علی‌رغم اینکه آب اصلی‌ترین ماده در تداوم حیات است اما براساس آمار سازمان ملل، در حال حاضر بیش از ۱۸درصد جمعیت زمین به آب آشامیدن سالم دسترسی ندارند. آنچه که باعث به وجود آمدن آب در زمین می‌شود میزان بارشی است که اتفاق می‌افتد و این میزان بارش در نقاط مختلف کره زمین، متناسب با شرایط منطقه یا کشورهای مختلف متفاوت است.
کشور ایران در نیم‌کره شمالی کره زمین با اقلیم حاکم گرم و خشک در چند سال گذشته یکی از کم‌بارش‌ترین کشورهای غرب آسیا محسوب شده و این نبود بارش می‌تواند به کم‌آبی و در نتیجه به خشکسالی تبدیل شود که خود می‌تواند تبعات زیادی را به دنبال داشته باشد. با اینکه بیشتر نواحی کشور ایران را مناطق گرم و خشک در بر گرفته است اما در شمال و شمال غرب و قسمت‌هایی از زاگرس جنوبی می‌توان آب و هوا‌های سرد و معتدل کوهستانی را نام برد که در مقایسه با مناطق مرکزی ایران شرایط بسیار متفاوتی را داراست.
یران در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد و از دیرباز ایرانیان تلاش کرده‌اند که از آب بیشترین استفاده را ببرند. در سال‌های اخیر خشکسالی در کشور تشدید شده است و به اعتقاد کارشناسان وضعیت محیط زیست و منابع آب کشور بسیار شکننده است و می‌توان گفت در ایران به ورشکستگی آبی رسیده‌ایم. در این شرایط به گفته احد وظیفه - رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی - تنش آبی در پاییز امسال ادامه دارد و این فصل نسبتا گرم و کم‌بارشی پیش‌بینی می‌شود.
در این شرایط مسوولان و کارشناسان راهکارهای مختلفی را برای مدیریت بهینه آب مطرح می‌کنند. علیرضا قاضی زاده - کارشناس حوزه آب و محیط زیست - در یک برنامه رادیویی ضمن اشاره به ۸۰ درصد مناطق خشک در کشور اظهار میکند: کشور ما یک درصد از مساحت کره زمین را دارد و تنها ۳۶ درصد از منابع تجدیدپذیر را دریافت می‌کنیم. سالیانه ۲۵۰ میلی متر در کشور بارش داریم که حدود ۴۰۰ میلیارد متر مکعب است و اگر ۷۰ درصد آن را به‌صورت تبخیر و تعریق در نظر بگیریم تنها ۱۳۰ میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر و ۱۳ میلیارد مترمکعب ورودی از آب‌های مرزی داریم.
وی ضمن اشاره به ۸۰۰ میلی لیتر متوسط بارش و ۷۰۰ میلی متر متوسط تبخیر جهانی می‌گوید: ۷۰ درصد بارندگی‌ها در ایران تنها در ۲۵ درصد مساحت کشور رخ می‌دهد و تنها ۲۵ درصد آن در فصول آبیاری است.
این کارشناس حوزه آب و محیط زیست ستاد ویژه توسعه فناوری نانو ضمن اشاره به نیاز به ۱۱۳ میلیارد مترمکعب آب در سال ۱۴۰۰ اظهارمی‌کند: از این مقدار ۱۰۲ میلیارد برای مصارف کشاورزی و ۷ درصد برای شرب و ۲ درصد برای صنعت پیش بینی شده است و در همین نقطه تنش‌های آبی بروز میکند.
همزیستی ایرانیان با خشکسالی در 4 دهه گذشته
آنچه که امروز مهم است این است که ایران حدود چهار دهه است که وارد یک دوره بلند مدت خشکسالی شده و دیگر برف و باران‌های سال‌های گذشته نمی‌بارد و این را به خوبی می‌توان از سخن کهن‌سالان به خوبی فهمید.
کاهش محسوس میزان بارندگی از ابتدای سال جاری و افزایش گرمای هوا پدیده خشکسالی در کشور را در کانون توجه قرار داده و نشان می‌دهد در صورت عدم توجه به منابع تجدید پذیر آب در کشور، در آینده نه چندان دور با بحران جدی به نام خشکسالی و کم آبی مواجه هستیم. نتایج تحقیقات و مطالعات اخیر نشان می‌دهد که قبل از انجام هر کاری باید نوع رویکرد به مساله مدیریت آب در ایران را تغییر داد.
ضرورت تغییر رویکرد در مواجهه با خشکسالی
مطابق آمارهای موجود بیش از ۹۰ درصد از منابع آب در ایران در بخش کشاورزی، حدود ۸ درصد در بخش خانگی و کمتر از ۲ درصد در بخش صنعت مصرف می‌شود (میانگین جهانی مصرف آب در بخش کشاورزی حدد ۷۰ درصد است).
مصرف بالای آب در بخش کشاورزی در نتیجه حمایت بی قید و بند از این حوزه در راستای تأمین امنیت غذایی و افزایش درآمدهای غیر نفتی کشور بوده است.
برآیند سیاست های مدیریتی در حوزه کشاورزی مانند آب و برق یارانه‌ای در این حوزه انگیزه ای برای افزایش کارایی تولید باقی نگذاشته و ما شاهد هدر رفت بخش قابل توجه‌ای از منابع آب کشور در این بخش هستیم. میانگین راندمان آبیاری در ایران از بسیاری از کشورهای در حال توسعه هم پایین‌تر است (حدود ۴۰ درصد).
در سال‌های اخیر تلاش هایی برای بهبود راندمان آبیاری در قالب اعطای تسهیلات به کشاورزان برای توسعه روش‌های نوین آبیاری شده است.
بحران آب در ایران به طور عمده ریشه در برنامه‌ریزی و مدیریت ناکارآمد این حوزه دارد. ما هنوز داریم روش غلط گذشته را ادامه می‌دهیم. رویکرد غالب رویکرد سازه‌ای است و با وجود اینکه عدم کارآیی این رویکرد سال‌هاست آشکار شده اما همچنان ادامه دارد.
احداث سدهای جدید، و اجرای پروژه‌های کلان انتقال آب در سال‌های اخیر شاهد این ادعاست. این در حالی است که در بخش کشاورزی هنوز روش غالب آبیاری روش غرقابی است، بودجه‌هایی که برای اجرای سیستم‌های جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب می‌شود و یا برای اصلاح الگوی کشت در نظر گرفته می‌شود در مقابل بودجه‌های کلان پروژه‌های انتقال آب ناچیز است.
مهمترین اقدامات مقابله با بحران آب در ایران بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی همزمان با جلوگیری از توسعه بیشتر کشاورزی است. احیای منابع آب زیرزمینی و جلوگیری از خشک شدن تالاب ها و رودخانه ها باید در اولویت باشد.
تا جای ممکن باید در هر سه بخش کشاورزی، خانگی و صنعت مصرف آب را کاهش دهیم تا شاید بتوانیم در چند دهه آینده تا حدودی منابع آب سطحی و زیرسطحی را احیا کنیم. همچنین وقت آن رسیده که سیاستمداران ما پدیده تغییر اقلیم را جدی بگیرند و در حوزه مدیریت ریسک بلایای مرتبط با آب نیز، رویکرد تاب‌آوری باید جایگزین رویکرد سازه‌ای شود.
