تقی حسن زاده، پایگاه خبری دانا، سرویس راهبرد و انرژی؛ معامله‌گران در بازار انرژی اروپا شاهد رشد سریع قیمت‌ها هستند. قیمت گاز طبیعی که از آن برای تولید برق و در منازل برای گرما استفاده می‌شود، حالا نسبت به یک‌سال پیش ۱۰برابر شده است. همچنین قیمت برق که به قیمت گاز وابسته است، حالا چند برابر ارقام معمول است. رشد قیمت‌ها به دلیل کاهش چشمگیر عرضه گاز از سوی روسیه است. هفته گذشته، قیمت پایه گاز طبیعی در اروپا به ارقام بی‌‌‌سابقه‌ای افزایش یافت؛ زیرا شرکت گازپروم روسیه اعلام کرد، به طور موقت در پایان ماه جاری انتقال گاز به اروپا را متوقف می‌کند.
قیمت برق نیز در هفتههای اخیر نوسان‌‌‌های بزرگ داشته است. در انگلستان قیمت عمده‌فروشی یک‌مگاوات ساعت برق که برای تامین برق موردنیاز ۲هزار خانه به مدت یک‌ساعت کافی است، به ۵۰۰پوند یا ۵۹۰دلار رسید که پنج‌برابر رقم مربوط به اوت سال قبل است. در بسیاری از کشورهای اروپایی، بین قیمت عمده‌فروشی برق و قیمتی که خانواده‌‌‌ها باید در صورتحساب‌های ماهانه پرداخت کنند، تفاوت زیادی وجود ندارد.
قیمت‌ها در برخی اقتصادهای اروپایی رشد چشمگیری داشته و در بریتانیا انتظار می‌رود، قیمت یک‌سال مصرف برق و گاز ۳۵۰۰پوند باشد. کارشناسان معتقدند، در آینده قیمت‌ها بالاتر خواهد رفت؛ در نتیجه زندگی برای شهروندان دشوارتر خواهد شد و لازم خواهد بود، دولتها در بازار دخالت کنند تا از تاثیرات منفی وضعیت به وجود آمده بر شرکت‌ها و خانوارها بکاهند.
علت رشد قیمت‌ها چیست؟ عامل اصلی رشد قیمت‌ها این نگرانی است که اروپا در زمستان سال‌جاری دچار کمبود گاز خواهد شد. روسیه عرضه گاز به آلمان و دیگر کشورها را کم کرده، به طوری که میزان انتقال گاز از خط لوله «نورد استریم‌یک» به ۲۰درصد ظرفیت این خط لوله کاهش یافته است. این کاهش، عرضه‌کنندگان گاز را وادار کرده است تا گاز را در بازارهای نقد و به قیمت‌های بالاتر و دائم در حال تغییر خریداری کنند.
در بسیاری از کشورها قیمت گاز طبیعی و برق بسیار به هم وابسته است و این ارتباط بر مشکلات اروپا افزوده است. اگرچه راه‌های متعددی برای تولید برق وجود دارد؛ برای مثال با استفاده از زغال‌سنگ، آب، باد، نیروی هسته‌‌‌ای یا نور خورشید؛ اما قیمت گاز طبیعی در تعیین قیمت برق بسیار اثرگذار است؛ زیرا هنگامی که کشوری به برق بیشتری نیاز دارد، ژنراتورهایی که با گاز کار می‌کنند، وارد مدار می‌‌‌شوند.
یکی از متخصصان می‌گوید، گاز طبیعی عامل اصلی است که بر قیمت برق در اروپا تاثیر می‌گذارد. ارتباط بین قیمت گاز طبیعی و قیمت برق سبب شده اروپا نسبت به سلاح گازی روسیه آسیب‌‌‌پذیرتر شود. برخلاف آمریکا که به دلیل حفاری‌ها برای نفت شیل، میزان بالایی گاز طبیعی مازاد برای صادرات دارد، اروپا برای تامین بخش اعظم گاز موردنیاز خود باید از منابع خارجی استفاده کند و روسیه از گذشته دور منبع اصلی صادرات گاز به اروپا بوده است. این کشور، یک‌سوم گاز موردنیاز اروپا را تامین می‌کرد. نکته مهم این است که قبل از حمله روسیه به اوکراین در اواخر ماه فوریه، قیمت گاز و برق در اروپا به دلیل نگرانی‌ها درباره کافی نبودن عرضه، افزایش یافت.
یکی از مقامات پیشین شرکت بریتیش‌پترولیوم می‌گوید: «هنگامی که عرضه گاز طبیعی کاهش می‌یابد، بازار برق از این کاهش تاثیر می‌پذیرد و بی‌ثباتی افزایش پیدا می‌کند.» عوامل دیگر در افزایش قیمت برق تاثیر دارند؛ از جمله سطح پایین آب رودخانه‌ها که حمل سوخت به نیروگاه‌های زغال‌سنگی را دشوار و ناممکن می‌کند. آلمان و برخی از دیگر کشورهای اروپایی قصد دارند برای تامین برق موردنیاز خود، بار دیگر از این نیروگاه‌ها استفاده کنند.
سوال بعدی این است که دولتها برای جلوگیری از بحران انرژی چه اقداماتی انجام داده‌اند؟ پاسخ کوتاه به این سوال این است که آنها اقدامات زیادی برای این منظور انجام داده‌اند. کشورهای عضو اتحادیه اروپا، از جمله آلمان و هلند به‌سرعت در حال پر کردن تاسیسات ذخیره گاز هستند تا در صورت قطع کامل صادرات گاز روسیه، از وقوع بحران تمام‌عیار جلوگیری شود. همچنین دولتها در حال خریدن محموله‌‌‌های گاز طبیعی مایع از آمریکا و دیگر کشورها هستند و از شرکت‌های فعال در حوزه انرژی خواسته‌اند تا تاسیسات ذخیره گاز طبیعی مایع احداث کنند تا ظرفیت ذخیرهسازی بالا رود. دولتها برای این منظور به شرکت‌ها کمک مالی می‌دهند.
در بریتانیا و دیگر کشورها، دولت در حال ارائه کمک مالی به مصرف‌کنندگان است. البته میزان کمک برای جبران افزایش شدید هزینه‌‌‌ها که خانوارها با آن روبه‌رو هستند، کافی نیست. مدیر یکی از شرکت‌های فعال در حوزه برق در انگلستان می‌گوید: «کاملا روشن است که وضعیت وخیم کنونی که خانوارها با آن مواجه هستند، قبل از آنکه بهبود یابد، بسیار بدتر خواهد شد.» او توصیه کرد، دولت برای کاستن از هزینه گاز اقدام کند؛ اما عمل به این توصیه طی دو سال، ده‌ها میلیارد پوند برای دولت هزینه خواهد داشت.
پرسش بعدی این است که وضعیت کنونی بازار انرژی چگونه است؟ واقعیت این است که شرایط کنونی عادی نیست؛ در نتیجه شرکت‌های فعال در حوزه انرژی نمی‌‌‌توانند طوری رفتار کنند که در شرایط عادی رفتار می‌کردند. در یک بازار طبیعی، افزایش قیمت گاز به کاهش تقاضا منجر می‌شود، نه خرید و ذخیرهسازی آن. اما در حال حاضر کشورها مجبور شده‌‌‌اند، تاسیسات ذخیرهسازی گاز را برای ماه‌های سرد سال پر کنند؛ در نتیجه با آنکه قیمت‌ها بالاست، خریدها ادامه دارد و این عامل قیمت‌ها را بالا نگه داشته و در هفتههای آینده به احتمال زیاد قیمت‌ها بالاتر خواهد رفت.
تلاش‌‌‌هایی که برای ذخیرهسازی گاز انجام شده، در آلمان و برخی کشورهای دیگر موفقیت‌آمیز بوده است و تاسیسات ذخیرهسازی گاز در اغلب مناطق تا ۸۰درصد پر هستند؛ اما تداوم خرید گاز سبب رشد قیمت‌ها شده و لطماتی به اقتصاد وارد کرده است. در هر حال، اولویت دولتها ذخیرهسازی گاز برای زمستان است و آنها برای رسیدن به هدف خود، اقداماتی نظیر کمک به شرکت‌های ارائه‌دهنده گاز و برق را انجام می‌دهند.
در نهایت، این سوال مطرح است که چرا تولید برق از منابع تجدیدپذیر به کاهش قیمت‌ها کمک نمی‌کند؟ تحلیلگران می‌‌‌گویند، این فناوری‌ها و منابع انرژی فعلا کمک اندکی به کاهش قیمت‌ها می‌کنند؛ زیرا در بازار برق، قیمت گاز طبیعی مهم‌ترین عامل موثر بر قیمت‌هاست. سال گذشته در انگلستان، گاز طبیعی ۹۰درصد در تعیین قیمت برق موثر بود، در حالی که ۴۰درصد برق تولیدشده در این کشور از گاز تولید شد. برخی پیشنهادها در حوزه تغییر سازوکار بازار برق و افزودن بر سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در قیمت‌گذاری مطرح شده؛ اما تحقق این پیشنهادها زمان‌بر است.