ایران وغرب است. ترکیه، عربستان و بسیاری از کشورهای عربی سنی در یک جبهه بوده و ایران، عراق، لبنان و سوریه نیز در یک طرف معادله قرار دارند که هر دو جبهه در صدد استیلای هژمونی راهبردی خود در منطقه هستند. اما در این بین سیاست مداران ترک راهی متفاوت از بقیه در پیش گرفته و سعی در حفظ جایگاه خود در هر دو طرف جبهه را دارند. چیزی که عربستان عکس آنرا را در برنامه های خود پیش می برد.

با این اوصاف نزدیکی ایران و غرب می تواند کشورهای مختلف منطقه و دنیا را تحت تاثیر قرار دهد. اما به دلیل استراتژیک بودن خاورمیانه و قرار گرفتن ایران در این نقطه، تمرکز سیاست های خارجی قدرت های بزرگ و منطقه به این رابطه متمرکز شده است.

ایران نیز با درک دقیق موقعیت فعلی به دنبال کسب بیشترین منافع برای اهداف ملی خود است که این نیز بدون در پیش گرفتن دیپلماسی فعال و تعامل گرا با سایر قدرت های منطقه ای و بین المللی ممکن نخواهد بود.

مقصود عهدی – کارشناس ارشد روابط بین الملل

ارسال نظر