البرز -کاهش بارش‌ها و برداشت بی‌رویه آب از منابع سطحی و زیرزمینی زنگ خشکسالی در البرز را به صدا درآورده است، هشداری که اگر با اجرای طرح‌های گسترده آبخیزداری همراه نباشد بحران‌آفرین خواهد شد.
اگرچه البرز را با منابع آبی فراوان از جمله رودخانه کرج
می‌شناسند اما کم شدن بارش‌ها طی سال‌های اخیر و برداشت بی‌رویه آب از
منابع سطحی و زیرزمینی زنگ خشکسالی را در این استان به صدا درآورده و هر
روز بر وسعت مناطق بیابانی کوچک‌ترین استان کشور می‌افزاید. خشکسالی در
واقع بخشی لاینفک از تغییرات اقلیمی است که بسیاری از مناطق خشک و نیمه‌خشک
دنیا از جمله ایران را چند سال یک بار درگیر می‌کند و البرز نیز این قاعده
مستثنی نیست.
معضل خشکسالی که بیشتر بر اثر کاهش بارندگی‌ها صورت می‌گیرد، تأثیر زیادی بر منابع طبیعی و آبخوان‌ها دارد، در البرز نیز مراتع طی چند سال اخیر با مشکلات زیادی مواجه شده‌اند به طوری که ترمیم این خسارت‌ها بسیار زمان‌بر خواهد بود.
عرصه‌های زیست محیطی، کشاورزی و به ویژه سفره‌های زیرزمینی و آبخوان‌های البرز هم طی سال‌های اخیر به علت کاهش بارش‌ها و خشکسالی‌های ممتد محتمل خسارت‌های فراوانی شده‌اند که می‌توان به فرونشست ممتد زمین در دشت‌ها و بیابان‌های استان، افزایش بیابان‌ها و تولید کانون‌های ریزگرد و خشک شدن تالاب صالحیه اشاره کرد.
حقابه‌ای که از البرز دریغ می‌شود
علیرضا عباسی، نماینده مردم کرج، فردیس و اشتهارد در مجلس با اشاره به خشکسالی‌های اخیر در البرز و خسارت به محیط زیست اسن استان اظهار کرد: با اینکه دو سد طالقان و کرج در البرز واقع شده‌اند اما این استان از سهم واقعی خود بی‌بهره است و حق‌آبه محیط زیست رعایت نمی‌شود.
وی با بیان اینکه حق آبه محیط زیست رودخانه کرج ۱۸۰ میلیون مترمکعب است، تصریح کرد: حق آبه استان از دو سد طالقان و کرج باید به ۳۰ درصد برسد و در صورت عدم تحقق این امر شاهد افزایش خشکسالی و به تناسب آن ریزگردها خواهیم بود که هم برای استان و هم پایتخت مشکل‌آفرین خواهد شد.
لزوم ساماندهی چاه‌های غیرمجاز
عباسی با اشاره به وجود ۳۸۰ هزار چاه غیر مجاز در کشور بیان کرد: بخشی از این چاه‌های غیرمجاز در استان البرز واقع هستند بیشتر برای کشت محصولات غیر اساسی کشاورزی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند و بیشترین ضربه را به منابع آب زیرزمینی می‌زنند.
وی با اشاره به اینکه در ماده ۳۵ بخش هشت قانون برنامه پنج ساله ششم دولت موظف شده است که برای مقابله با بحران کم‌آبی و تعادل بخشی به سفره‌های زیرزمینی، ارتقای بهره‌وری را در دستور کار خود قرار دهد، خاطرنشان کرد: علاوه بر انسداد چاه‌های غیرمجاز باید با نصب کنتور هوشمند و حجمی آب بر روی چاه‌های دارای پروانه به جبران تراز آب بپردازیم.
سدهایی که آب رفتند
سد کرج که بیشتر با نام امیرکبیر شناخته می‌شود در ۲۵ کیلومتری شمال شهر کرج و بر روی رودخانه کرج ساخته شده است، این سد به عنوان یکی از منابع مهم تأمین آب شهر تهران و کرج محسوب می‌شود که از این نظر دارای جایگاه استراتژیکی است؛ سد طالقان نیز یکی از بزرگترین سدهای کشور محسوب می‌شود که بر روی رودخانه شاهرود احداث شده است، رودی که از کوه‌های استان مازندران سرچشمه می‌گیرد و در طول مسیر خود به دره طالقان ختم می‌شود اما مدتی است که کمبود بارش‌ها، شرایط جوی و خشکسالی باعث کاهش آب این دو سد شده است.
داوود نجفیان، مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای استان البرز اظهار کرد: امسال با افزایش غیرمنتظره دمای هوا مواجه شدیم که این امر عاملی برای افزایش ذوب برف و به تناسب آن افزایش ورودی آب در سدها شده است، این امر در برخی از استان‌ها به دلیل پر بودن حجم سدها باعث شده است تا به ناچار مجبور به آزادسازی بخشی از ذخیره سدها شوند؛ در استان البرز به دلیل خالی بودن بخش زیادی از دو سد کرج و طالقان با این مشکل مواجه نشدیم و دو سد استان توان ذخیره حجم آب ورودی را ندارند.
وی بیان کرد: طی سال گذشته حجم بارش‌ها در البرز ۲۳ درصد کاهش داشت که امر منجر به کاهش ۵۶ درصدی حجم سد کرج و ۳۴ درصدی حجم سد طالقان نسبت به سال قبل شد.
مردم مصرف آب را مدیریت کنند
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای استان البرز با اشاره به اینکه استان البرز دچار تنش آبی است، تصریح کرد: با توجه به خالی بودن بخشی از ذخیره آب سدهای البرز برای پیشگیری از بروز مشکلات در زمینه تأمین آب شرب، ساکنان استان‌های البرز و تهران به مدیریت مصرف آب بپردازند.
وی یادآور شد: ذخیره آب سدهای کرج و طالقان به صورت ویژه برای تأمین آب شرب باید مورد استفاده قرار گیرد و از سویی با توجه به افزایش سهمیه تخصیص آب سطحی به البرز، وابستگی البرز به آب‌های سطحی بیشتر شد که با کاهش بارش و کاهش حجم مخازن سدها، این استان در محدوده استان‌های دارای تنش آبی قرار گرفته است، بنابراین باید مدیریت مصرف آب مورد توجه ویژه قرار گیرد.
آبخیزداری راه نجات البرز از دیو خشکسالی
حامد فرضی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: خشکسالی یکی از پدیده‌های اقلیمی به شمار می‌رود که ضربه زیادی به زیست بوم منطقه درگیر وارد می‌کند، در این زمینه علاوه بر کاهش کمی منابع آب شاهد کاهش کیفی منابع آب نیز خواهیم بود.
وی بیان کرد: یکی از مهمترین راه‌های پیشگیری از خسارات ناشی از خشکسالی اجرای طرح‌های آبخیزداری به شمار می‌رود که این امر در کاهش بلایای طبیعی همچون سیل و امنیت جوامع محلی محدوده حوضه‌های آبریز نیز بسیار تأثیرگذار است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز با بیان اینکه با استفاده از ذخایر آبی سازه‌های آبخیزداری می‌توان به مقابله خشکسالی رفت، تصریح کرد: طرح‌های آبخیزداری در این استان نیز عاملی برای تزریق ۷۲ میلیون مترمکعب آب سطحی و سیلاب‌ها به سفره‌های زیرزمینی شده است.
فرضی با بیان اینکه باید اجرای طرح‌های آبخیزداری را به صورت ویژه در دستور کار قرار دهیم، گفت: همچنین با اجرای این طرح‌ها توانسته‌ایم به صورت سالانه ۳۸ میلیون مترمکعب آب در سطح حوضه‌های آبخیز جمع آوری و از هدررفت و فرسایش ۶۵۲ هزار تن خاک جلوگیری کنیم.
وی اظهار کرد: منابع آبی در سازه‌های حوضه‌های آبخیز شهرستان طالقان، کرج و ساوجبلاغ وجود دارد اما اشتهارد در این زمینه وضعیت مطلوب نداشته و سازه‌ها تقریباً خالی هستند.
الگوی کشاورزی تغییر کند
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز بیان کرد: در زمان خشکسالی باید الگوی کشاورزی را تغییر دهیم و این الگو باید متناسب با کم‌آبی باشد به طور مثال اگر با با ۲۰ درصد کاهش بارندگی مواجه شویم باید الگوی کشت به جو تغییر یابد.
وی تصریح کرد: در زمینه توسعه فضای سبز نیز باید از گیاهان کم‌آب‌بر بهره گرفت، چراکه چمن به عنوان گیاهی پرآب‌بر مناسب برای این دوره نیست.
فرضی با اشاره به لزوم آموزش برای کاهش مصرف آب خاطرنشان کرد: در کشاورزی اگر بهره‌وری آب داشتیم با ۵۰ درصد از منابع آبی موجود می‌توانیم تا تولید محصول را تا دو برابر کنیم.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز با بیان اینکه نباید خشکسالی را یک موضوع تک بعدی در نظر بگیریم، متذکر شد: برای مدیریت خشکسالی داشتن یک دید کامل و جامعی در تمامی ابعاد به امری لازم و ضروری است، چراکه خشکسالی پدیده‌ای استانی به شمار نمی‌رود بلکه باید به عنوان یک پدیده آبخیزمحور به آن توجه کرد.
تبعات خشکسالی را دریابید
نباید فراموش کرد که ایران در اقلیمی خشک قرار گرفته است و پدیده خشکسالی نیز محدود به چند سال اخیر نمی‌شود، بنابراین حل ریشه‌ای این معضل نیاز به برنامه و دیدگاهی ملی و همگانی دارد، چراکه تداوم روند موجود در آینده نه‌چندان دور بخش اعظمی از منابع غذایی، جانوری و گیاهی کشور از نابود خواهد کرد.
خشکسالی در البرز مشکلات زیادی از جمله گسترش بیابان‌ها، شکاف برداشتن زمین، کاهش میزان منابع آبی و نابودی گونه‌های گیاهی را در پی داشته است که برخی از آنها شاید جبران‌ناپذیر باشند.
صرفه‌جویی و مدیریت مصرف آب در بخش‌های کشاورزی، صنعت و آشامیدنی جزو مهمترین راهکارهایی به شمار می‌رود که برای مدیریت خشکسالی از سوی مردم باید صورت گیرد، در سطح مدیریت کلان کشور نیز باید اجرای طرح‌های گسترده آبخیزداری، کاشت محصولات کم‌آب‌بر و کنترل مناطق بیابانی با کاشت گونه‌های گیاهی خشک‌پسند در دستور کار قرار گیرد.
استان کوچک اما متراکم البرز نیز که طی سال‌های اخیر به دلیلی مهاجرت‌های بی‌رویه جمعیت بیش از ۳ میلیون نفر در خود جای داده است، نیازمند نگاه ویژه‌ای در بحث خشکسالی و مدیریت آن دارد تا این امر به بحرانی بزرگ تبدیل نشود.
