جنبش تحريم توتون و تنباکو و فتواي تاريخي ميرزاي شيرازي از مهمترين رويدادهاي تاريخ معاصر مي باشد. جريان از اين قرار بود که ناصرالدين شاه در سفر سوم خود به اروپا در اثر ولخرجي هاي زياد و عياشي ها، پول هايش تمام شد و چون ديگر پولي در بساط نداشت امتيازي را در زمينه کشت، توزيع و فروش توتون و تنباکو به يکي از مشاوران و نزديکان نخست وزير انگليس به نام "ماژور تالبوت " واگذار کرد و در مقابل 25 هزار ليره دريافت کرد.
به گزارش خبرگزاری دانا مطابق اين قرارداد کمپاني "رژي" بايد سالانه 15 هزار ليره به صندوق دولت ايران واريز مي کرد و در مقابل کشت و فروش توتون و تنباکو را در انحصار خود مي گرفت يعني از زارعان ارزان مي خريد و گران مي فروخت. در جريان امضاي اين قرارداد عده اي از درباريان خصوصا امين السلطان، صدر اعظم، با دريافت رشوه هايي، نقش ايفا مي کردند.
در مقابل اين قراداد، مردم شهرهاي مختلف به رهبري روحانيت به مخالفت و مقابله پرداختند و جنبش هايي در شيراز, به رهبري "سيد علي اکبر فال اسيري" , در تبريز به رهبري"حاج ميرزا جواد آقامجتهد" در اصفهان، به رهبري " حاج شيخ محمدتقي آقانجفي" (که اولين بار حکم تحريم تنباکو را صادر کرد) و در تهران به رهبري ميرازي آشتياني برپا شد که با سرکوب دولت مواجه شد و عده اي از علما تبعيد شدند.
در اين موقع سيد جمال الدين اسدآبادي به پيشنهاد سيدعلي اکبر فال اسيري که در تبعيد بود، نامه اي در اين رابطه به ميرزاي شيرازي نوشت. بعد از ارسال نامه ياد شده ميرزاي شيرازي تلگرافي به نزد شاه فرستاده و مي گويد کساني را که تبعيد کرده به کشور بازگرداند و در مورد قرارداد، مخالفت خود را ابراز مي کند, اما ناصرالدين شاه به اين تلگراف اعتنايي نکرد به همين خاطر ميرزاي شيرازي فتواي تاريخي خود را به اين شرح صادر کرد: "اليوم استعمال توتون و تنباکو باي نحو کان در حکم محاربه با امام زمان (عج) است." با صدور اين فتوا جنبش عظيمي به راه افتاد تا آنجا که حتي در حرمسراي ناصرالدين شاه قليان ها را شکستند.
اين جريان ادامه يافت در تاريخ 23 جمادي الاولي 1309 اعلاني در کوچه و بازار زده مي شود که: " بر حسب حکم جناب ميرزاي شيرازي، اگر تا 48 ساعت ديگر امتياز دخانيات لغو نشود يوم آتيه جهاد است، مردم مهيا شويد". ناصرالدين شاه ابتدا قصد مقاومت داشت اما در مقابل جنبش مردمي عظيمي که به راه افتاده بود مجبور شد ابتدا امتياز داخله و سپس کل امتياز را لغو کند.
حضرت امام خمینی(ره) درباره میرزای شیرازی صاحب فتوای تحریم تنباکو می‌فرماید: میرزای بزرگ مرحوم حاج میرزا محمد حسن شیرازی... یک عقل بزرگ متفکر بود... قضیه تنباکو در زمان مرحوم میرزا به این‌ها فهماند که با یک فتوای یک آقایی که در یک ده در عراق سکونت دارد، می‌توان یک امپراتوری را شکست داد.
میرزای شیرازی از فقها و مراجع کم نظیر قرون اخیر شیعه است. امام خمینی درباره وی و جهات اخلاقی و اجتماعی و سیاسی‌اش نکات بسیاری فرموده، اما یکی از چیزهایی که امام راحل آن را در میرزا برجسته می‌دید، عاقل بودن میرزاست. البته نه عقل به معنای داشتن قوه عاقله، بلکه عقل به معنای درایت و بصیرت و امام در طول زندگی خود کمتر کسی را به این توصیف که درباره میرزای بزرگ شیرازی به کار برده است، وصف می‌نماید.
«میرزای بزرگ مرحوم حاج میرزا محمد حسن شیرازی... یک عقل بزرگ متفکر بود... قضیه تنباکو در زمان مرحوم میرزا به این‌ها فهماند که با یک فتوای یک آقایی که در یک ده در عراق سکونت دارد، یک امپراتوری را شکست داد و سلطان وقت هم با همه کوششی که کرد برای اینکه حفظ کند آن قرارداد را، نتوانست حفظ بکند و مردم ایران قیام کردند و شکستند آن پیمانی که آن‌ها داشتند.»(صحیفه امام، ج۱، ص۱۱۴)
امام خمینی(ره) همچنین درباره قدرت عظیم روحانیت می‌فرماید: «ایشان یک سطر نوشت که تنباکو حرام است، حتی بستگان خود آن جائر هم و حرم‌سرای خود آن جائر هم ترتیب اثر دادند به آن فتوا و قلیان‌ها را شکستند. دربعضی جاها تنباکوهائی که قیمت زیاد داشت در میدان آوردند و آتش زدند و شکست دادند آن قرارداد و لغو شد قرارداد. یک همچو چیزی را این‌ها دیدند که یک روحانی پیر‌مرد در کنج یک دهی از دهات عراق(سامرا) یک کلمه می‌نویسد و یک ملت قیام می‌کند و قراردادی که ما بین شاه جائر و انگلیسی‌ها بوده است به هم می‌زند و یک قدرت این طوری دارد روحانیت.»(صحیفه امام، ج۱۳، ص۳۵۷ و ۳۵۸)
