در تقویم ایران روز ۲۷ شهریور، سالروز درگذشت استاد شهریار، از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی ایران، به روز ملی شعر و ادب فارسی نامیده شده است. حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی از سال‌های جوانی ارتباط ویژه‌ای با شعر و شعراء داشته اند. در سال‌های رهبری آیت الله خامنه‌ای نیمه ماه مبارک رمضان موعد دیدار شعراء با ایشان بوده است و در این جلسات، امین شعر و ادب پارسی راهبرد‌های حفظ و حراست از این زبان کهن را تشریح کرده اند. در مجموعه‌ای که در ادامه می‌آید، برخی از کتب منتشر شده پیرامون شعر و ادب فارسی در منظومه فکری آیت الله خامنه‌ای معرفی شده است.
* امین زبان و ادب پارسی راهکار‌های علمی و عملی حضرت‌آیت‌الله‌العظمی‌خامنه‌ای (مدّظّله‌العالی) رهبر معظّم انقلاب اسلامی درباره‌ی پویش و گسترش زبان و ادبیّات فارسی
این کتاب، شامل دو مقدمه و هفت فصل در ارتباط با موضوع‌های زیر میباشد، که به کوشش محمدحسن مقیسه گردآوردی و به زینت طبع آراسته شده است.
۱- فصل اول: زبان ملی و ادبیات
۲- فصل دوم: زبان و ادبیات فارسی در رهگذر تاریخ، سیاهراه گذشته، گذرگاه اکنون و افق پیش‌رو
۳- فصل سوم: بررسی حال و روز زبان فارسی از پنجره‌ی ویژگی‌ها و راهکارها، موانع، سستی‌ها و کوتاهی‌ها
۴- فصل چهارم: وظایف رسانه‌ها، سازمان‌ها و شیفتگان در پاسداشت زبان و ادبیات فارسی
۵- فصل پنجم: آموزش و گسترش زبان و ادبیات فارسی در ایران و جهان
۶- فصل ششم: زبان فارسی و ویرایش
۷- فصل هفتم: دُرواژه‌ها
چند نکته در خصوص این اثر ارزشمند از نگاه پژوهشگر کتاب:
۱. آشکارا پیدا است که همنشینی «زبان» و «ادب» پارسی در کنار یکدیگر و نقش بستن این دو عنوان بر پیشانی کتابی واحد، به معنی پرداختن آن کتاب به همه‌ی شاخه‌های زبان و ادب فارسی نمیتواند بود؛ زیرا نه آن همه در یک مجلَّد بگنجد و نه این توانایی در نهاد هیچ مؤلّف است که به شرح جملگی آستین بالا زند. بنابراین، روزی که پردازش موضوع زبان فارسی را پیشنهاد دادم، گمان بر این نبود که ادب پارسی نیز بتواند پابه‌پای موضوع زبان فارسی به کاوش درآید، امّا این کمترین در میانه‌ی پژوهش بدین نتیجه رسید که اگر درخت زبان و ادب پارسی همان درخت کهن‌زیستِ هزارساله‌ای باشد که به بلندای عمرش شاخه و برگ از تنهاش بیرون زده، در این کتاب تنها به شاخسارانی پرداخته شود که بر شکوفه‌های زبان فارسی سایه گسترده‌اند؛ به بیانی دگر، پایه و مایه‌ی اصلی این دفتر، پرداخت و گرایش به زبان فارسی است، ولی به ناگزیر از ادبیّاتی که بر زبان فارسی نیز بسته آمده، سخن رفته است.
۲. امینِ زبان و ادب پارسی، واگویه‌ی دلدادگی‌ها و دلمشغولی‌های رهبر دانشگرای انقلاب اسلامی است در خصوص موضوع زبان فارسی، که با آنکه مرتبت بلند و اوّل ایشان، مرجعیّت دینی و راهبری الهی و سیاسی نظام جمهوری اسلامی است و بر همین بنیاد، حوزه‌ی کاری و تنوّع فعّالیّتهای حضرتشان رنگین‌کمانی از موضوع‌های گوناگون و فراوانِ سیاسی، اجتماعی، نظامی، اقتصادی، تا روابط بین‌الملل، جهان اسلام و ... را در برمیگیرد و با آنکه میزان نشست و برخاست‌های شخصیّتهای علمی و اداری، داخلی و خارجی، و حتّی مردم عادّی کوچه و بازار از کسبه تا کارگران و کشاورزان و دانشجویان و استادان حوزه و دانشگاه و نخبگان و فرهیختگان و روحانیان با ایشان در طول سال پُر شمار میباشد، و فراوانی مطالعه‌ی ایشان در مطالب گونه‌گون به فراوانی مشاغلی که به حیث رهبری باید بدان‌ها بپردازند، شاید از شماره خارج باشد ـ با همه‌ی این احوال و با همه‌ی این کار‌ها ـ توجّه ویژه‌ی آن بزرگ به موضوع زبان فارسی، کارکرد، ابعاد تأثیر و تأثّر آن، حوزه‌ی جغرافیایی و جایگاه شایسته‌ای که این زبان میتواند در تراز علمی و مناطق فارسی‌زبان دارا باشد و بسی موضوع‌ها و مباحث ریز و درشت دیگرِ این حوزه، نشان از حسّاسیّت و نگاه ژرفنگر و داهیانه‌ی ایشان بر این موضوع دارد که برای زبان و ادب فارسی جایگاهی همسانِ جایگاه مباحث مهمِّ جاری جامعه قائل هستند و نگران پویه و رُویه و رَویّه‌ی آن.
۳.
کتاب امین زبان و ادب پارسی، اوّلین جستار است که به بازتاب گوشه‌ای از دیدگاه‌های ادبی حضرت آیت‌اللّه‌العظمی خامنه‌ای (مدّظلّه) اختصاص یافته است.
ایشان جدای از آنکه خود تجربت کرده‌ی سرد و گرمِ تألیف و ترجمه‌هایی چند هستند، در نقد ادبی و تحلیل رمان و داستان و شعر (آزاد، نیمایی، کلاسیک) و نیز تاریخ ادبیّات و آثار و اشعار شاعران و نویسندگان، بویژه در شاخه‌های تازه‌روییده‌ی ادبی همچون ادبیّات انقلاب اسلامی و دفاع مقدّس، اشعار آئینی، شعر‌های منقبتی در رسا و رثای اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) و حتّی بررسی داستان‌های ریز و درشت غربی و نویسندگانشان، مطالب خواندنی و نوِ فراوانی در لابه‌لای سخنانشان و یا در جلسه‌هایی مستقل بیان کرده‌اند، که امید است بهنگام به دست و دیده‌ی مشتاقان و جامعه‌ی ادبی رسانده شود و این مجلَّد، درِ باغ سبزی باشد بر روی آن گلستان رنگارنگ، تا در روزگارانی که به دوری و دیری نرسد، مشامِ جان دوستداران به شمیم آن عطرآگین گردد.
۴. دُرواژه‌ها، که واپسین عنوان و آخرین مطلب این کتاب است، با هدفِ نشان دادن قدرت هنرِ گفتاری و نوشتاری رهبری فراهم آمده است. کلام ایشان، خاصّه در جلسه‌های رسمی، چون نماز جمعه‌ها، دیدار با مسئولان کشـوری و لشـکری، سخنرانی در جـمع استادان و دانشـجویان و نظامیها، و نیز در چهره‌به‌چهره شدن با رؤسا و اندیشمندان دنیای اسلام و غرب و مهمانان خارجی، و دیدار‌هایی از این دست، به شیوایی و زیبایی و روانی آراسته است و به کمترین ویرایش محتاج، آن‌چنان‌که آقای دکتر حدّاد عادل در این خصوص گفته‌اند:
«به‌نظر بنده مهمترین عنصر و عمده‌ترین کاری که ایشان برای رونق بخشیدن به زبان و ادبیّات فارسی کرده‌اند، همین سخنرانی‌های فراوانِ صحیح و فصیحی است که ایراد کرده‌اند و با این خطبه‌ها ارزش و اهمّیّت زبان را به‌طور طبیعی به عموم ملّت و بخصوص تحصیل‌کرده‌ها منتقل کرده‌اند. شاید کمتر کسی این تأثیر را ارزیابی کرده باشد. البتّه ما به گویندگان و سخنوران خود احترام میگذاریم، امّا میتوانیم سخنرانی‌ها و خطبه‌های ایشان را با بسیاری از سخنرانان مذهبی و حتّی روشنفکران دیگر مقایسه کنیم. اگر کسی بخواهد صحبت‌های ایشان را از طرز محاوره‌ای و گفتاری به سبک رسمی و زبان معیار مبدّل کند، زحمت بسیار کمی خواهد داشت؛ یعنی فعل سر جای خودش است، جمله سالم است، عبارت رها نشده و این‌طور نیست که جمله با یک آهنگ و یک وجه فعلی شروع شود، امّا به آخر که میرسد، متناسب با مقدّمات نباشد.
سخن‌گفتن ایشان با آن آهنگ صیقل‌خورده و آیینه‌گون که مخصوصاً در دوران جوانی داشتند، بسیار اثرگذار بوده است؛ و الآن که گاهی تلویزیون سخنرانی‌های اوایل انقلاب ایشان را پخش میکند که مثلاً در نماز جمعه خطبه میخوانند یا دعا میکنند، مثل شیشه‌ی شفّاف و مثل آیینه‌ی درخشان است. لحنِ صیقلی و کلام فصیح، هنر والایی است و بر اینکه جوان‌های تحصیل‌کرده‌ی ما بدانند و بیاموزند که چگونه باید حرف زد، بسیار مؤثّر است. در واقع رهبری به‌صورت طبیعی برای نسلی که با ایشان بوده و از وجودشان استفاده میکرده و به صحبتشان گوش می‌سپرده، معلّمِ سخنوری بوده‌اند.»
و، امّا در «پیام» ها، قدرت هنر قلمشان شگفت‌انگیز و ساحرانه است. بدیهی است تأمّل و تدبّر، و البتّه دارا بودن پشتوانه‌ای عمیق از دانایی و ذوقی سرشار از احساس، پیام‌های ایشان را پُر بار و خواندنی کرده، به‌گونه‌ای که رئیس فرهنگستان زبان فارسی در این‌باره گفته‌اند:
«مقالات و رسالات و نامه‌ها و پیام‌های ایشان که بعد از انقلاب در جامعه منتشر شده نیز اهمّیّت دارد. ایشان با ظرافت، نکات مهمّی را با رعایت همه‌ی جهات و جوانب در قالب عبارت‌های شُسته‌رُفته و پاکیزه در پیامهایشان میگنجانند؛ طوری که همه‌ی مردم آن را میفهمند؛ از یک پیرزن ساده‌ی روستایی تا استاد دانشگاه. فرض کنید ایشان درباره‌ی فوت کسی یک پیام تسلیت مینویسد. اگر در آن پیام دقّت کنید، می‌بینید چقدر از کلمه و کلام و قدرت زبان برای بیان اندیشه‌ی خود بخوبی استفاده میکنند.»
توجّه به آهنگ کلام، موسیقی جمله‌ها، هم‌آوایی واژه‌هایی که دوشادوش یکدیگر به هم‌آهنگی و هماهنگی پایاپای رسیده‌اند و، چون نغمه‌ای جان‌فزا بر جان آدمی راحت و آرام و نرم فرود می‌آیند؛ تدبّر در رازواژه‌های تضاد که در جمله‌های مثبت و منفی، حروف و حرکات و واژه‌های مخالف، چه از نگاه معنا و چه از نگره‌ی آهنگ خود مینمایند، زیر نظر گرفتن آرایه‌های لفظی و معنایی، چون سجع‌ها و جناس‌ها و مزدوجها؛ و نیز حذف‌های به قرینه، تقدّمِ مسند بر مسندالیه یا برعکس، تشبیه‌های درخشان و همه‌کس‌فهم، جایگزینی فعل‌های ماضی به جای مضارع یا به عکس، طرح جمله‌هایی که با پرسش‌های استفهام انکاری همراه است، استفاده از آیات و روایات و اشعار و ضرب‌المثل‌ها و تکیه‌کلام‌ها در چرخش کلمات و طول و عرض جمله‌ها و سرعت و شتابی که در خواندن به خواننده دست میدهد و این راز از گزینش واژگان تراش‌خورده و متناسب با متن و شیوایی جملات دانسته میگردد، و بسی نوآوری‌های ذوقی دیگر، که پُرشمارند و فقط با خوانش پیام‌های مکتوب بر جان و دل مینشینند، نشانگر گوشه‌ای از هنر نوشتاری آن مرد دانش‌گزین و فحلِ این روزگاران است و نیز انگیزه‌ی روشنِ گردآورنده‌ی این مجموعه، که نخواست کام خوانندگان کتاب و خواستاران آن عزیز را از شیرینی کلام و پیام رهبرِ آیینه‌به‌دستشان بی‌بهره گذارد.
برای خرید این کتاب کلیک نمایید
* با کاروان شعر مراسم شب شعر در حضور رهبر معظّم انقلاب اسلامی ۱۵ رمضان ۱۴۳۳ مرداد ۱۳۹۱
«با کاروان شعر» عنوان اثری است که در آن مجموعه‌ی اشعاری که جمعی از شاعران در شب ۱۵ رمضان سال ۱۳۹۱ (ه. ش) در محضر رهبر معظّم خوانده‌اند، گردآوری‌شده است.
کتاب حاضر شامل سه بخش است: بخش نخست؛ که اشعار ۲۸ نفر از شاعرانی که به شعرخوانی در این محفل پرداخته‌اند در آن گنجانده‌شده است.
بخش دوم؛ بیانات معظّمٌ‌له در این دیدار و تحلیل ایشان از روند شعر، و همچنین توصیه‌ها و سفارش‌های ایشان به شاعران و توجه بیشتر به شعر غزل آمده است؛ و در نهایت بخش سوم؛ مروری است اِجمالی بر زندگینامه شاعران و مجموعه‌ای از تصاویر این دیدار.
برای خرید این کتاب کلیک نمایید.
* محفل شاعران آیینی مراسم شعرخوانی شاعران آیینی و مذهبی در حضور رهبر معظّم انقلاب اسلامی- ۲۵ خرداد ۱۳۹۰
مخاطب شعر آیینی، صرفاً خوانندگان کتاب‌های شعر نیستند، بلکه توده‌های عظیم مردمی‌اند که در مجالس و محافل گوناگون به آن اشعار گوش فرامی‌دهند، و از این رو این شعر، پرمخاطب‌ترین شعر روزگار ماست. در تاریخ ۱۳۹۰/۳/۲۵ و در آستانه‌ی ولادت باسعادت امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام)، جمعی از شاعران آیینی و مذهبی و نیز فعالان عرصه‌های نوحه و نغمه‌های آیینی به محضر پُرفیض رهبر معظّم انقلاب حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (مدّظلّه العالی) شرفیاب شدند. در این دیدار خجسته که قریب به سه ساعت به طول انجامید، معظّمٌ‌له پس از استماع اشعار شاعران ـ که از طیف‌های متنوع و با رویکرد‌های متفاوت حضور داشتند، در طی بیاناتی به تشریح جایگاه ویژه‌ی شاعران آیینی و مذهبی، و نیز ترسیم خطوط کلّی حرکت شعر دینی پرداختند و در این باره به نکات مهم فراوانی اشاره فرمودند. مجموعه‌ی حاضر به منظور بهره‌مندی همگان از آن محفل، و در راستای اطلاع‌رسانی عمومی نسبت به مشروح آن دیدار فراهم آمده است.
صفحاتی از کتاب:
اما آنچه که مناسب این جلسه است که من به عنوان توصیه به برادران عرض کنم، چند تا نکته است. یک نکته این است که این شعرى که شما اسمش را شعر آیینى گذاشتید و نامگذارى نامناسبى هم نیست - حالا شما شعر مذهبى را به نام شعر آیینى معرفى می‌کنید، عیبى ندارد - جزو بهترین عرصههاى به کار بردن قریحهى خداداد شعر و این موهبت بزرگ است. این قریحه، یک نعمت بزرگى است که خدا به کسى عطا میکند؛ این نعمت را نباید کفران کرد. شکرانهى این نعمت این است که انسان با این قریحه یک چیزى بیاورد وسط و به انسان‌ها و افکار عرضه کند که براى آن‌ها مفید باشد. نه اینکه من بخواهم خشک و جامد بگویم؛ با قطع نظر از سود و استفادهى مستمع، شاعر به فکر دل خودش نباشد و حرف دل و احساسات خودش را نگوید؛ نه، اشکالى ندارد؛ یعنى بنا بر این نیست که ما سخن گفتن شاعر از دل و براى دل خود را نفى کنیم؛ لیکن می‌خواهیم این را بگوییم که در مقام تقویم و ارزیابى، اگر بناست شعر محتوایى داشته باشد، بهترین محتوا‌ها همین محتواهاى شعر دینى و شعر مذهبى است با عرض وسیع و گستردهاى که دارد.
البتّه در بین شعراى ما، شعرایى که از این قریحه حداکثر استفاده را کردند و بهترین شعر‌ها را گفتند، کم هم نیستند؛ ما در دورانهاى مختلف، از این‌ها داریم؛ هم در زمان خودمان داشتیم، هم در زمانهاى گذشته داشتیم؛ هم در سبکهاى مختلف، از دوران قدیم، شاعرى مثل سنایى را داریم، شاعرى مثل ناصرخسرو را داریم. این‌ها این قریحه را به کار بردند؛ آن کارى که باید بکنند، انصافاً کردند. همچنین سعدى را داریم. در دورانهاى بعد هم همین جور؛ شاعرى مثل صائب را داریم. البتّه صائب شعر بی‌تقیّد به معانى و معارف کم ندارد، لیکن شعر معرفتى هم انصافاً خیلى دارد. این‌ها شعر اخلاق، شعر معرفت، آن هم در حدّ عالى و در بهترین حدّى که واقعاً می‌شود انسان شعر غزلى تعریف و بیان کند، گفته‌اند. بیدل هم همین‌جور. همه‌ى دیوان بیدل تقریباً شعر معرفتى است. من یک وقتى چند سال قبل از این به دوستان مداح سفارش می‌کردم که به دیوان صائب نگاه کنند و شعرهاى اخلاقى را، شعرهاى معرفتى را، شعرهاى عرفانى را در آن پیدا کنند؛ که کم هم نیست. این‌ها مضامین بسیار پخته اى است که دل‌ها را روشن میکند.
در هیچ پرده نیست نباشد نواى تو/عالم پر است از تو و خالیست جاى تو
هر چند کائنات گداى درِ تواند/هیچ آفریده نیست که داند سراى تو
ببینید، وقتى یک مدّاحى با صداى خوش و با آهنگ زیبا این‌ها را در یک مجلسى بخواند، چه انقلابى در دل براى مستمع به وجود می‌آید. از این شعر‌ها باید استفاده کرد.
موضوعات مهم
مجموعه‌ای از اشعار قرائت شده/ سخنان مجری و شاعران/ بیانات رهبر معظّم انقلاب اسلامی درباره‌ی جایگاه ویژه‌ی شاعران آیینی و مذهبی و نیز ترسیم خطوط کلی شعر دینی
برای خرید این کتاب کلیک نمایید.
* باکاروان شعر فارسی شعرخوانی شاعران غیرایرانی، در محضر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (مدّظلّه‌العالی) رهبر معظّم انقلاب اسلامی
آنچه از"باکاروان شعرفارسی" می‌آموزیم، اهتمام رهبر حکیم انقلاب اسلامی است به شعر، به عنوان یکی از هنر‌های کهن، کارا، بروز و فاخر است که در جان و جهان ایرانیان و دوستداران غیرایرانی زبان فارسی عمیقا رسوخ یافته و جا دارد که از آن در راه نشر معارف اسلامی و اخلاق انسانی بهره‌برداری گردد.
این کتاب که با مقدمه‌ای ادبی از دکتر علیرضا قزوه و با گفتاری علمی و به کوشش دکتر محمدحسن مقیسه تدوین شده است، برای اوّلین بار به معرفی ۴۰ شاعر غیر ایرانی می‌پردازد که در شب‌های نیمه‌ی ماه مبارک رمضان در حسینیّه‌ی امام خمینی (قدّس‌سّره‌الشّریف) و در محضر رهبر هنرمند و دُرشناش شعر، به زبان شیرین فارسی به شعرخوانی پرداخته‌اند.
در این کتاب، علاوه بر آشنایی مختصر با پیشینه، کارکرد و ویژگی‌های زبان فارسی، با زندگینامه، آثار علمی و فعّالیّتهای ادبی و فرهنگی شاعران آشنا میشویم و میتوانیم به آرائ راهیانه و سرشار از معرفت رهبر معظّم انقلاب اسلامی در نقد اشعار قرائت شده نیز دست یابیم.
آنچه از"باکاروان شعرفارسی" می‌آموزیم، اهتمام رهبر حکیم انقلاب اسلامی است به شعر، به عنوان یکی از هنر‌های کهن، کارا، بروز و فاخر است که در جان و جهان ایرانیان و دوستداران غیرایرانی زبان فارسی عمیقا رسوخ یافته و جا دارد که از آن در راه نشر معارف اسلامی و اخلاق انسانی بهره‌برداری گردد.
همچنین در این کتاب، با همّت بلیغ رهبری در خصوص گسترش زبان غنی و سرشار از حکمت فارسی آشنا میشویم؛ زبانی که در روزگارانی نه چندان دور، بخش بزرگی از کشور‌های پیرامونی ایران اسلامی را در زیر پَر دانایی و سایه‌ی مهربانی خویش گرفته بود و هم اکنون نیز زبان دوم جهان اسلام است و دارای ریشه‌ها و زمینه‌های عریق و قوی در آسیای میانه، شبه قاره و بسیاری از نقاط دیگر و مستعد و شایسته‌ی شکوفایی.
برای خرید این کتاب کلیک نمایید.
گزارش از امیر محمد کلانتری
