نگار خلیلی، پایگاه خبری دانا، سرویس سلامت؛ شنوایی مناسب و برقراری ارتباط موثر در تمام مراحل زندگی افراد از اهمیت بالایی برخوردار است و این در شرایطی است که آلودگی‌های صوتی، استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها، بروز عفونت‌ها و استفاده بی‌رویه از تجهیزاتی که سر و صدا ایجاد می‌کنند از عوامل مهم ایجاد ناشنوایی و کم شنوایی در دنیای امروز به شمار می‌روند.
ناشنوایی به دسته‌ای از اختلالات گفته می‌شود که فرد به درجه‌ای از کم‌شنوایی رسیده است که نمی‌تواند از سمعک و سایر وسایل کمک‌شنوایی مانند کاشت حلزون و ... استفاده کند. فرد ناشنوا از دیگر روش‌هایی مانند لب‌خوانی، زبان اشاره و ... برای برقراری ارتباط و آموزش استفاده می‌کند. این در حالی است که فرد کم‌شنوا درجه‌ای از اختلال را دارد که می‌تواند از وسایل کمک شنوایی مانند انواع سمعک و کاشت حلزون استفاده کند.
افزایش آمار کم‌شنوایی و ناشنوایی در جهان
در حال حاضر بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی ۴۶۶ میلیون نفر در جهان دچار کم شنوایی معلولیت‌زا ( کم شنوایی که فرد را ناتوان می‌کند) هستند. از نظر بار کلی بیماری این اختلال ۶.۸ درصد بار بیماری‌ها را شامل می‌شود و بر اساس آخرین برآوردهای منتشر شده توسط سازمان جهانی بهداشت، قریب به ۹۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان تا سال ۲۰۵۰ از کم شنوایی ناتوان‌کننده رنج خواهند برد.
کم‌شنوایی؛ سومین عامل ناتوانی
یک شاخص مهم جهانی به نام YLD ( سال‌های سپری شده با ناتوانی یک فرد) وجود دارد که بُعد اقتصادی، جسمی و روحی کم شنوایی را بررسی می‌کند. در رده‌بندی این شاخص، کم شنوایی سومین عامل ناتوانی است. آمارهای رسمی منتشر شده توسط این سازمان حکایت از رشد روز افزون کم شنوایی ناتوان‌کننده طی سال‌های گذشته بخصوص در پنج سال اخیر دارد و از سال ۲۰۱۰ تاکنون نیز بر اساس گزارش‌های جهانی رتبه این بیماری از ۱۳ به رتبه سوم رسیده است که این نشان دهنده رشد روزافزون این بیماری در کشورها است. این درحالیست که بیش از ۵۰ درصد از انواع کم شنوایی و ناشنوایی بزرگسالان و ۶۰ درصد از انواع کم‌شنوایی و ناشنوایی کودکان با اجرای برنامه‌های پیشگیری و مراقبتی در نظام سلامت قابل پیشگیری اولیه هستند. همچنین دو سوم افرادی که دچار کم شنوایی هستند، در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.
وضعیت شیوع کم‌شنوایی و ناشنوایی در ایران
در کشور ما نیز نوزادانی که به کم شنوایی ناتوان کننده مبتلا می‌شوند حدود ۲.۷ نفر در هر ۱۰۰۰ تولد است. اما در برخی از استان‌ها این عدد تا حدود ۶ نفر در هر ۱۰۰۰ تولد نیز پیش رفته است. بنابر اعلام دکتر سعید محمودیان - رییس اداره سلامت گوش و شنوایی وزارت بهداشت، استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، فارس، سیستان و بلوچستان و... شیوع بالاتر ناشنوایی و کم شنوایی را دارند و یکی از علل افزایش آمار کم شنوایی و ناشنوایی، ازدواج‌های فامیلی است.
زیر یک ماهگی؛ بهترین زمان غربالگری شنوایی
متخصصان تاکید دارند که این متولدان جدید باید هرچه زودتر شناسایی شوند تا از مراقبت‌های تشخیصی و درمانی به موقع استفاده کنند. بهترین زمان غربالگری و شناسایی، زیر یک ماهگی است و والدین باید نسبت به این موضوع حساس باشند. بنابر تاکید رییس اداره سلامت گوش و شنوایی وزارت بهداشت، در حال حاضر در ایران غرباگری‌های شنوایی نوزادان برای همه نوزادان انجام می‌شود تا در سن زیر سه ماهگی تشخیص قطعی کم شنوایی یا ناشنوایی انجام شود که بتوانیم قبل از شش ماهگی اقدامات درمانی را آغاز کنیم.
هدفون و پیرگوشی‌های زودهنگام
اما فارغ از عوامل موثر در ناشنوایی بدو تولد، یکی از عوامل خطری که جوانان و نوجوانان را هدف قرار داده، استفاده بی‌رویه از اصوات پر خطری است که به آنها توجهی نمی‌شود. بویژه در کودکان و نوجوانان که از هندزفری یا هدفون استفاده می‌کنند و اصوات مختلف را در سطوح بالا ساعت‌ها گوش می‌دهند. این موضوع ممکن است برایشان تبعات داشته باشد. باید به فرزندان آموزش دهیم تا به شکلی از هدفون استفاده کنند که صدا آنقدر بالا نباشد که باعث نشنیدن صداهای اطراف شود.
استفاده از هندزفری یا هدفون با صدای بلند همچنین می‌تواند منجر به پیرگوشی زودهنگام و درجاتی از ناتوانی شنوایی برای این افراد شود که قابل جبران نیست. در نتیجه والدین باید مراقب باشند که اولا استفاده از هندزفری‌ها نباید بیش از ۱۵ دقیقه باشد و در ثانی صدا هم نباید بالاتر از ۵۰ یا ۶۰ درصد ولوم باشد. از طرفی به دفعات هم باید استراحت صوتی داده شود تا آسیب‌ها در این زمینه کاهش یابد.
این در حالی است که با اقدامات پیشگیرانه مناسب مانند محافظت شنوایی در برابر اصوات بلند، اجرای اقدامات مراقبتی از سلامت گوش و شنوایی و ایمن سازی افراد در برابر بیماری‌های عفونی می‌توان از ابتلا به کم شنوایی و بیماری‌های گوشی مربوط به آن، جلوگیری کرد.
بیش از ۱۵ هزار عمل کاشت حلزون در ایران
بنابر اعلام وزارت بهداشت، یکی از تجهیزات کمک شنوایی، کاشت حلزون است که از طریق عمل جراحی برای افرادی که کم‌شنوایی شدید یا عمیق دارند، استفاده می‌شود. در ایران تاکنون بیش از ۱۵هزار عمل جراحی در این زمینه انجام شده است و بیش از ۱۴ مرکز کاشت حلزون در کشور فعال هستند که به مردم خدمت‌رسانی می‌کنند تا سالانه حدود ۱۰۰۰ عمل کاشت حلزون انجام شود.
چگونه می‌توان از مشکلات شنوایی جلوگیری کرد؟
_ هرگز با صدای بلند موسیقی گوش ندهیم.
_ در سطح ایمن بشنویم.
_ سالم بشنویم.
_ گوش کردن موسیقی باصدای بلند با هدست، هدفون و هندزفری و یا استفاده طولانی مدت از آنها موجب صدمه برگشت ناپذیر به شنوایی می‌شود.
_ وقتی شنوایی آسیب ببیند هرگز قابل جبران نخواهد بود.
_ آسیب شنوایی ناشی از صدای بلند غیرقابل برگشت است.
_ هرگز برای تمیز کردن مجرای شنوایی از گوش پاک کن و یا دیگر اجسام خارجی استفاده نکنیم.
_ در آب‌هایی که مشکوک به آلودگی است شنا نکنیم.
_ در صورت احساس درد در گوش از درمان‌هایی نظیر ریختن روغن یا مایعات غیراستریل و یا دمیدن دود (سیگار و ... ) در گوش خودداری کنیم.
_ افراد کم‌شنوا می‌توانند از خدمات حمایتی مانند سمعک، کاشت حلزون، روش‌های توانبخشی، زبان اشاره و ... بهره ببرند.
_ از طریق ارزیابی و غربالگری به موقع شنوایی در دوره نوزادی و سنین ۳ تا ۵ سالگی از شنوایی کودکان خود مراقبت کنیم.
_ زمان طلایی برای انجام تست غربالگری به هنگام، تا یک ماه پس از تولد، تست تشخیصی بهنگام تا ۳ ماهگی و انجام مداخله درمانی تا ۶ ماهگی است.
_ اگر نوزادتان در زمان ترخیص از بیمارستان از نظر کم‌شنوایی غربالگری نشده است، برای ارزیابی وضعیت شنوایی فرزندتان، حداکثر تا ۳۰ روز پس از تولد به نزدیکترین پایگاه بهداشتی یا مرکز خدمات جامع سلامت مراجعه کنید.
_ توجه داشته باشیم که افراد ناشنوا قادر به لب‌خوانی و دریافت پیام، در هنگام استفاده شما از ماسک صورت نیستند.
پیرگوشی: کم شنوایی مرتبط با سن
پیرگوشی، از بین رفتن تدریجی و مداوم شنوایی در هر دو گوش است که مربوط به دوران سالمندی است. اثرات کم شنوایی به مرور زمان افزایش می‌یابد و با عوامل ژنتیکی و محیطی مرتبط است.
در امریکا تقریبا از هر 3 نفر بزرگسال (65 تا 74 سال) یک نفر به پیرگوشی (Presbycusis) مبتلا می‌شود و يكی از شايع‌ترين علل كم شنوايي در افراد مسن است. یكی از دلایل اصلی بروز پیرگوشی، قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض سر و صدا است و معمولا منجر به کم شنوایی در صداهای دارای فرکانس بالا (صداهای زیر) می‌شود.
با گذشت زمان، فرد ممکن است صداهای دارای فرکانس پایین‌تر را نیز واضح نشنود. افراد مبتلا به پیرگوشی اغلب بیان می‌کنند که گفتار به اندازه کافی بلند است، اما واضح نیست، گویا گوینده مِن‌مِن می‌کند یا زیر لب چیزی می‌گوید.
شنوایی انسان نتیجه تبدیل امواج صوتی به سیگنال‌های الکتریکی است. این فرایند بستگی به ارتعاش سلول‌های موئی ظریف در گوش داخلی دارد. سر و صدا و عوامل دیگر می‌توانند به این سلول‌های موئی آسیب برسانند. چنانچه آنها از بین بروند، هرگز رشد نمی‌کنند و در نتیجه فرد مبتلا به اختلال شنوایی برگشت‌ناپذیر می‌شود.
علل پیرگوشی
پیرگوشی ممکن است در اثر عوامل محیطی و ژنتیکی، بیماری‌ها و انواع خاصی از داروها ایجاد شود یا بدتر شود.
عوامل محیطی
قرار گرفتن در معرض موسیقی با صدای بلند یا سر و صدا در محیط کار، مانند ترافیک سنگین و یا سر و صدای کارگاه‌های ساختمانی از دلایل محیطی پیرگوشی است. سایر صداهای محیطی عبارتند از دستگاه چمن‌زنی، تیراندازی و ابزارها و وسایلی که صدای بلند تولید می‌کنند.
عوامل ژنتیکی
عوامل ژنتیکی در برخی از افراد می تواند باعث این نوع آسیب به گوش شود و با افزایش سن، ممكن است دچار مشكلات شنوایی شوند.
سایر عوامل
شرایط دیگری که می‌تواند باعث ایجاد پیرگوشی شود، عبارتند از:
- دیابت
- فشار خون بالا
- بیماری‌های قلبی
- اختلال در گردش خون
- سیگار کشیدن
این بیماری‌ها می‌توانند در شنوایی تاثیر بگذارند، زیرا سلول‌های موئی به تامین خون خوبی نیاز دارند.
دارو
برخی از داروهای از جمله برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، آسپیرین و داروهای شیمی درمانی اثر سمی بر روی گوش و عصب شنوایی دارند. در نتیجه این داروها ممکن است باعث بروز پیرگوشی شوند.
علائم پیرگوشی
پیرگوشی به‌طور معمول بر توانایی شخص در شنیدن صداهای زیر (فرکانس‌های بالا) تأثیر می‌گذارد. با پیشرفت کم شنوایی، ممکن است شنیدن گفتار دیگران به ویژه در مکان‌های پُر سر و صدا دچار مشکل شود. فرد صدا را می‌شنود، اما درک نمی‌کند یا اشتباه درک می‌کند.
پیشگیری پیرگوشی
دوری از سر و صدا و سایر عوامل خطرزا در سنین پایین می‌تواند از آسیب به سلول‌های موئی گوش داخلی پیشگیری کند، این پیشگیری ممکن است تاثیرات پیرگوشی در دوران سالمندی را به حداقل برساند.
کنترل بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی ممکن است گردش خون را بهبود ببخشد و علائم مرتبط با پیرگوشی را به حداقل برساند.
خودداری از مصرف داروهای سمی برای گوش مانند برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها و آسپیرین نیز ممکن است در پیشگیری یا کاهش عوارض جانبی مرتبط با پیرگوشی موثر باشد. با‌این‌حال، انجام چنین کاری ممکن است همیشه ممکن نباشد. شما همیشه باید قبل از قطع هر دارویی با پزشک خود مشورت کنید.
تشخیص پیرگوشی
اگر فرد سالمندی دچار کم شنوایی تدریجی در هر دو گوش شود، پزشک به احتمال زیاد به پیرگوشی مشکوک می‌شود.
قبل از تشخیص پیرگوشی، پزشک ابتدا مجرای گوش و پرده گوش را معاینه می‌کند تا انسداد در اثر تجمع جرم گوش، التهاب و عفونت در گوش نباشد. در صورت نیاز به بررسی‌های بیشتر، پزشک معمولا فرد را به شنوایی‌شناس ارجاع می‌دهد.
شنوایی‌شناس با انجام تست شنوایی‌سنجی و سایر آزمون‌های شنوایی نوع و میزان کم شنوایی را مشخص می‌کند و بررسی می‌کند که آیا فرد مبتلا به پیرگوشی است.
درمان پیرگوشی
درمان موفقیت‌آمیز برای پیرگوشی معمولا به زمان و صبر نیاز دارد. رویکردی که متخصصان حوزه‌های مختلف سلامت را درگیر کند می‌تواند سودمند باشد.
افرادی که می‌توانند در تهیه و اجرای یک برنامه درمانی مؤثر و شخصی کمک کنند، شامل متخصصان زیر می‌شوند:
- پزشک متخصص گوش و حلق و بینی
- شنوایی‌شناس
- متخصص طب سالمندی
بسیاری از مبتلایان به بیماری پیرگوشی بعد از گذشت چند سال، به‌محض پیشرفت علائم، به دنبال درمان هستند. ممکن است افراد از میزان کم شنوایی خود آگاه نباشند زیرا این امر به‌تدریج اتفاق می‌افتد.
همچنین کم شنوایی اغلب اجتناب‌ناپذیر تلقی می‌شود. برخی افراد نمی‌دانند که می‌توان پیرگوشی را درمان کرد. برخی از افراد به دلیل آنچه دیگران درباره آنها فکر می‌کنند تمایلی به استفاده از سمعک ندارند. در بعضی موارد هم افراد فقط در صورت اصرار اعضای خانواده به دنبال معالجه هستند.
هیچ داروی تاییدشدهای وجود ندارد که بتواند ضعف شنوایی به دلیل پیرگوشی را بازگرداند. نوع کم شنوایی در اثر پیرگوشی معمولا کم شنوایی حسی‌عصبی است. اثرات این نوع کم شنوایی بر زندگی روزمره را می‌توان با مدیریت علائم، استفاده از سمعک و در موارد شدید با جراحی کاهش داد.
نتیجه‌گیری
پیرگوشی قابل درمان نیست و هیچ دارویی تاییدشدهای برای کنترل آن وجود ندارد. با افزایش امید به زندگی، مشکل کم شنوایی مرتبط با سن نیز همواره وجود دارد.
دوره‌های درمان و تکنیک‌های مدیریت علائم می‌توانند کیفیت زندگی فرد را تا حد زیادی بهبود بخشند. علاوه بر این، استفاده از سمعک و بهتر شنیدن می‌تواند احساس منزوی شدن، استرس اجتماعی، افسردگی، اضطراب و مشکلات اعتماد به نفس را کاهش دهد.
پیرگوشی با گذشت زمان بدتر می‌شود و اين مهم است كه افراد به‌طور منظم تحت نظر باشند تا برنامه‌های درمانی و توانبخشی فرد با توجه به تغييرات و متناسب با نيازها تغيير يابد.