نگار خلیلی، پایگاه خبری دانا، سرویس سلامت و سبک زندگی؛ سازمان جهانی بهداشت (WHO) هشدار می‌دهد که تحرک اندک ممکن است حدود ۵۰۰ میلیون نفر را در سراسر جهان تا سال ۲۰۳۰ میلادی در معرض خطر انواع بیماری‌ها قرار دهد.
این سازمان جهانی همچنین اعلام کرده که بزرگسالان باید دستکم ۱۵۰ دقیقه یا دو و نیم ساعت در هفته تحرک بدنی داشته باشند. با این حال متخصصان این سازمان جهانی اظهار کرده اند که منظور این نیست که باید حتما ورزش شدید کرد؛ دوچرخه‌سواری یا پیاده‌روی سریع هم مفید هستند و انسان را در برابر این بیماری‌ها مصون می‌سازند.
در همین حال، بسیاری از افراد به‌ویژه در کشورهای ثروتمند حتی همین میزان از تحرک را نیز ندارند. به گفته سازمان جهانی بهداشت، در حالی که در کشورهای فقیر نزدیک به ۱۶ درصد از مردم کم‌تحرکند، در کشورهای غنی با درآمد بالا این میزان دو برابر است.
طبق تجزیه و تحلیل سازمان جهانی بهداشت، در طول پاندمی کرونا تمایل به تنبلی و کم‌حرکتی از قبل هم بیشتر شده است.
سازمان جهانی بهداشت از کشورهای عضو خواسته در این زمینه کار بیشتری انجام دهند و برای مثال در شهرها مسیرهای عبور دوچرخه و عابر پیاده را توسعه و بهبود بخشند.
اثرات فیزیولوژیک بی تحرکی
تمام بخشهای بدن در معرض خطرات ناشی از کم‌تحرکی و بی‌تحرکی است. این خطرات به سن، سلامت جسمی ـ روانی، سطح بی‌تحرکی و مدت زمان بی‌تحرکی بستگی دارد.
سیستم قلبی عروقی
کاهش فشار خون وضعیتی: کاهش فشار خون وضعیتی هنگام تغییر وضعیت ایجاد می شود که فرد دچار سرگیجه وسیاهی رفتن چشم ها می شود .
افزایش بار کاری قلب: کم تحرکی باعث افزایش بار کاری در قلب به دلیل افزایش ویسکوزیته ناشی از کم آبی بدن و کاهش بازگشت وریدی می شود. در حالت دراز کش خون در اندام های تحتانی جمع نمی گردد وبازگشت خون به قلب افزایش می یابد که موجب افزایش حجم ضربه ای وضربان قلب در حالت استراحت می گردد . قلب در زمان استراحت بدن به دلیل مقاومت کمتر عروق خونی در این حالت و تغییر در توزیع خون در فرد بی تحرک بیشتر کار می کند.
ایجاد لخته های خون: کاهش جریان خون در پاها مانع از حرکت مداوم خون و ورود و خروج سریع آن در سیاهرگ ها می‌شود که در این شرایط ظرف چند ساعت تجمع سلولهای خونی و در نتیجه ایجاد لخته های وریدی و ترومبوز را با خود به همراه می آورد، اگر لخته، مسیر عروق خون‌رساننده به مغز را مسدود کند، سکته مغزی و اگر مسیر عروق خون‌رساننده به قلب را مسدود کند، سکته قلبی ایجاد می‌شود .کم تحرکی و درواقع بی حرکت ماندن های طولانی مدت پاها ، مهمترین جرقه های بروز لخته های مرگ بار هستند.
فشار خون بالا: افراد کم تحرک و یا بی تحرک بیشتر در معرض فشار خون بالا قرار دارند افرادی که تحرک ندارند ضربان قلب بیشتری دارند. هرچه ضربان قلب بیشتر باشد یعنی در هر انقباض قلب سخت تر کار می کند و فشار قوی تر بر شریان ها اعمال می شود.
سیستم تنفسی
حرکات تنفس فرد بی‌تحرک یا کم تحرک کاهش می‌یابد و حرکات خلفی قفسه صدری را محدود و کوتاه می‌کند. همچنین فشارشکمی محدود می‌شود، تنفس عضلات کاهش یافته و موجب تحلیل قدرت عضلات تنفسی می‌شود. این عوامل باعث کم شدن هوای جاری تنفس شده، به علاوه تنفس عمیق کمتر شده که خود باعث جمع شدن آلوئولهای ریوی و در نتیجه جمع شدن ریه‌ها می‌شود.
جمع آوری ترشحات برنش خطر ابتلا به پنومونی و عفونت ریه را افزایش می دهد. اختلال حرکات تنفس و تقلیل دامنه حرکات، تجمع ترشحات برنش به خصوص در مورد پنومونی و آمبولی ریه (وجود حباب هوا در ریه)، باعث اختلال تهویه ریه می‌شود و این اختلال تهویه باعث کمبود اکسیژن (هیپوکسی) و اسیدوز تنفسی و ایجاد نارسایی تنفسی شده و آنها را مبتلا به بیماری‌های ریوی مزمن می‌کند.
سیستم اسکلتی – عضلانی
سیستم اسکلتی – عضلانی اغلب اولین سیستمی است که اثرات بی تحرکی در آن ظاهر می شود. بی‌تحرکی، بار ماهیچه، فعالیت و سنتز پروتئین را کاهش و شکسته شدن پروتئین را افزایش می‌دهد که نتیجه آن، کاهش توده عضلانی، کاهش اندازه ماهیچه و به دنبال آن، کاهش انعطاف‌پذیری و قدرت ماهیچه است.
کم تحرکی یا بی تحرکی ستون فقرات، باعث انعطاف پذیری کمتر آن می شود و زمینه آسیب دیدگی ستون مهره ها را بر اثر فعالیت های روزانه فراهم می کند. دیسک بین مهره ای ماده ای نرم است که نشستن طولانی مدت باعث می شود دیسک آسیب ببیند. حرکت های ناگهانی احتمال آسیب دیسک کمر را بالا می برد و باعث درد و سفتی عضله می شود.
مفاصل نیز از عوارض بی‌حرکتی بی‌نصیب نمی‌مانند. سفتی غیرطبیعی مفاصل و نرمی ساختارهای مربوط به آن، عملکرد مفاصل را محدود می‌کند. استخوان، یک بافت زنده و پویاست که نه تنها وظیفه حمایت بدن را به عهده دارد، بلکه در تنظیم املاح بخصوص کلسیم نیز نقش دارد. فشاری که از طریق تحمل وزن روی استخوان‌ها وارد می‌شود، برای عملکرد سلولهای استخوان‌ساز لازم است. بی‌تحرکی باعث کاهش املاح‌سازی و کمبود مواد زمینه‌ای استخوانی می‌شود. همچنین بی‌تحرکی به تعادل منفی کلسیم منجر می‌شود و کلسیم به دلیل وجود شبکه بازجذب، از استخوان خارج می‌شود. در نتیجه این فرآیند، تراکم استخوان کاهش می‌یابد و به دنبال آن پوکی استخوان ایجاد می‌شود.
سیستم عصبی
اساسا عوارض بی تحرکی منحصر و محدود به مشکلات جسمی نیست. مطالعات انجام شده نشان می دهد که استرس در میان کسانی که کم تحرک هستند، افزایش می یابد و این امر سلامت روان آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. بی تحرکی و کم تحرکی می تواند باعث افسردگی، اضطراب، بی حوصلگی، تحریک پذیری، خستگی،اختلال در تمرکز و تغییرات خلقی شود. بطور کلی کم تحرکی موجب کاهش امید به زندگی می شود.
فرد بی تحرک یا کم تحرک ممکن است در طول روز بخوابد و نتواند در شب بخوابد. تغییر در الگوی خواب ممکن است موجب نارضایتی، بی نظمی و عدم توانایی شرکت در برنامه های درمانی و مراقبت در طول روز شود.
حرکت عضلات باعث پمپاژ خون تازه و اکسیژن در سراسر مغز و آزاد سازی مواد شیمیایی می شود که عملکرد مغز و حالت روحی را تقویت می کنند. اما نشستن طولانی مدت همه فعالیت های بدن از جمله عملکرد مغز را آهسته می کند.
سیستم گوارشی
تحرک محرک سیستم گوارش است. کم تحرکی یا بی تحرکی می تواند اثرات متفاوتی بر سیستم گوارشی داشته باشد از جمله:
- خطر ابتلا به سوزش سر دل، نفخ و سوء هاضمه به علت موقعیت و عدم توانایی نشستن درست در طول خوردن غذا و یک ساعت بعد از آن.
- کاهش اشتها که در نتیجه آن دریافت مواد مغذی مورد نیاز برای ترمیم و بهبود بافت‌ها دچار مشکل می شود.
- کاهش وزن و سوء تغذیه از مصرف ناکافی مواد مغذی.
- کاهش میزان مصرف مایعات و نداشتن فعالیت بدنی کافی و بی تحرکی باعث تنبلی روده ها و در نهایت یبوست می شود.
غدد درون ریز
بی تحرکی یا کم تحرکی و تغییرات در مصرف مواد غذایی سبب افزایش ذخایر چربی و همچنین فعالیت های لوزالمعده مانند توانایی بدن در تحمل گلوکز را کاهش می دهد.
فقط یک روز بی حرکت ماندن میتواند به طور چشمگیری منجر به کاهش فعالیت انسولین و سخت شدن کنترل قند خون شود. همین روند فرد را در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار می دهد. زمانی که قند به سلول ها می رسد یک سری واکنش های زنجیره ای رخ می دهد تا به قند اجازه ورود به داخل بافت داده شود. بی تحرکی باعث می شود قابلیت عضله ها در دریافت قند از جریان خون کاهش پیدا کند. از این رو در برابر انسولین مقاوم تر می شود. بی تحرکی تعادل هورمونی بدن را نیز برهم می زند.
مجاری تناسلی و ادراری
بی تحرکی یا کم تحرکی موجب می شود مقداری زیادی کلسیم از طریق ادرار دفع شود.کلیه ها بطور طبیعی قادر نیستند واکنش مناسب نشان دهند و ممکن است هیپرکلسیمی ایجاد شود. این امر می تواندمنجر به تشکیل سنگ کلیه شود.
بی تحرکی یا کم تحرکی در ابتدا باعث می شود حجم ادرار نسبت به تغییرات مایع و دفع طبیعی افزایش یابد. همزمان با ادامه بی تحرکی یا کم تحرکی نوشیدن مایعات نیز کاهش می یابد، بنابراین دفع ادرار کاهش یافته ، ادرار معمولا غلیظ می شود. غلظت ادرار خطر تشکیل سنگ و عفونت را افزایش می دهد.
بی تحرکی یا کم تحرکی ممکن است سبب مشکل شدن و عدم توانایی خالی شدن کامل مثانه شود همچنین می تواند خطر بی اختیاری ادرار را افزایش دهد.
پوست
زخم های فشاری مشهود ترین عارضه می باشد .تاثیر فشار مستقیم بر پوست به ویژه در محل های استخوانی جریان خون آن قسمت را مختل می کند. هر چه زمان قطع خون رسانی طولانی تر باشد احتمال تخریب بیشتر است. گرما، فشار و کاهش اکسیژن در پوست، خطر ایجاد زخم را افزایش می دهد.
بزرگسالان سالم معمولا در هر ۱۲ دقیقه در طول خواب تغییر وضعیت می دهند. ناتوانی در تغییر وضعیت خطر ابتلا به زخم را افزایش می دهد.
درد
درد عوارض عمده بی حرکتی نیست. با این حال، افرادی که درد ناخوشایند دارند اغلب بی تحرک یا کم تحرک می شوند. بنابراین، بسیاری از عوارض ذکر شده در اینجا نیز در افرادی دیده می شودکه در نتیجه درد بی تحرک شده اند. بی تحرکی علت اصلی مشکل است و درد دلیل دوم است.
