سمیه حاجی اسماعیلی کهکی، مدیر گروه علمی آموزشی مطالعات زن و خانواده جامعة الزهرا در مدرسه تابستانی عفاف و حجاب که به همت مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه‌های علمیه برگزار شد، به تشریح مباحث مرتبط با حوزه سیاست گذاری امر حجاب پرداخت و گفت: یکی از دغدغه‌های جدی و مهم متولیان سیاست گذاری فرهنگی بعد از انقلاب اسلامی موضوع حجاب و پوشش بوده است؛ از جمله اینکه بسیاری از خط مشی‌ها و سیاست‌هایی مرتبط با حجاب، موفقیت لازم را کسب نکرده است.
تأثیر فراوان حجاب در نهادینه کردن ارزش‌های دینی
وی ادامه داد: می‌بایست توجه نماییم که حجاب نقشی نمادین دارد و همچنین تاثیر فراوانی در ارزیابی میزان موفقیت اسلام در نهادینه کردن ارزش‌های دینی داشته است؛ در عصر امروز موضوع سیاست گذاری حجاب به یک مسئله بسیار مهم تبدیل شده است.
عضو گروه مطالعات زنان مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران با اشاره به تحولات مسئله حجاب بعد اقدامات حاکمیتی و دولتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون تصریح کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی اولین موضوعی که نگرانی رهبران انقلاب اسلامی را به خودش معطوف کرد و در کانون توجهات رهبران انقلاب قرار گرفت موضوع حجاب و اختلاف زن و مرد در محیط‌های آموزشی و در محیط‌های کار بود.
وی اظهار کرد: امام خمینی (ره) در ابتدای پیروزی انقلاب در مناسبت‌های مختلف به این مسئله تاکید می‌کردند که زنان باید با حجاب اسلامی بیرون بیایند و باید وضع خودشان را عوض کنند.
مدیر گروه علمی آموزشی مطالعات زن و خانواده جامعة الزهرا افزود: فرمایشات امام خمینی (ره) درباره مسئله حجاب نشان می‌دهد انقلاب اسلامی با مشارکت و حضور زنان در عرصه اجتماعی و ایفای نقش آن‌ها مشکلی نداشته، ولی برای اینکه بتواند این امر را برای زنان تسهیل کند بر رعایت حجاب اسلامی تأکید کرده است.
وی بیان کرد: در تیر ماه ۱۳۵۹ مصوبه‌ای توسط دولت مبنی بر اینکه خانم‌ها بدون پوشش حق ورود به ادارات را ندارند به تصویب رسید؛ پس از این اقدام قانونی، دادستان کل انقلاب هشدار داد که اگر کسانی بدون پوشش ظاهر شوند با آن‌ها برخورد می‌شود. حاجی اسماعیلی ادامه داد: در ابتدا مخالفت‌های خیلی گسترده و زیادی با بحث الزام حجاب صورت نگرفت و مخالفت‌ها تنها توسط فمینیست‌ها و زنان فعال و دیگران که در خارج از کشور بودند، رهبری می‌شد؛ اما آن اعتراضات و مخالفت‌ها راه به جایی نبرد و بحث حجاب را توانستند نهادینه کنند و قاطبه جامعه با این بحث همراهی کرد.
وی تأکید کرد: در سال ۱۳۶۰ در بند ۵ ماده ۱۸ قانون بازسازی نیروی انسانی موسسات دولتی و وزارتخانه‌های وابسته به دولت، بدحجابی تخلف شناخته شد و اماکن و فروشگاه‌ها و مراکز عمومی موظف شدند اعلام کنند که ما از پذیرفتن افرادی که حجاب را رعایت نمی‌کنند در راستای پاکسازی محیط و اسلامی سازی، معذور هستیم. عضو گروه مطالعات زنان مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران بیان کرد: همچنین در سال ۱۳۶۲ مجلس به بحث حجاب ورود پیدا کرد و در تبصره ماده ۱۰۲ قانون تعزیرات مصوبه‌ای را تصویب کرد که زنان بدون حجاب شرعی در معابر ظاهر می‌شوند برایشان مجازات تعزیر در نظر گرفته خواهد شد؛ زنانی که این قانون را رعایت نمی‌کردند به ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شدند.
وی افزود: ممکن است این پرسش در ذهن برخی ایجاد شود که با وجود سختگیری‌های بعد از انقلاب، چرا از بین ده‌ها مسئله مهم که پیش روی جامعه اسلامی بود حجاب در کانون توجه رهبران انقلاب قرار گرفت؟ و چرا مقاومت چندانی در برابر اقدامات دولت در رابطه با حجاب صورت نگرفت؟ پاسخ به این دو سوال را می‌توانیم اینطور بگوییم که اقدامات صورت گرفته، گسترده نبودند و حتی شائبه سیاسی هم داشتند.
کشف حجاب، حاصل سرنیزه دولت پهلوی
مدیر گروه علمی آموزشی مطالعات زن و خانواده جامعة الزهرا اظهار داشت: کشف حجاب در ایران حاصل یک روند انتخاب گرایانه از طرف زنان نبود بلکه حاصل سرنیزه دولت پهلوی بود که باعث شد واکنش عموم جامعه را در پی داشته باشد و به همین دلیل وقتی انقلاب اسلامی ایران اوج گرفت باعث شد به طور طبیعی سیاست‌های پهلوی در مورد امر حجاب در نقطه دید قرار بگیرد و قبل از اینکه رهبران انقلاب اسلامی مطالبه‌ای از مردم داشته باشند، مردم خودشان در مورد حجاب مطالبه داشتند که جامعه اسلامی باشد و حجاب شرعی رعایت شود.
وی ادامه داد: رهنمود‌های حضرت امام در سال‌های اولیه تشکیل انقلاب اسلامی در حقیقت به صدا در آوردن آن مطالبه‌ای بود که قبلا توسط مردم شکل گرفته بود؛ یعنی مردم آن مطالبه را خواسته بودند نه اینکه به زور و اجبار باشد.
حاجی اسماعیلی بیان کرد: در واقع سیاست‌های پهلوی باعث شده بود حجاب در نقطه مقابل با مذهب قرار بگیرد و آن رضاخان بود که بی حجابی را به نماد مخالفت با مذهب و دین تبدیل کرد؛ ورود حجاب به گفتمان ضد سلطنت خودش مهم‌ترین و موجه‌ترین دلیل برای این هست که چرا در برابر حجاب مقاومتی شکل نگرفت.
وی عنوان داشت: تبدیل حجاب به نماد مبارزه با غرب و امپریالیسم و آن وجه نمادین حجاب باعث شد که قدرت قانون گذاری در این امر به حاکمیت داده شود و مردم هم با آن همراهی کنند.
مدیر گروه علمی آموزشی مطالعات زن و خانواده جامعة الزهرا گفت: بعد از اینکه جنگ تحمیلی پایان یافت چهره کشور کم کم دگرگون شد، زنان به عرصه‌های عمومی و برای اشتغال، بازار کار و دانشگاه به طور گسترده ورود پیدا کردند و با تحولات پوشش و حجاب مواجه شدیم.
وی ادامه داد: در عرصه عمومی بحث حجاب از آن حالت اولیه اش که خیلی سفت و سخت رعایت می‌شد مقداری خارج شد و با تنوع رنگ در پوشش مواجه شدیم، بحث مانتو مطرح شد که این خود نشان از دگرگونی‌های اجتماعی و فرهنگی عظیم دارد که نمودش از طریق حجاب هست.
عضو گروه مطالعات زنان مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران بیان کرد: در دهه دوم انقلاب بحثی که اتفاق افتاد این بود که جامعه دچار دو نزاع و کشمکش شد یکی از این‌ها مربوط به نزاع جامعه با حاکمیت بود؛ کم کم بین ارزش‌های حاکمیت و ارزش‌های جامعه جدید یعنی اقتضائات روز فاصله ایجاد شد و دیگری نزاع بین جناح‌های درون حاکمیت بود؛ یعنی بدنه حاکمیت نسبت به بحث حجاب یک دست نبود.
وی گفت: دولت اصلاحات که روی کار آمد فضای جامعه کمی بازتر شد؛ بیشتر سیاست ضرورت همدلی با جوانان پیش گرفته شد و در این دولت روش‌های سخت گیرانه به نقادی کشیده شد و گفتند ما یک رویه دیگری را در پیش می‌گیریم برای اینکه بخواهیم حجاب را کنترل کنیم و از همان جا کم کم بحث حجاب و الزام به حجاب به موضوع منازعه و درگیری افراد در داخل تبدیل شد.
حاجی اسماعیلی افزود: برخی می‌گویند حساسیت دولت و حکومت روی بحث حجاب یک حساسیت مبالغه آمیز است و چرا باید آنقدر روی حجاب حساس باشد در حالی که این همه مسئله مهم وجود دارد؛ اگر وجه نمادین و شعائری حجاب را در نظر بگیریم مسئله این چنین نیست. حجاب و جنبه شعائری اش معرف سبک زندگی، جهان بینی و نماد هویت دینی فرد است؛ اولین چیزی که در ارزیابی میزان حاکمیت اسلامی در کشور‌های اسلامی مورد ارزیابی و قضاوت قرار می‌گیرد پوشش زنان و مردان است.
وی تأکید کرد: بحث دیگر موضوع دلالت‌ها و پیامد‌های اجتماعی‌ای است که حجاب دارد و تاثیری که بر رفتار و کنش دیگران می‌گذارد؛ اگر جامعه سالم باشد و افراد رفتار و کنش‌های عفیفانه داشته باشند دیگران تشویق می‌شوند که آن‌ها هم رفتار عفیفانه در پیش بگیرند؛ اما اگر جامعه‌ای به سمت بی عفتی حرکت کند باعث می‌شود دیگران هم دچار این موضوع شوند.
مدیر گروه علمی آموزشی مطالعات زن و خانواده جامعة الزهرا گفت: بعد از انقلاب اسلامی بی حجابی با جریان‌های انحرافی و ضد انقلاب و منتقد اسلام گره خورد، آن وجه نمادین که عرض کردم همین است یعنی کم کم حجاب تبدیل شد به نماد زن مسلمان انقلابی و در مقابلش همان بدپوشی یا برهنگی تبدیل به نماد مقاومت در برابر جریان حاکم شد.
وی اظهار کرد: دیدگاهی که قائل به این است که اگر حاکمیت از موضوع حجاب تنازل کند و کوتاه بیاید می‌تواند قدرتش را صرف امور مهم دیگری کند، در حالی که این حرف درستی نیست، چون بحث فقط حجاب نیست؛ اگر حاکمیت از بحث حجاب کوتاه بیاید باید به طور کلی از حوزه بدن خودش را کنار بکشد و دخالتی در آن امور نکند و اگر از این عرصه کوتاه بیاید این کوتاه آمدنش باعث می‌شود به سرعت به عرصه‌های دیگر سرایت کند و در نهایت جامعه به یک جامعه سکولار تبدیل می‌شود که دولت در آن جامعه هیچ وظیفه‌ای ندارد به جز اینکه نظم اجتماعی را برقرار کند و به امورات رفاهی مردم برسد.
حکومت اسلامی در قبال تحقق حجاب مسئول است
عضو گروه مطالعات زنان مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران تأکید کرد: تردیدی وجود ندارد که حکومت اسلامی در قبال تحقق آرمان‌های دینی از جمله حجاب مسئول است و در آن هیچ مناقشه‌ای وجود ندارد.
وی افزود: اگر بخواهیم در حل یک مسئله و آسیب اجتماعی موفقیت حاصل کنیم، بیش از هر چیزی نیاز به اجماع گفتمانی داریم، اینکه همه افراد در بدنه حاکمیت قبول کنند که این یک مسئله اجتماعی است و ما باید آن را حل کنیم.
حاجی اسماعیلی گفت: در گذشته متولیان حجاب خانواده و روحانیت بودند، اما الان نقش خانواده‌ها کمرنگ شده است؛ خانواده ایرانی در مواجهه با فرهنگ مسلط غرب منفعل است در حالی که باید فعالانه برخورد کند.
وی در پایان بیان کرد: نکته دیگر توجه به رفتار‌های انضباطی برای هر دو جنس است؛ باید در بحث حجاب نگاه جنسیتی نداشته باشیم، متأسفانه برخی طوری برخورد می‌کنند که انگار گروه مخاطبان بدحجابی زنان هستند و سیاست‌های انضباطی را برای آن‌ها اعمال می‌کنند؛ این باعث می‌شود دختران مقاومت نشان دهند و ما با نگاه تک جنسیتی نمی‌توانیم ارزش‌های دینی را نهادینه کنیم.
