تقی حسن زاده، پایگاه خبری دانا، سرویس ایرانشناسی، همیشه در خصوص سفر به زمان فکر کرده ایم و با توجه به جذابیت آن تاکنون آثار زیادی نیز در دنیای فیلمسازی با موضوع سفر به زمان تولید شده است.

موضوع سفر به زمان بسیار برای ما هیجان‌انگیز است؛ اما به دلیل دست نیافتگی همواره آن را از افکار خود دور می‌کنیم، در حالی که می توان با هزینه اندک سوار ماشین زمان شد و با تاریخ گذشتگان و فرهنگ آن دوره آشنا شویم.

برای این سفر کافی است کوله خود را ببندید و آماده سفر به یکی از نقاط کشور شوید و خود را به موزه ها که روایتگران تاریخی فرهنگ و آداب و رسوم گذشتگان است برسانید تا ایام پر تلاطم گذشتگان و فرهنگ مورد علاقه برای شما به تصویر کشیده شود.

خوشبختانه در کشور برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ هر دوره، موزه های مردم شناسی کم نداریم اما اگر به تاریخ معاصر کشور و آشنایی با قومیت های آن علاقه ای دارید بی تردید، موزه مردم شناسی مفخم یکی از گزینه های روی میز شما خواهد بود زیرا که جدای از نمایش اشیای تاریخی با فرهنگ اقوام شمال خراسان، آداب و رسوم، مشاغل سنتی و صنایع دستی در این موزه آشنا خواهید شد.

عمارت مفخم نیز یکی از این گنجینه ها در خراسان شمالی است که چه به عنوان عمارت و چه به عنوان موزه در برگیرنده بخشی از تاریخ مردمان ایران زمین است که هر کدام از گوشه های آن بخشی از تاریخ، معماری، فرهنگ و تحولات سیاسی این دوره را بازگو می کند و ما را با هزینه ای اندکی به سفر زمان می برد.

در ابتدا بد نیست با تاریخچه این بنای تاریخی و معماری بی نظیر آن که روایتگر آداب حکومتداری قاجارها است، آشنا شویم.

تاریخچه عمارت مفخم

عمارت مفخم در دهه ۱۲۵۰ خورشیدی، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه قاجار، به فرمان یارمحمدخان شادلو معروف به سردار مفخم، ایلخان طایفه کرد شادلو و حاکم آن روزگار منطقه شمال خراسان و استرآباد (گرگان کنونی) ساخته شد.

این مکان محل سکونت سردار مفخم و خانواده اش و نیز پذیرایی از مهمانان دولتی و رجال سیاسی آن روزگار بود و البته در همان دوران مراسم و تشریفات نظامی نیز در آن برگزار می شد و مشکلات و مسایل سیاسی ایل هایی که زیر لوای حکمرانی او بودند در آن بررسی می شد.

گفته می شود که نقشه عمارت مفخم توسط میرزامهدی خان شقاقی (ممتحن الدوله) کشیده شده است و او از نخستین معماران ایرانی بود که پس از تحصیل در دارالفنون، تحصیلات خود را در پاریس گذرانده بود.

از جمله آثار معماری مشهور وی می ‌توان به ساختمان‌ های مسجد سپهسالار (شهید مطهری تهران)، مجلس شورای ملی، پارک اتابک و قصر فیروزه اشاره کرد که طراحی و نقشه ‌کشی آنها را شخصا انجام داده و بر اجرای تمام آنها نظارت کرده بود.

کلنل ادوارد ییت انگلیسی که یک قرن پیش به بازدید این عمارت آمده، تحت تاثیر شکوه و عظمت آن قرار گرفته و در توصیف آن نوشته است: «دیوارها با تعدادی نقشه تزیین شده بود، اتاق پذیرایی با شمعدان ها و آیینه‌ های زیبا پوشیده و کف آن نیز با قالی های قالب دوزی شده ابریشمی رشتی فرش شده بود.

نمایش ۶ هزار اشیای تاریخی

وسعت عمارت مفخم که ۲ طبقه دارد، ۵۰ در ۲۳ متر است و همچنین ارتفاع آن به ۹ متر می رسد.

در دوره قاجار عمارت مفخم همراه با بناهای دیگری از جمله آیینه ‌خانه، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر آن در باغی بزرگ واقع بوده که مجموعه دارالحکومه مفخم را تشکیل می‌ داده است.

عمارت مفخم دارای ۳۲ اتاق و ۲ تالار با آینه ‌کاری‌ ها، کاشی ‌کاری‌ ها و گچبری ‌های بسیار زیبا و تماشایی است و یکی از آثار بی ‌نظیر عصر ناصرالدین شاه محسوب می ‌شود.

موزه مردم شناسی نیز واقع در طبقه همکف این عمارت است که به گفته مسوولان در آن ۶ هزار از اشیای تاریخی، فرهنگی مربوط به آثار جمع آوری شده عصر قاجار به نمایش گذاشته شده است.

جدای از اشیای تاریخی انواع صنایع دستی و انواع دست بافته های داری، آرشیو موسیقی، پوشاک کرمانج، ترکمنان و سایر وسایلی که مربوط به زندگی این اقوام است به نمایش گذاشته شده است تا بازدیدکنندگان با فرهنگ اقوام ساکن این خطه از شمالشرق کشور نیز آشنا شوند.

آیینه خانه مفخم

بنای آیینه خانه رو به روی عمارت مفخم قرار گرفته است، در واقع این ساختمان از مجموعه افخم بود که فضایی اداری داشت و امورات نظامی و رایزنی های سیاسی در آن صورت می گرفت، به گونه ای که مهمان های رسمی که بدین جا می آمدند در آیینه خانه پذیرایی می شدند.

ساختمان آن ۲ طبقه دارد که ابعاد آن ۱۱ در ۱۸ متر است و نزدیک به ۱۰ متر ارتفاع دارد، این ساختمان در مجموع ۹ اتاق دارد که سقف و دیوارهای یکی از اتاق های طبقه بالا کاملا آیینه کاری شده است و به همین دلیل این نام را برای آن انتخاب کرده اند.

از نکات قابل توجه بنای آینه ‌خانه، وجود تصاویر ۱۳۴ تن از شخصیت‌ های مهم و تاثیرگذار دوران صفوی تا دوره قاجار از جمله تصویر شاه طهماسب، شاه عباس، آقا محمد خان، فتحعلی ‌شاه و کریم خان زند و همچنین سران حکومتی کشورهای همسایه است.

تالار آیینه را می توان محور اصلی ساختمان دانست که از طریق ۲ راه پله دسترسی به آن امکان پذیر است و برای ورود به اتاق سه در قرار داده شده است که در ساخت آن ها از چوب صندل استفاده شده و با استخوان آن ها را تزیین کرده اند. در آیینه های تالار ۱۷ طرح متفاوت و زیبای هندسی به کار رفته است، چلچراغ هایی که در اتاق آویخته شده اند نیز بسیار تماشایی هستند علاوه بر این که نمای بیرونی اتاق نیز بسیار چشم گیر و زیبا است.

آیینه‌خانه مفخم که اکنون موزه اسناد و نسخ خطی است، یکی از یادمان‌های برجسته‌ دوره قاجار خراسان شمالی است که در شمال شهر بجنورد، در منتهی الیه شمالی خیابان شریعتی قرار گرفته است.

بنای آیینه‌خانه به شماره ۱۱۶۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از سال ۱۳۷۹ تاکنون به‌عنوان موزه‌ اسناد و نسخ خطی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

تاکنون ۷۱۳ اثر تاریخی خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که از این تعداد ۵۲۵ اثر تاریخی، ۵۳ اثر طبیعی، ۱۰۹ اثر ناملموس و ۲۶ اثر منقول تاریخی است.

استان خراسان شمالی با داشتن هزار و ۲۰۰ اثر تاریخی شناسایی شده در شمال شرق کشور قرار دارد و سالانه پذیرای میلیون ها مسافر، گردشگر و زائر امام هشتم (ع) است که از این خطه گذر می کنند.