نگار خلیلی، پایگاه خبری دانا، سرویس سلامت؛ بسیاری از انواع گازها مانند کلر، فسژن، دی اکسید گوگرد، سولفید هیدروژن، دی اکسید نیتروژن و آمونیاک ممکن است به طور ناگهانی طی حوادث صنعتی آزاد شوند و ریهها را به شدت تحریک کنند.
گازهایی مانند کلر و آمونیاک به راحتی حل میشوند و بلافاصله دهان، بینی و گلو را تحریک میکنند. قسمتهای عمیق داخل ریهها تنها زمانی تحت تأثیر قرار میگیرند که گاز عمیقا استنشاق شود. مواجهه معمول خانگی زمانی اتفاق میافتد که کسی آمونیاک خانگی را با پاککنندههای حاوی سفید کننده مخلوط میکند و گاز تحریک کننده کلرامین آزاد میشود.
برخی از گازها به عنوان مثال دی اکسید نیتروژن به راحتی حل نمیشود؛ بنابراین این موارد علائم هشداردهنده اولیه قرار گرفتن در معرض آنها مانند تحریک بینی و چشمها را ایجاد نمیکنند و احتمال استنشاق عمیق آنها در ریهها بیشتر است. چنین گازهایی میتوانند باعث التهاب راههای هوایی کوچک (برونشیولیت) یا تجمع مایع در ریهها (ادم ریوی) شوند.
بیماری کارگران پرکننده سیلو ناشی از استنشاق دودهای حاوی دی اکسید نیتروژن است که از سیلو مرطوب مانند ذرت تازه یا غلات خارج میشود. ممکن است تا ۱۲ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض آن مایع در ریهها ایجاد شود. این وضعیت ممکن است به طور موقت برطرف شود و ۱۰ تا ۱۴ روز بعد حتی بدون تماس بیشتر با گاز عود کند. عود معمولا راههای هوایی کوچک (برونشیول) را تحت تأثیر قرار میدهد.
استنشاق برخی گازها و مواد شیمیایی نیز ممکن است باعث واکنش آلرژیک شود که منجر به التهاب و در برخی موارد، زخم در داخل و اطراف کیسههای هوایی (آلوئولها) و برونشیولهای ریه میشود. به این وضعیت پنومونیت ناشی از افزایش حساسیت میگویند.
گازهای رادیواکتیو که ممکن است در یک حادثه راکتور هستهای آزاد شوند، ممکن است سالها پس از قرار گرفتن در معرض آن باعث سرطان ریه و سایر سرطانها شوند.
سایر گازهای استنشاقی ممکن است باعث مسمومیت عمومی بدن (از جمله دشواری تنفس) شوند زیرا برای سلولهای بدن، سمی است (مانند سیانید)؛ به این دلیل که جایگزین اکسیژن در خون میشوند. بنابراین displace میزان اکسیژن برای رسیدن به بافتها را محدود میکنند (مانند متان یا مونوکسید کربن).
در برخی افراد استنشاق مقادیر کمی گاز یا سایر مواد شیمیایی در یک دوره طولانی ممکن است منجر به برونشیت مزمن (التهاب مجاری هوایی) شود. همچنین استنشاق برخی مواد شیمیایی مانند ترکیبات آرسنیک و هیدروکربنها میتواند باعث سرطان شود؛ بر اساس ماده استنشاق شده، سرطان ممکن است در ریهها یا سایر نقاط بدن ایجاد شود.
علائم قرار گرفتن در معرض گاز و مواد شیمیایی
گازهای محلول مانند کلر، آمونیاک و اسید هیدروفلوئوریک باعث سوزش شدید چشم، بینی، گلو، نای و مجاری هوایی بزرگ در عرض چند دقیقه پس از قرار گرفتن در معرض آنها میشوند. علاوه بر این، آنها اغلب باعث سرفه و خون در خلط (هموپتیزی) میشوند؛ گرفتگی و تنگی نفس نیز شایع است.
گازهای کمتر محلول مانند دی اکسید نیتروژن و ازن باعث تنگی نفس میشوند که ممکن است شدید باشد، پس از سه تا چهار ساعت تاخیر و گاهی تا ۱۲ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض آنها رخ دهد. با گازهای محلول کمتر، آسیب طولانی مدت ریه رخ میدهد و باعث خس خس مزمن و تنگی نفس میشود.
تشخیص قرار گرفتن در معرض گاز و مواد شیمیایی
رادیوگرافی قفسه سینه میتواند نشان دهد که آیا ادم ریوی یا برونشیولیت ایجاد شده یا خیر. توموگرافی کامپیوتری مخصوصا زمانی مفید است که افراد علائمی داشته باشند اما اشعه ایکس قفسه سینه آنها طبیعی به نظر برسد. یک حسگر به انگشت فرد متصل میشود تا میزان اکسیژن خون را تعیین کند (پلاس اکسیمتری). همچنین آزمایشهای عملکرد ریه از جمله تعیین میزان هوای موجود در ریهها و میزان تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن برای ارزیابی آسیب ریه انجام میشود.
پیشآگهی قرار گرفتن در معرض گاز و مواد شیمیایی
اکثر مردم پس از قرار گرفتن تصادفی در معرض گازها بهطور کامل بهبود مییابند. جدیترین عوارض عفونت ریه یا آسیب شدید است که باعث ایجاد زخم در راههای هوایی کوچک میشود (برونشیولیت انسدادی). برخی از مطالعات اختلال درازمدت عملکرد ریه را سالها پس از دورههای قرار گرفتن در معرض گازها نشان دادهاند.
پیشگیری از قرار گرفتن در معرض گاز و مواد شیمیایی
بهترین راه برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، احتیاط شدید هنگام کار با گازها و مواد شیمیایی است. کسانی که از محصولات پاککننده یا سایر مواد شیمیایی در خانه استفاده میکنند، باید در مکانهایی با تهویه مناسب کار کنند. در صورت نشت تصادفی، ماسکهای گاز با منبع هوای مخصوص به خود باید در دسترس باشند. کشاورزان باید بدانند که قرار گرفتن تصادفی در معرض گازهای سمی در سیلوها خطرناک و حتی کشنده است. افراد نباید وارد محیطی شوند که ممکن است گازهای سمی برای نجات فرد در معرض خطر وجود داشته باشد؛ مگر اینکه وسایل حفاظتی داشته باشند که هوای تازه یا اکسیژن را از مخزن برای آنان تامین کند.
درمان قرار گرفتن در معرض گاز و مواد شیمیایی
اکسیژن پایه اصلی درمان کسانی است که در معرض گازها هستند. اگر آسیب ریه شدید باشد، ممکن است فرد به تهویه مکانیکی نیاز داشته باشد اما هر کسی که پس از استنشاق گاز دچار مشکلات تنفسی میشود، معمولا یک شب در بیمارستان تحت نظر قرار میگیرد تا از بروز عوارض جدی اطمینان حاصل شود. داروهایی که راههای هوایی را باز میکنند (گشادکنندههای برونش)، مایعات داخل وریدی و آنتیبیوتیکها ممکن است مفید باشند. کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزون اغلب برای کاهش التهاب در ریهها تجویز میشوند.
چگونه افراد میتوانند تشخیص دهند که در معرض یک ماده شیمیایی مضر قرار گرفتهاند؟
بوی قوی شیمیایی یا ابر بخار قابل مشاهده میتواند به این معنا باشد که یک ماده شیمیایی در هوا وجود دارد. با این حال بوی بد یا ابر بخار قابل مشاهده همیشه به معنای مضر بودن ماده شیمیایی نیست و برخی از مواد شیمیایی سمی هیچ بو یا ابر بخار ندارند.
علائم قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مضر چیست؟
قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی اندک میتواند باعث آبریزش چشم و سوزش چشم، بینی، گلو، سینه و پوست شود. ممکن است باعث سردرد، تعریق، تاری دید، معده درد و اسهال شود. حتی علائم خفیف ناشی از یک ماده شیمیایی مضر باعث ایجاد احساس اضطراب در افراد میشود. پس از قطع قرار گرفتن در معرض مواد مضر، علائم خفیف معمولا به سرعت از بین میروند. قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی به میزان زیاد ممکن است باعث عوارض جدیتری مانند دشواری تنفس، سرفه، خس خس سینه و احساس ضعف شود. بدترین اثرات مضرترین مواد شیمیایی افتادن ناگهانی، تشنج و احتمالاً حتی مرگ است.
چه مدت پس از قرار گرفتن در معرض مواد مضر علائم ظاهر میشود؟
برخی از اثرات بلافاصله رخ میدهند در حالی که برخی دیگر ممکن است ساعتها طول بکشد تا ایجاد شوند.
اگر افراد در معرض این مواد قرار گرفتند چه باید بکنند؟
مهم است که در صورت مواجهه سریع عمل کنید؛ اگر یک ماده شیمیایی تنفس کردهاید، بلافاصله به مکانی با هوای تازه بروید.
اگر ماده شیمیایی مایع، لباس یا پوست را خیس کرد، بلافاصله لباس را درآورید و پوست را با مقدار زیادی آب بشویید تا مواد شیمیایی از بین برود.
اگر به چشمها مواد شیمیایی مایع یا مقادیر زیادی گاز پاشیده شد، چشمها را با آب بشویید.
افرادی که احساس ناخوشی میکنند باید فورا تحت مراقبتهای پزشکی قرار گیرند. اغلب بخش اورژانس محلی بهترین مکان برای ارزیابی پزشکی پس از مواجهه با مواد شیمیایی است.
آیا مسمومیت شیمیایی از فردی به فرد دیگر سرایت میکند؟
افرادی که فقط یک نوع گاز شیمیایی تنفس میکنند و به سرعت از منطقه خارج میشوند، احتمالاً روی لباس یا پوست خود مواد شیمیایی ندارند. مسمومیت شیمیایی تنها در صورتی میتواند از فردی به فرد دیگر سرایت کند که لباس یا پوست فردی که در ابتدا در معرض آن قرار گرفته است با مقادیر زیادی گاز پوشانده شده باشد یا در ماده شیمیایی مایع آغشته باشد.
با لباسها و سایر وسایل شخصی خود چه کنم؟
لباسها و سایر وسایل آلوده باید در جایی دور از افراد دیگر قرار داده شوند (در صورت وجود در کیسههای پلاستیکی). سایر وسایلی که باید همراه با لباس در کیسه پلاستیکی قرار گیرند عبارتند از ساعت، جواهرات، لوازم جانبی مو، کیف پول، کلید، کیف اسناد و... و. لنزهای تماسی را بردارید و آنها را دوباره داخل چشم قرار ندهید. در مورد عینک نیز پس از شستن عینک میتوان آنها را دوباره استفاده کرد.
برای جلوگیری از انتشار مواد شیمیایی مضر به موارد ذیل دقت کنید
در صورت وجود هرگونه احتمال آلودگی، لباس رویی خود را درآوردید. حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد از آلودگی یک فرد را میتوان تنها با درآوردن لباس از بین برد.
از دست زدن به پوست یا لباس افراد آلوده خودداری کنید.
اگر ماده شیمیایی مایع، پوست یا لباس را آلوده کرده است، از قرار گرفتن در کنار دیگران با عدم ورود به ساختمانها یا مناطق شلوغ تا زمانی که لایه بیرونی لباس خود را درآوردید و پوست بهطور کامل شسته شد، خودداری کنید.
مهم است که همه دستورالعملهای امدادگران را دنبال کنند، اگر از شما خواسته میشود «لباس خود را درآورید و دوش بگیرند» بعد از اینکه تعداد زیادی از افراد آلوده شدند حتما این کار را انجام دهید.