نگار خلیلی، پایگاه خبری دانا، سرویس سلامت، انواع مختلفی داروی مسکن وجود دارد و بسته به میزان درد برای دردهای مختلف از مسکنهای متفاوتی استفاده میشود. پزشک پس از ارزیابی میزان درد بیمار، مسکن مناسب را برای او تجویز میکند. مسکنها برای تسکین دردهای ناشی از التهاب مفصل، جراحی، آسیبدیدگی، دندان درد، سردرد، دردهای قاعدگی، سوزش عضلات و … بهکار میروند. در ادامهٔ این مطلب با انواع مسکن بیشتر آشنا بشوید.
انواع مسکن
معمولا دردهای متوسط را با داروهای غیراپیوئیدی مانند استامینوفن یا داروهای ضدالتهاب مانند بروفن و نوروفن درمان میکنند. دردهای متوسط یا شدید معمولا با مسکنهای اپیوئیدی (مشتق تریاک) درمان میشوند. ازجمله این داروها میتوان به کدئین فسفات، ترامادول، مورفین و فنتانیل اشاره کرد. گاهی از داروهای اپیوئیدی برای درمان دردهای خفیف نیز استفاده میشود.
برخی مسکنها بهسرعت به تسکین درد کمک میکنند. ولی مدت ماندگاری آنها کوتاه است. درمقابل برخی مسکنها بیشتر زمان میبرد تا درد را تسکین بدهند. ولی مدت اثر طولانیتری دارند.
- اپیوئیدها (مشتقات تریاک)؛ مانند مرفین، اُکسیکانتین، متادون، هیدرومورفون، پتیدین، کدئین، فنتانیل و…
- استامینوفن؛
- مسکنهای ترکیبی که در آن استامینوفن و اپیوئیدها وجود دارند؛
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن، قرص سلکسیب و…
- آسپرین که گاهی در دستهٔ داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی قرار میگیرد.
مصرف داروهای مسکن و ضددرد در ایران
داروهای مسکن و ضد درد شامل طیف گستردهای از داروها با مکانیسمهای مختلف عملکرد است که طبیعتا هر کدام در کنار خاصیت ضددردی که دارند عوارض و موارد منع مصرفی نیز دارند.
گزارشات دارویی سازمان غذا و دارو در سال ۱۳۹۹ نشان می دهد که ۴۴ میلیارد و ۵۲۶ میلیون عدد دارو توسط ایرانی ها در سال اخیر مصر شده است که داروهای استامینوفن (Acetaminophen) ، استامینوفن کدئین (Acetaminophen codeine)، سرماخوردگی بزرگسالان (Adult Cold) و کپسول ژلوفن (Ibuprofen ) در کنار داروهای مربوط به کرونا مانند رمدسیویر، بیشترین میزان مصرف را در میان ایرانیان داشته اند.
بهطور میانگین، هر ایرانی در سال گذشته ۵۵ عدد از این چهار قرص را مصرف کرده است به این معنا که با تخمین خوبی، هر ایرانی تقریبا هفته ای یک داروی مسکن مصرف می نماید.
مُسکنها؛ پرمصرفترین دارو در جهان
رییس انجمن درد ایران درخصوص مصرف مسکنها برای کاهش درد نیز توضیح داد: در همه جای دنیا مسکنها پر مصرفترین داروهایی هستند که با نسخه یا بدون نسخه مصرف میشوند. مسکنها هم چند دسته هستند. مسکنهای ساده مانند استامینوفنهای ساده یا استامینوفن کدئین، مسکنهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند بروفن، ژلوفن، مفنامیک اسید و... که قدرت بیشتری از استامینوفنها دارند، ولی عوارض گوارشی بویژه در سالمندان دارند که باید در مصرف آنها دقت کرد. عوارض دیگر خونی، قلبی و کلیوی نیز به دنبال مصرف این مسکنها مشاهده شده است که لازم است در مصرف این داروها دقت شود. دسته قویتر مسکنها هم آن دسته است که ساختار مخدری دارند که انواع گوناگونی دارند و عوارض کمتری نسبت به مسکنهای ضد التهاب غیر استروئیدی دارند ولی مشکل آنها ایجاد وابستگی و مشکلاتی مانند خوابآلودگی، یبوست، بیاشتهایی و... است. از این رو این دسته از مسکنها باید با نظر و تجویز پزشک مصرف شوند.
وی در ادامه تاکید کرد: انجمن درد ایران که شاخه انجمن جهانی درد است، بارها با همکاری وزارت بهداشت بخش عمدهای از نیاز بیماران برای این دسته از داروهای مسکن را برطرف کرده است و کارهای تحقیقاتی و علمی در این زمینه صورت گرفته است. در مورد دردهای سرطانی، دردهای مقاوم به درمان و دردهای مزمن نیاز به مسکنهایی با ساختار مخدری داریم که همواره با همکاری سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت در این حیطه فعالیت کردهایم.
"درد" باید درمان شود
او با بیان اینکه میزان مصرف مُسکن در ایران هنوز به مرحله خطرناک نرسیده است، گفت: خوشبختانه آگاهی مردم در این زمینه افزایش یافته است و سعی میکنند در مصرف مسکنها احتیاط کنند؛ البته نباید فراموش کرد که در نهایت درد باید درمان شود و نمیتوان صرفا به مصرف مسکن اکتفا کرد. عدم درمان درد علاوه بر اینکه سبب مزمن شدن درد میشود، سبب ایجاد مقاومت به درمان نیز میشود.
وی با ذکر مثالی ادامه داد: در بیماری درگیری عصب سه قلو که باعث ایجاد دردهایی شدید در ناحیه صورت میشود، اول باید درمان دارویی انجام شود و در صورت عدم پذیرش درمان، جراحی بسته انجام میشود. این بیماری در مراحل اولیه پاسخ مناسبی به درمان میدهد ولی هرچه بیماری شدیدتر شود، درمان هم سختتر میشود. دردهای عصبی بعد از بهبودی از زونا نیز اگر در همان ماههای اول بهبودی، درمان شوند، به راحتی پاسخ میگیرند در حالی که اگر بیماری مزمن شود درمان سخت خواهد شد.
او تاکید کرد: علت این اتفاق، رخداد اصطلاحی به نام هک شدن مرکزی است؛ یعنی در مسیر اعصاب وقتی دردی مزمن شود دیگر در قسمت مربوطه مغز هک میشود که حساسیتی در اعصاب محیطی ایجاد میشود که با برطرف شدن آسیب باز هم حس درد باقی میماند. از این رو توصیه ما به بیمار مصرف به جا و به موقع دارو است؛ ولی میگوییم اگر پاسخ به درمان کافی نباشد، باید برای تشخیص و درمان بهتر مجددا به پزشک مراجعه کنند.
کدام "دردها" هشدار دهنده است؟
این استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره دردهای هشدار دهنده، بیان کرد: در وهله اول موضوع زمان میتواند هشدار مهمی باشد. همیشه اعلام میکنیم اگر پس از ۵ روز تا یک هفته مصرف مسکن برای یک درد عمومی مانند کمردرد یا سردرد، درد بهبود نیافت احتیاج به بررسی بیشتر وجود دارد. در برخی موارد نیز علائم همراه با درد وجود دارد؛ به عنوان مثال درد سیاتیک که با بیحسی در پا همراه باشد یا درد گردنی که به بیحسی، خواب رفتن یا گِز گِز شدن دست منجر شود، دردهایی که در هنگام خواب سبب بیدار شدن فرد میشود، دردهایی که به مسکنهای معمول پاسخ نمیدهند و... نیازمند بررسی بیشتر است. در وهله دوم شدت و در وهله سوم علائم همراه با درد حائز اهمیت است.
او با اشاره به اینکه حدود ۱۵ سال است که کلینیکهای درد در کشور دایر شدهاند، درباره نحوه فعالیت کلینیکهای درد، گفت: کار اول و مهم ما تشخیص علت درد است. پس از تشخیص، مرحله درمان است که برخی درمانها مانند تزریق موضعی، بلوک کردن اعصاب و عصب کشیناحیهای، مداخلات بسته در کانال نخاغ و... کار متخصصین درد است. در برخی درمان قطعی و دائمی است و برخی دیگر موقت و تسکینی است. در عین حال برخی مراجعین هم نیازمند بررسی چند تخصصی هستند که در انجمن درد با تاکید بر ارتباط بین رشتهای به این موضوع هم ورود کردیم؛ زیرا برخی بیماران نیازمند دریافت مشورت از سایر تخصصها هستند و در این موارد کلینیکهای درد به تنهایی برای ارائه درمان تخصصی و پیچیده اقدام نمیکنند.
وی درخصوص درمان دردها با داروهای گیاهی و طب سنتی، تصریح کرد: برخی داروها و مکملهای گیاهی مناسب و پرمصرف وجود دارند که ما هم استفاده میکنیم که سر دسته آن که در دنیا هم مورد استفاده است، مشتقات ماریجوانا است که به عنوان یک داروی اصلی در بسیاری از دردها استفاده میشود اما، مصرف این دست داروها باید با تشخیص درست و در جای خود صورت گیرد.