نگار خلیلی، پایگاه خبری دانا، سرویس سلامت و سبک زندگی؛ وقتی فردی در کما است، بیهوش است، به شما پاسخی نمی دهد و نمی توان او را از خواب بیدار کرد. کما یک مورد اورژانسی پزشکی است و فرد در کما نیاز به درمان فوری در بیمارستان دارد.

کسی که در کما به سر می برد، زنده است اما کاملاً به دنیای اطراف خود واکنش نشان نمی دهد؛ با این حال فعالیت بسیار کمی در مغز آنها وجود دارد. برخی از افراد در کما می توانند به تنهایی نفس بکشند اما برخی دیگر به کمک نیاز دارند. آنها نمی توانند سرفه کنند یا چیزی قورت دهند و به درد، نور یا صدا پاسخ نمی دهند. چشمان آنها بسته خواهد شد و نمی توانند حرکت کنند یا ارتباط برقرار کنند.

سطوح یا اعماق متفاوتی از کما وجود دارد. بیمارستان عمق کما را بر اساس پاسخ های فرد، مدت زمانی که در کما بوده و عملکرد بدنش، اندازه گیری می کند. آنها این کار را برای ردیابی سطح هوشیاری فرد در طول زمان انجام می دهند.

برخی از افراد ممکن است هوشیارتر شوند و از خواب بیدار شوند اما هیچ نشانه ای از هوشیاری نشان ندهند. به این حالت عدم پاسخگویی پس از کما (که قبلاً حالت رویشی پایدار نامیده می شد) می گویند. افراد می توانند برای مدت طولانی در این حالت بمانند و ممکن است بهبود پیدا کنند، اما بعید است که بهبودی کامل پیدا کنند.

شایع ترین علل کما چیست؟

علل کما عبارتند از:

• آسیب های مغزی ناشی از تصادف یا خشونت
• سکته مغزی یا کمبود اکسیژن به مغز
• دیابت، اگر سطح قند خیلی زیاد یا خیلی کم شود
• عفونتی مانند مننژیت یا آنسفالیت
• تشنج
• مصرف بیش از حد داروها
• قرار گرفتن در معرض یک ماده سمی مانند مونوکسید کربن
• بیماری های سیستم عصبی مرکزی

گاهی اوقات افراد با داروها در کمای پزشکی قرار می گیرند. این به مغز آنها کمک می کند تا پس از آسیب به عملکرد خود ادامه دهد و بیمار را از احساس درد شدید نجات دهد.

فردی که در کما است به چه مراقبتی نیاز دارد؟

فردی که در کما است به مراقبت های ویژه در بیمارستان نیاز دارد. آنها ممکن است برای تنفس نیاز به کمک داشته باشند و از طریق یک لوله تغذیه می شوند و خون و مایعات را از طریق قطره ای به وسیله رگ ها دریافت می کنند. علت کما آنها نیز باید برای جلوگیری از آسیب بیشتر مغزی درمان شود.

آنها برای جلوگیری از وخامت بدن و جلوگیری از عوارضی مانند زخم بستر، عفونت یا لخته شدن خون در پاها، از جمله ترومبوز ورید عمقی (DVT) به حمایت پزشکی نیاز دارند. اندام آنها باید به آرامی ورزش داده می شود تا از سفت شدن آنها جلوگیری شود.همچنین ممکن است برای آرام کردن آنها در صورت بی قراری به آنها دارو داده شود.

اگرچه از نظر علمی ثابت نشده است، اما بسیاری از خانواده های افرادی که در کما بوده اند می گویند که صحبت با آنها، پخش موسیقی مورد علاقه و تحریک آنها می تواند به بیدار شدن آنها کمک کند.

نتیجه مورد انتظار کما چیست؟

کما معمولاً بیش از 4 هفته طول نمی کشد، اگرچه مواردی ثبت شده است که افراد چندین سال در کما می مانند. وقتی فردی از کما خارج می شود، هوشیارتر می شود و به تدریج به هوش می آید. پس از بیدار شدن، ممکن است در مورد روز و ساعت، جایی که هستند و چه کسی هستند، بسیار گیج شوند و سوالاتی بپرسند.

سطح هوشیاری و بازگشت آنها به زندگی عادی، به آسیب مغزی که باعث کما شده است بستگی دارد. برخی از افراد، مانند افرادی که در کمای دیابتی بودند، بهبودی کامل خواهند داشت. برخی دیگر ممکن است آسیب دائمی مغز داشته باشند و تا پایان عمر درمان و حمایت دریافت کنند.

افراد مبتلا به عدم پاسخگویی پس از کما می توانند ماه ها یا سال ها در این حالت باشند. آنها ممکن است به تدریج به یک حالت حداقلی هشیار منتقل شوند و ممکن است بتوانند ارتباط برقرار کنند.

متأسفانه برخی از افراد هرگز از کما بهبود نمی یابند. اگر کما بیش از چند هفته طول بکشد، ممکن است از خانواده آنها خواسته شود در مورد ادامه حمایت پزشکی تصمیم بگیرند.

توصیه‌های تغذیه‌ای

تغذیه در بیماری که به تازگی به کما رفته باید پس از پایدار شدن شرایط همودینامیکی او و حداکثر ظرف 72-48 ساعت آغاز شود، بهترین نتایج با شروع تغذیه در 24 ساعت اول بدست می‌آید. تغذیه مناسب در بیماران بستری در بخش‌های ویژه (ICU)، موجب بهبود زخم، کاهش پاسخ‌های التهابی و کاتابولیک و کاهش مرگ‌ومیر می‌شود. مسیر تغذیه در این بیماران بسته به شرایط آنان می‌تواند به صورت تغذیه روده‌ای و یا تغذیه وریدی باشد. تغذیه روده‌ای موجب بهبود عملکرد دستگاه گوارش شده، غیر تهاجمی‌تر بوده و موجب کاهش نقص ارگان‌ها و کاهش عفونت می‌شود. اگرچه تغذیه روده‌ای بر تغذیه وریدی ارجح است، اما در شرایط خاص بویژه در اختلالات دستگاه گوارش نیاز به تغذیه وریدی است.

تغذیه روده‌ای

اگر برای بیمار شما تغذیه روده ای تجویز شود، بدین معنی است که غذا از طریق لوله‌ای وارد مجرای گوارش او می‌شود. غذا بسته به توانایی دستگاه گوارش و شرایط بیمار شما ممکن است از طریق لوله ای که وارد بینی می‌شود به معده یا روده او وارد شود و یا بوسیله عمل جراحی کوچکی لوله از پوست شکم به معده یا روده وارد شود.

در این روش تغذیه ممکن است غذاهای معمول میکس و صاف شده و به بیمار داده شود اما بهتر است که از فرمولاهای ویژه صنعتی و آماده برای تغذیه روده‌ای این بیماران استفاده شود. این فرمولاها دارای انرژی و مواد مغذی کافی هستند و براساس نیازهای بیماران مختلف ساخته شده اند، به علاوه در شرایط بهداشتی تهیه شده و فاقد آلودگی بوده و یا آلودگی بسیار کمتری نسبت به محلول‌های دست‌ساز آشپزخانه‌ای دارند.

تغذیه وریدی

ممکن است بیمار شما نیاز به تغذیه وریدی داشته باشد که در این شرایط سرم‌های غذایی مشابه سرم از طریق وریدهای محیطی یا مرکزی به بدن او وارد می‌شوند. مقادیر کافی این سرم‌های غذایی، مواد مغذی شامل درشت و ریزمغذی‌های مورد نیاز بیمار را برای او تامین می‌کنند.

حمایت‌های تغذیه‌ای و کاهش مدت بستری

ممکن است هزینه تامین حمایت‌های تغذیه‌ای تا حدی گران باشد اما در عوض با کمک به بهبود بیمار عموماَ موجب کاهش مدت بستری شده و در نتیجه هزینه کلی درمان را کاهش می‌دهد. بنابراین شرکت‌های بیمه باید متقاعد شوند که هزینه‌ فرمولاهای آماده و صنعتی تغذیه روده‌ای و سرم‌های غذایی وریدی را به عهده بگیرند. نرسیدن مواد مغذی به بدن بیماری که خود قادر به خوردن نیست، موجب افزایش کاتابولیسم و سوءتغذیه شده و موجب سرکوب سیستم ایمنی می‌شود بنابراین خطر عفونت افزایش یافته و به علاوه، نقص عملکرد عضلانی و قلبی، اختلالات تنفسی و به‌طور کلی اختلال بهبود بیماری موجب افزایش زمان بستری و حتی مرگ می‌شود که هزینه‌های بسیاری را بر بیمه‌ها تحمیل می‌کند.

نکات مهم درباره بیمارانی که به کما رفته اند

نوع محلول‌های به‌کار رفته مسلما به نیازهای تغذیه‌ای و شرایط زمینه‌ای فرد و نظر فرد مسوول تغذیه در تیم درمان بستگی دارد، اما توصیه‌های کلی زیر می‌تواند به شما در حمایت بهتر از بیمارتان کمک کند:

• آغاز هرچه سریع‌تر تغذیه: شروع تغذیه در 48-24 ساعت اول حیاتی است.
• رعایت بهداشت: رعایت بهداشت در تمام انواع تغذیه به ویژه در هنگام تهیه گاواژ دستی و استفاده از روش‌های بولوس بسیار مهم است. مکررا دست‌ها را بشویید و از ظروف یکبار مصرف استفاده کنید.
• کنترل مقدار دفع ادرار و مدفوع و قوام مدفوع: مقدار دفع بیمار، رنگ و قوام مدفوع؛ حجم ادرار، رنگ و بوی آن باید مرتبا توسط تیم درمان چک شود. همچنین در تغذیه با لوله باید حجم باقیمانده معده کنترل شود.
• کنترل وزن و آزمایش‌های بیوشیمیایی بیمار: افزایش یا کاهش وزن بیمار به ویژه همراه با ادم نشانه‌های خطری است که نباید نادیده گرفته شود.
• حفظ زاویه 45 درجه سر تخت در زمان تغذیه با لوله: به طورکلی سر تخت بیمار بستری در ICU بهتر است زاویه 45درجه داشته باشد و هر دوساعت یکبار پانزده دقیقه پایین آورده شود. حفظ این زاویه در زمان تغذیه و تا 30 دقیقه بعد آن اهمیت حیاتی دارد.
• حرکت و ماساژ بدن بیمار: بدن بیمار باید هر دو ساعت یکبار حرکت کند و نباید همیشه بخش ثابتی از بدن با تخت در تماس باشد. تا حد امکان دست‌ها و پاهای او را حرکت دهید. بدن بیمار را به آرامی ماساژ دهید تا جریان خون برقرار گردد.
• بیمار شما زنده است و تا حدودی محیط را حس می‌کند: تجربه افرادی‌که از کما خارج شده‌اند نشان داده که آنها هرچند واکنشی نشان نمی‌دهند، اما تا حدودی از محیط اطراف آگاه هستند بنابراین تیم درمان باید احترام بیمار را حفظ کنند و از گفتن سخنان ناامید کننده در اطراف او خودداری کنند. وابستگان باید او را نوازش کنند و با او سخن بگویند.
• برخورداری از تغذیه مناسب و کافی حق بیمار شما است: اگر تیم درمان، بیمار شما را بیش از یک روز گرسنه نگه داشته‌اند به راحتی نپذیرید و از آنان توضیح بخواهید. شاید در اکثر موارد مشکلی مانع شروع تغذیه شده باشد اما به هر حال خواستن توضیح حق شما است.

دریافت تغذیه بهینه و کافی از اصول مراقبت پایه و حقوق بیماران بستری در بخش‌های ویژه بوده و تامین آن از وظایف اعضای مسئول تیم درمان به شمار می رود. این بیماران به تنهایی دسترسی به غذا و ماده غذایی نداشته و از نظر تامین مواد مغذی کاملا وابسته به تیم درمان خود هستند و نرساندن غذای کافی به بیماری که خود توانایی بیان و تامین نیازهای خود را ندارد از نظر اخلاق پزشکی جرم محسوب می‌شود. اخلاق پزشکی حکم می‌کند که در تامین نیازهای فرد بیمار حتی اعتقادات و علایق آنها را در نظر بگیریم به عنوان مثال برای فرد مسلمان از منابع غذایی حلال و برای گیاهخواران از منابع گیاهی استفاده کنیم.

امروزه در برخی کشورها در بیماران دچار مرگ مغزی که امیدی به برگشت آنها نیست حمایت‌های تغذیه ای قطع می‌شود. اگرچه ادعا شده که 75 درصد بیماران در این وضعیت گرسنگی را حس نمی‌کنند اما هنوز نمی‌توان برای ادعای عدم نیاز این بیماران به حمایت تغذیه ای تصمیم‌گیری کرد. بهترین پیشنهاد این‌ است که تغذیه تا زمانی‌که تصمیم به قطع سایر دستگاه‌ها به ویژه ونتیلاتور گرفته نشده باید ادامه یابد و برای تصمیم باید همه اطلاعات به خانواده و یا وکیل قانونی فرد داده شود و تصمیم گیری در مورد چگونگی تغذیه بیماران End stage، مرگ مغزی یا دچار زندگی نباتی باید با هماهنگی تیم درمان بیمار، خانواده، وکیل و یا مراجع قانونی صورت گرفته و از هرگونه قضاوت و تصمیم گیری فردی درباره درمان و زندگی بیمار پرهیز شود.