تقی حسن زاده، پایگاه خبری دانا، سرویس ایرانشانسی، نمی‌شود که اسم کاشان را شنیده باشید اما اسم خانه طباطبایی ها به گوشتان نخورده باشد. نمی‌شود که زیبایی خانه‌های اصیل ایرانی را بشناسید اما هنوز در سرسرای چشم‌نواز خانه طباطبایی ها گام بر نداشته باشید. خانه‌ای که از آن به‌عنوان بهشت خانه‌های ایران نام برده می‌شود و آن‌قدر ذوق و ظرافت هنری دارد که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. بنایی که هنر و معماری در آن ترکیب شگفت‌انگیزی ایجاد کرده و به‌عنوان نگینی ارزشمند در میان آثار تاریخی ایران‌زمین می‌درخشد.
تاریخچه خانه طباطبایی‌ها
بنای بی‌نظیر طباطبایی‌ها یکی از معروف‌ترین بناهای دوره قاجار است و در سال ۱۲۵۰قمری به دست یکی از تاجران مشهور و ثروتمند آن دوره به نام سیدجعفر طباطبایی در شهر کاشان ساخته شد. این خانه ۴۷۳۰ مترمربع مساحت دارد و ساخت آن تقریبا ۱۰ سال به طول انجامیده است. خانه طباطبایی ها یکی از زیباترین آثار معماری ایرانی و عمارتی باشکوه در قلب کاشان است. این خانه که روزگاری محل سکونت خانواده طباطبایی بوده، امروز تبدیل به محلی برای تماشای شکوه هنر ایرانی شده است.
همه چیز در این خانه در کمال دقت و زیبایی طراحی شده از شیشه‌های رنگی پنجره‌ها بگیر تا گچ‌بری‌ها و طرح‌های کاشی و نقاشی‌های دیواری. امروزه با تماشای خانه طباطبایی های کاشان پی به این ذوق و هنر می‌برید. این خانه در محله سلطان امیر احمد کاشان که یکی از محله‌های تاریخی این شهر است، قرار دارد. خانه طباطبایی ها با شیوه معماری حجاب دار، گودال باغچه، متقارن و درون گرا دارای ۳ بخش اندرونی، بیرونی و بخشی مخصوص خدمه و همچنین ۴۰ اتاق و ۴ حیاط، سرداب و ۳ بادگیر می باشد.
خانه تاریخی طباطبایی‌ها به‌وسیله هیئت‌امنای مرمت و احیای ابنیه تاریخی کاشان خریداری شد و در سال های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ با همکاری شهرداری و میراث فرهنگی کاشان و با پشتیبانی مسئولان وقت وزارت و معادن و فلزات، طبق نقشه اصلی و نخستین مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این خانه در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۵۰۴ به ثبت رسید. مجموعه تاریخی خانه طباطبایی‌ها هم‌اکنون زیر نظر سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری کاشان اداره می‌شود و همه‌روزه به‌ویژه در روزهای تعطیل، پذیرای خیل مشتاقان و شیفتگان معماری اصیل و سنتی ایران زمین است.
شکوه معماری خانه طباطبایی‌ها
خانه طباطبایی ها مانند دیگر بناهای تاریخی آن زمان از اصالت معماری و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص منطقه و تزیینات مجلل و باشکوهی برخوردار است. همین که به درون هشتی این خانه باشکوه پا می‌گذارید، نسیمی خنک و مطبوع، صورت‌تان را نوازش خواهد کرد و شما را به درون خانه خواهد کشاند. از راه پله پیش رویتان ۲۰ پله‌ای که پایین بروید، به حیاط زیبا و وسیع خانه می‌رسید. حیاطی که زیبایی خیره کننده‌اش لحظه‌ای شما را بر جای خود میخ‌کوب می‌کند.
حوض زیبا و بزرگی از یک سو تا سوی دیگر حیاط کشیده شده و ماهیان قرمز درون آب زلال آن یکدیگر را دنبال می‌کنند. در دو سوی حوض بزرگ، ۶ باغچه هشت ضلعی پر از گل‌های زیبا، طراوت حیاط را صدچندان می‌کند. معماری خانه طباطبایی‌ها معماری گودال باغچه و متقارن محسوب می‌شود. معماری گودال باغچه یعنی باغچه خانه در گودی قرار گرفته است. بدین ترتیب بنا هم از نظر استحکام و مقابله با زلزله مقاوم می‌شود و هم آن که آب‌رسانی به بنا را تسهیل می‌کند؛ در ضمن از رطوبت بنا هم برای رشد گیاهان استفاده می‌شود.
قسمت بیرونی خانه شامل تالار بزرگ (شاه نشین) در مرکز با نورگیرها و پنجره‌های مشبک رنگی و پنجره‌های کناری دو جداره که عمودی باز و بسته می‌شوند. این اتاق دارای تزیینات نقاشی و آینه‌کاری و گچبریهای جالب از جمله پنجره‌های مشبک گچی است که همچون پارچه توری ظریفی به نظر می‌رسد. در دو طرف اتاق شاه‌نشین اتاق‌های گوشواره بنا شده‌است. در جلوی اتاق شاه‌نشین، ایوانی با آیینه‌کاری و گچبریهای جالب دیده می‌شود. در طرفین تالار بزرگ دو حیاط خلوت و نورگیر به‌صورت قرینه یکدیگر احداث شده‌است که دارای تابلوهای بدیع نقاشی هستند و از نفایس آثار هنری این دیار به‌شمار می‌آیند.
هنرهای اصیل در خانه طباطبایی‌ها
اسناد و قراین نشان می‌دهد که هنرمند بزرگ و نقاش باشی دربار ناصرالدین شاه قاجار یعنی میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی ملقب به «صنیع الملک» با مالک خانه دوستی نزدیکی داشت، لذا در اجرای گچ‌بری‌ها و ترسیم نقاشی‌های این خانه نظارت داشته است و این مطلب ارزش و اعتبار تزیینات خانه طباطبایی را بسیار افزایش می‌دهد. به دلیل آنکه صاحب خانه در کار تجارت فرش بود کلیه نقوش گچ بری از نقش‌های فرش ایرانی و گل و مرغ اسلیمی الهام گرفتند و در نهایت شکوه اجرا شدند.
این خانه مشتمل بر چهار صحن و حیاط می‌شود که حیاط مرکزی متعلق به قسمت بیرونی و دو حیاط متعلق به اندرونی و یک حیاط متعلق به خدمه بوده است. از دیگر شاهکارهای معماری خانه طباطبایی ها این است که چون در شب‌های تابستان یا در زمستان دمای هوای بیرون سردتر از هوای داخل چاه خنک کن می‌شود، جریان هوا قطع شده و این سامانه از کار باز می‌ایستد. در فصل تابستان نیز تا زمانی که دمای هوای معلق در تونل خنک کن به درجه پایین‌تر از هوای زیرزمین نرسد، جریان ریزش هوای خنک به داخل زیرزمین صورت نمی‌گیرد.
از قدرت این سیستم همین بس که در طول این ۱۷۵ سال، چه آن زمان که محل سکونت بوده چه آنگاه که متروکه و مخروبه شده و چه اکنون که مورد بازدید علاقه‌مندان است، فعال بوده و همچنان مانند روز اول به کار خود ادامه می‌دهد.