به گزارش خبرگزاری دانا سعید محمد، دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با حضور در برنامه «صف اول» درباره عملکرد مناطق آزاد و میزان فعالیت این مناطق توضیحاتی داد.
مجری: به عنوان دبیر منطقه آزاد تجاری، مهم‌ترین هدفی که این مناطق دنبال می‌کنند چیست؟
دبیر شورای عالی مناطق آزاد: حدود ۵۴۰۰ منطقه آزاد و تجاری - صنعتی در کل دنیا است که این نشان دهنده این است که دنیا نسبت به این گونه فضا‌های اقتصادی خیلی مسر است و استفاده می‌کند مثلا کشور بزرگی مانند چین ۷۵ درصد تجارت اش در مناطق آزادش است، و همین طور خیلی از کشور‌های مناطق مانند امارات و ترکیه رقبای ما هستند که تجارت عمده شان در مناطق اتفاق می‌افتد، فلسفه وجودی مناطق این است که فضایی را با یکسری مشوق‌ها و معافیت‌ها درست می‌کنید برای واحد‌های تولیدی و صنعتی، این‌ها به دلیل مشوق‌ها می‌توانند در بازار رقابت کنند.
مجری: چه تعداد منطقه آزاد داریم؟
سعیدمحمد: چیزی که قبلا عملیاتی شده هشت منطقه آزاد تجاری - صنعتی است که سال گذشته هفت منطقه آزاد به این‌ها اضافه شد، ما دارای ۳۳ منطقه ویزه اقتصادی هستیم که فعال هستند البته ۷۹ مجوز برای مناطق ویژه برای استان‌های مختلف صادر شده، اما فقط ۳۳ منطقه فعال هستند، به دلیل اینکه سرمایه گذار و سازمان مذکور برای الباقی هنوز مشخص نشده، استانداران معرفی نکرده اند.
مجری: مناطق آزاد تجاری ما یکی از کارکرد‌های اصلی که برایش تعریف شد، توسعه صادرات بود، طی دولت سیزدهم آیا تغییر معنا‌داری میان صادرات و واردات اتفاق افتاده است؟
سعید محمد: کارکرد اصلی مناطق آزاد آن چیزی که قانون‌گذار مشخص کرده و جزو سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و اسناد بالادستی، این است که مناطق آزاد باید در بخش سرمایه گذاری، تولید، صادرات، ارز آوری برای کشور، تامین کالا‌های اساسی مورد نیاز کشور، آوردن تکنولوژی‌های روز و شرکت‌های دانش بنیان، در این حوزه‌ها باید فعالیت کند. کارکرد مناطق آزاد تا به امروز شاید راضی کننده نبوده، دلایل زیادی هم وجود دارد. در آماری که از ابتدای مهرماه سال گذشته تا به الان این آمار را استخراج کردیم برای اولین بار تراز تجاری‌مان مثبت ۳۵ میلیون دلار شد، میزان صادرات از واردات پیشی گرفت که این علامت خوبی است و ما این روند را ادامه می‌دهیم. سرمایه‌گذاران ما علاقه‌مند هستند که مشوق‌های ما احیا شود؛ بعضا خدشه‌های به آن وارد شده و بعضاً درک درستی از کارکرد مناطق آزاد در برخی از عزیزانی که مسئولیت دارند و باید نسبت به این موضوع اهتمام داشته باشند وجود ندارد.
مجری: مقایسه‌ها نشان می‌دهد که ما در جذب سرمایه گذاری‌های خارجی آن هدفی را که دنبال می‌کنیم به آن نرسیده ایم، چرا این اتفاق افتاده است؟
دبیر شورای عالی مناطق آزاد: سرمایه گذار در اصل کسی است که یک پول و منابعی را با زحمت تامین کرده و علاقمند است جایی ببرد این منابع را که بیشترین سود را دریافت کند، و آنجایی که می‌خواهد پولش را بگذارد ثبات داشته باشد و قوانین و مقررات باید ثابت باشد و به صورت مکرر تغییر نکند که بتواند خودش را با یک توجیه اقتصادی مشخص وارد عرصه سرمایه گذاری کند، گیر ما هم دقیقا همین جاست که چرا مناطق آزاد ما رشد نکردند، متاسفانه ما دچار قوانین خلق الساعه هستیم.
مجری: نقش شورای عالی در این زمینه چیست؟
سعید محمد: قوانین مترقی و خوبی راجب مناطق آزاد داریم مثلا یکی ماده ۶۵ قانون احکام دائم توسعه کشور است که حکمرانی منطقه آزاد را به صورت واحد و متمرکز به ریاست منطقه واگذار کرده است؛ یعنی به همه دستگاه‌ها غیر از دستگاه‌های امنیتی و نظامی گفته باید ذیل رئیس منطقه فعالیت کنند که این خیلی کمک کننده است؛ اگر اجرا شود رئیس منطقه می‌تواند کل دستگاه‌ها و نماینده وزارتخانه‌ها که در منطقه مستقر هستند هماهنگ کند و بعلاوه اینکه قوانین و مقررات الزاماً می‌بایست از کانال شورای عالی مناطق آزاد عبور کند. یکی از دغدغه‌های اصلی ما این است که متاسفانه ماده ۶۵ اجرا نمی‌شود، اخیرا رئیس جمهور از بازدیدی که از شب عید از شلمچه داشتند دستور دادند و کمیته‌ای تشکیل شد و این کمیته با سرپرستی معاونت حقوقی ریاست جمهوری بررسی کرد و منجر به چند ابلاغیه شد که اختیارات رئیس منطقه را مجدداً یادآوری کرد و این ابلاغیه دستور صادر کرد که باید همه ذیل رئیس منطقه کار کنند، متاسفانه یک ماه از این ابلاغیه می‌گذرد، اما هنوز دستگاه‌ها استنکاف می‌کنند و به این قانون تن نمی‌دهند.
مجری: فرماندار یا بعضی جا‌ها که بخشدار دارند، حاضر نیستند که این قانون را بپذیرند که زیر مجموعه رئیس منطقه عمل کنند؟
سعید محمد: فرماندار، بخشدار، شهردار، روسای دستگاه ها، رئیس گمرک، نماینده وزارت صمت، رئیس بخش مالیاتی، نماینده استاندارد، ۲۷ نهاد و مجموعه در مرز‌های ما مستقر هستند.
مجری: در شورای عالی کمیته‌هایی که وجود دارد مگر وزرا به علاوه رئیس جمهور شرکت نمی‌کنند؟
دبیر شورای عالی مناطق آزاد: در شورای عالی همه این‌ها هستند و عملا مصوبه هیات دولت محسوب می‌شود منتهی دستگاه‌ها با توجه به اینکه برایشان یک وظیفه ذاتی در سرزمین اصلی تعریف شده عین همان را در مناطق آزاد عمل می‌کنند و آن بخشی از وظایف که قانون گذار برایشان تبیین کرده که باید مناطق آزاد را مقداری تسهیل کنند، قوانین و مقررات ثبات داشته باشد، این بخش متاسفانه مخدوش است و ما در خیلی از مناطق معضل و مشکل داریم و نمایندگان دستگاه‌ها به دلیل این عدم همکاری وجود دارد نهایتا ما نمی‌توانیم کمک و تسهیل گری که باید برای فعال اقتصادی داشته باشیم انجام دهیم، از طرفی هم دائما یکسری قوانین و مقررات مزاحمی را به صورت خلق الساعه ایجاد می‌شود و معافیت‌ها و مشوقاتی که سبب می‌شود سرمایه گذاری رشد پیدا کند، جلوی این‌ها را هم می‌گیرد.
مجری: شهرداری در منطقه آزاد تجاری، منصوب نمی‌شود؟
سعید محمد: خیر، شهردار که طبق روال شورای شهر تعیین می‌کند و استانداری حکمش را می‌زند، فرماندار توسط وزارت کشور، بخشدار به همین صورت، ریاست گمرک توسط وزیر اقتصاد حکمش می‌خورد یکی از مشکلات اصلی ما با گمرکات است، قانون می‌گوید مناطق آزاد معاف از قلمرو گمرکی کشور هستند به لحاظ گمرکی واقعا آزاد هستند، اما ما خیلی از جا‌ها در مناطق داریم که گمرک در مبدا ورودی نشسته و منطقه شامل این مشوق گمرکی نمی‌شود که خود این برای فعالان اقتصادی درداخل منطقه مشکل ایجاد می‌کند.
مجری: وقتی مقایسه می‌کنیم کیش را با جبل علی، وضعیت نسبی آن چیست، در صورتی که ما کریدور شمال جنوب داریم، دو دریا یکی جنوب و شمال است، بازار چند صد میلیونی آسیای مرکزی روسیه و حوزه قفقاز را داریم، چرا احساس می‌کنیم آن‌ها در این حوزه موفق‌تر عمل کردند؟
سعید محمد: یکی از موضوعات اصلی تامین زیرساخت‌ها در مناطق است، مثلا در جبل علی دو و نیم میلیارد دلار سرمایه گذاری اولیه اتفاق افتاده، آب، برق، گاز، اینترنت، سوله‌ها و زیرساخت‌ها ساخته شده و فعالان اقتصادی هم که می‌ایند خیلی راحت مشغول کار می‌شوند ما هنوز بعد از سه دهه در قشم، کیش مشکل اب و برق داریم، در خود کیش که همه فکر می‌کنند خیلی پیشرفته است، مشکل شدید برق داریم. همین حالا هفت منطقه جدید هم اضافه شده، متاسفانه در همین هفت منطقه جدید هم منابع نداریم، دولت در لایحه ۱۴۰۱ مبلغی را پیش بینی کرد که تخصیص داده شود برای زیرساخت‌های این هفت منطقه جدید، متاسفانه در کمیسیون تلفیق حذف شد.
مجری: در حوزه زمین خواری وضعیت چطور است؟
دبیر شورای عالی مناطق آزاد: یکی از مسائل اصلی ما در همین حوزه است، بررسی‌هایی که کردیم متاسفانه دیدیم در واگذاری زمین‌ها و اراضی اتفاقات بدی افتاده، افرادی سودجو با تابلو سرمایه گذاری آمدند جلو، اما هدفشان سرمایه گذاری نبوده، زمین‌ها را گرفته اند پولش را هم، چون قسطی بوده پرداخت نکردند، بعد فعالیت اقتصادی شان را اصلا راه اندازی نکردند. خوشبختانه در ۶ ماهه دوم سال گذشته توانستیم ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار متر مربع از این اراضی که ارزش روز آن ۸۳ هزار میلیارد تومان می‌شود به سبد بیت المال برگرداندیم.
مجری: آمار و ارقام صادرات و واردات درحال حاضر چطور است؟
سعید محمد: تقریبا از برج هفت سال گذشته تا انتهای سه ماه اول امسال که عملکرد دولت سیزدهم بعد از تغییرات مدیریتی بوده، ما در این ۹ ماه ۸۶۳ میلیون دلار صادرات داشتیم صادرات تولیداتی که در مبدا منطقه آزاد تولید شدند، یعنی از خود منطقه ازاد کالا تولید و صادر شده به خارج از کشور. در مناطق مختلف بسته به توانمندی‌هایی که در ان مناطق و ظرفیت‌هایی که است، تولیدات از قطعات خودرو، پوشاک، مواد شوینده، خوراکی و... وجود دارد.۸۶۳ میلیون دلار صادرات کشور از مناطق آزاد و ۸۲۸ میلیون دلار واردات بوده که مجموعا تراز تجاری مناطق آزاد مثبت ۳۵ میلیون دلار بوده است.
مجری: بازی‌های جام جهانی که در دوحه قطر برگزار می‌شود، ما در زمینه‌ای که از این فرصت استفاده کنیم هم برای گردشگری و شناساندن مناطق آزاد و تجاری جنوب کشور خودمان، آیا تدبیری اندیشیده شده است؟
دبیر شورای عالی مناطق آزاد: تقریبا می‌شود گفت قبل از دولت سیزدهم تدبیر خاصی نبوده و به همین دلیل زمان خیلی کوتاه بود، اما در زمان استقرار آقای رئیسی، کمیته‌ای با ریاست معاون اول تشکل شد و اکثر دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها عضو شدند، تکالیف خود را همه انجام دادند، الحمدالله وضعیت، وضعیت خوبی است ما مسئول تامین زیر ساخت‌ها مناطق آزاد بود که خوشبختانه ما فرودگاه کیش را از یک و نیم میلون مسافر به ظرفیت قبلی اضافه شد.
مجری: یکی از راهبرد‌هایی که در دولت سیزدهم است بحث گسترش روابط با همسایگان، به نظر می‌رسد که ایجاد مناطق آزاد مشترک با همسایگان می‌واند به تقویت روابط سیاسی، سنتی، دیپلماتیک کمک کند. چه گامی در این حوزه ایستاده اید؟
سعید محمد: کشور‌های همسایه ما ۱۵ کشور همسایه ایران که ظرفیت خیلی خوبی دارند مثلا شما اگربتوانید با یک کشور عربی مانند عراق تولید مشترکی انجام دهید و از مزیت سرزمینی آن‌ها استفاده کنیم تولیدشان را از تعریف انجام دهیم شما می‌توانید به صورت تعرفه صفر با کل کشور‌های عربی صادرات انجام دهید، یا کشور‌های شرقی هستند که با شرقی‌ها قرارداد‌های تعرفه صفری دارند که ما با تولید در سرزمین آن‌ها باعث می‌شود که بتوانیم از مزیت استفاده کنیم یا حتی در بحث دور زدن تحریم‌ها فعالان اقتصادی ما می‌توانند از مزیت سرزمینی همسایگان ما استفاده کنند که در دستور کار است، و با چندتا از کشور‌ها مذاکراتمان خیلی خوب به جلو رفته است تفاهم نامه‌هایی را امضا کرده ایم و دنبال پیگیری هستیم.
مجری: مناطق آزاد تجاری گاهی اوقات احساس می‌شود یک نابرابری‌هایی در خود منطقه استفاده کنیم، بحثی عدم حکمرانی واحد شاید دخیل است، به خاطر اینکه اگر حکمرانی واحد باشد می‌تواند یک عدالت اجتماعی را حاکم کند، این نوع به صورت مشخص در قشم و کیش چاره اندیشی شده یا برنامه‌ای برای رفع آن دارید یا خیر؟
دبیر شورای عالی مناطق آزاد: یکی از مشکلاتی که ما داریم بعضا احساس می‌کنیم در سه دهه گذشته که این لفظ آزاد که چسبیده به مناطق آزاد این آزاد نسبت به همه چیزی آزاد است، در صورتی که لفظ آزاد فقط صرف مصارف اقتصادی و فرهنگی است که متاسانه خیی کم شده است. مشکلات زیادی را داریم مثلا امروز بزرگ‌ترین حاشیه نشینی را در کشور در چارچهار داریم، و این وضعیت بسیار تاسف اور هستند از این دست مشکلات داریم، بعضی‌ها احساس می‌کنند جا‌هایی مانند قشم، کیش و ... مشکلات اقتصادی نداریم، اما نهایتا در عمق روستا‌ها می‌رویم در بخش‌های مختلف نابرابری‌ها وجود دارد به همین خاطر شدیداً پیگیر هستیم. در چاربهار مجموعه پتروشیمی و فولادی که کار می‌شود ما با هر دو مجموعه به عنوان مسئولیت اجتماعی شان صحبت کردیم دانشکده‌های فنی و حرفه‌ای را در داخل منطقه بزنند تا افراد بومی را آموزش بدهند.
مجری: مناطق آزاد، آزاد فرهنگی هم است یعنی قوانین حاکم بر سرزمین اصلی و مادری در آنجا ممکن است جاری نباشد، شما به عنوان دبیر منطقه ازاد برای این قضیه چه تدبیری اندیشیده اید؟
سعید محمد: در بعد فرهنگی در مناطق آزاد مقداری حساسیت بالاتر است و محیط‌ها گردشگری است، ما برنامه ریزی دقیقی کردیم که با رویداد‌هایی که طراحی می‌کنیم فضای مناطق فضای باشد که قابلیت استفاده برای خانواده را داشته باشد.