تقی حسن زاده، پایگاه خبری دانا، سرویس استانها، تربت‌حیدریه دروازه ورود استانهای جنوبی و جنوب شرق کشور به مشهد مقدس است و از سویی وجود بناها و آثار تاریخی و جاذبه‌های دیدنی باعث ایجاد فرصت های گردشگری در این خطه از خراسان رضوی شده است.
از آنجا که مشهد مقدس در تعطیلات مختلف همچون نوروز با ازدحام جمعیت گردشگر مواجه می شود به گونه ای که گاه حتی زیرساخت های آن پاسخگوی حجم بالای مسافران و زائران نیست، شهرهای اقماری خراسان رضوی از جمله تربت حیدریه می توانند پذیرای سرریز مسافران و گردشگران شده و به آنها خدمات ارائه دهند.
همین موضوع باعث می شود که مراجعه گردشگران و زائران به اماکن تاریخی و دیدنی تربت حیدریه در تعطیلات نوروزی به نسبت سایر روزهای سال بیشتر شود که در این گزارش به معرفی برخی آثار تاریخی، مواریث فرهنگی و جاذبه‌های گردشگری تربت‌حیدریه می پردازیم.
بنای تاریخی آرامگاه قطب الدین حیدر
آرامگاه قطب الدین حیدر، عارف نامی و متوفی به سال ۶۱۸ هجری قمری از جمله آثار ارزشمند تاریخی تربت حیدریه است که با معماری منحصر به فرد دوره تیموریان جلوه ای از میراث کهن ایران در این خطه است.
وجه تسمیه نامگذاری تربت حیدریه نیز به سبب وجود آرامگاه قطب الدین حیدر در این شهرستان بوده است، چنانکه تربت جام، دیگر شهرستان خراسان رضوی نیز به حرمت قرار گرفتن آرامگاه جامی در آن چنین نامی گرفته است.
بنای قطب الدین حیدر در چند دورۀ تاریخی تعمیر شده است اما بیشترین تاثیر را از دوره های تیموری و صفویه گرفته است.
بنای آرامگاه قطب الدین حیدر که در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی با شمارهٔ ۱۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید، با گچبری، کاشیکاری و آجرچینی منحصر به فرد، جذابیت زیادی برای گردشگران دارد و از دیگر سو قرار گرفتن آن در کنار باغ ملی و یک کاروانسرا، جاذبه ماندگاری و استراحت را نیز برای مسافران پدید آورده است.
باغ ملی
باغ ملی در مرکز شهر تربت حیدریه و در انتهای خیابانی به همین نام بر فراز تپه ای قرار گرفته و از زیباترین بوستان های شهری است که در گذر سال ها با دستان پرتوان باغبانان هنرمند با درختان سرو بلندقامت و گلهای رنگارنگ فضایی مفرح ایجاد کرده است.
در خصوص مفهوم باغ های ملی و ریشه تاریخی آن در ایران یک عضو هیات علمی و پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: باغ های ملی در جهان بعد از رنسانس پدید آمده و گسترش یافتند و در ایران ریشه وجودی آن را می توان در دوران صفوی جست و جو کرد.
محمود بختیاری افزود: هر چند باغ های ملی با باغ های ایرانی متفاوت هستند اما برخی باغ های ملی نظیر میدان نقش جهان اصفهان را می توان باغ ایرانی هم نامید.
وی با بیان اینکه باغ های ملی از اواخر دوره قاجار و به خصوص دوران پهلوی به محلی برای تجمع و تفریح مردم تبدیل شده اند، گفت: باغ ملی محلی برای تبادل اندیشه، فرهنگ و آداب اجتماعی محسوب می شده است و امروزه نیز باغ های ملی این ماهیت و کارکرد خود را از دست نداده اند.
پارک جنگلی پیشکوه
پارک جنگلی پیشکوه تربت حیدریه به مساحت ۸۰۰ هکتار از بزرگترین مناطق جنگلی - شهری استان خراسان رضوی است که در دل خود مراکز تفریحی و استراحتگاههای مختلفی را جای داده است و وجود گلزار شهدای گمنام، پارک سنگی، رستوران، کافه سنتی، پارک زنان، مسیرهای دوچرخه‌سواری دختران و کودکان در آن و بهره مندی از آب و هوای مطبوع جذابیت آن را بیشتر کرده است.
آبشار رودمعجن
آبشار رودمعجن در روستایی به همین نام در بخش بایگ از توابع تربت حیدریه از جلوه های زیبای خدادادی است که گردشگران زیادی را از اقصی نقاط ایران به سوی خود می کشاند.
گردشگران با دل کندن و عبور از کشتزارهای یاقوت رنگ و معطر زعفران تربت حیدریه به سوی بایگ در ۲۰ کیلومتری غرب ادامه مسیر داده و پس از ساعتی به روستای هدف گردشگری رودمعجن می رسند؛ ییلاقی که در کنار جلوه های خدادادی به یاری اهالی پرتلاشش همه گونه امکانات رفاهی و اقامتی را در خود دارد.
رودمعجن در ۲۸ کیلومتری بایگ با جاده ای کوهستانی و پرپیچ و خم و آبشاری به ارتفاع ۲۸ متر دارای باغ های میوه زیادی نظیر بادام، آلبالو، سیب، گلابی، آلو و هلو است، از دیگر سو تولیدات صنایع دستی ساکنان آن از جمله گلیم، قالی و قالیچه دیگر مزیت این روستا محسوب می شود.
بر اساس داده های اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت حیدریه سالانه حدود ۳۰۰ هزار نفر برای دیدن آبشار و چشم اندازهای رودمعجن به این روستا سفر می کنند.
گردشگری خوراکی
تربت حیدریه از حیث خوراکی های سنتی نیز حرف های زیادی برای گفتن دارد.
یکی از خوراکی‌های سنتی تربت‌حیدریه "کف زنی" است که سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث معنوی آثار ناملموس کشور به ثبت ملی رسید.
کف از شب چره های زمستانی و مراسم کف زنی یکی از آداب و رسوم قدیمی مردم منطقه بایگ تربت حیدریه است که ماده اولیه آن از ریشه گیاهی به نام 'چوبک' یا 'بیخ' به دست می آید.
بعد از کندن پوست و قطعه قطعه کردن چوبک آنرا چند بار در آب جوشانده و سپس با افزودن شیره انگور در ظرفی به نام تغار با چوبی مخصوص هم می زنند تا به صورت کف درآید و پس از سفت و شیرین شدن همراه با مراسم شادی و قصه گویی صرف می کنند.
ساکنان بایگ از همین کف برای تهیه حلواجوزی، که سوغات مخصوص منطقه تربت حیدریه است، نیز استفاده می کنند.
از دیگر خوراکی های سنتی تربت حیدریه که امسال به عنوان یک ماده ارگانیک ثبت ملی شد، حلواجوزی است که در تهیه آن روغن وجود ندارد و ماده اولیه آن از ریشه گیاهی به نام چوبک تهیه شده که در سطح منطقه به 'بیخ' مشهور است و بعد از پوست گرفتن قطعه قطعه شده و در ظرفی با مقداری آب جوشانده می شود تا پس از طی مراحل فرآوری و فرایند خاصی به محصول اصلی تبدیل شود.
از آنجا که تربت حیدریه قطب تولید زعفران هم محسوب می شود؛ تولید شربت و خوراکی های زعفرانی نیز در آن رایج است. همچنین نبات و انواع آبنبات های زعفرانی با سبک خاص این منطقه تولید و عرضه می شود.
در برخی خانه های تاریخی و بومگردی های تربت حیدریه انواع غذاهای محلی نظیر کشک و آش با نان محلی طبخ و به مسافران عرضه می شود.
آماده شدن تربت حیدریه برای استقبال از مسافران نوروزی
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت حیدریه در خصوص معرفی جاذبه های گردشگری این شهرستان، گفت: تربت حیدریه حدود ۴۰۰ اثر تاریخی و جاذبه گردشگری دارد که ۹۰ مورد آن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
علی محمدی افزود: شاخص‌ترین این آثار مجموعه تاریخی و فرهنگی قطب‌الدین حیدر، کاروانسرای طبسی، کاروانسرای لاری (هتل سنتی)، کاروانسرای رباط بالا (بومگردی تهمینه)، حمام حاجی رییس، مقبره و مسجد شیخ حیدر کدکنی، رباط کامه، رباط کسکک، مزار بوری‌آباد، مزار شیخ ابوالقاسم گورکانی، چندین آب انبار، مجموعه بازارهای سنتی و بیش از ۴۰ خانه تاریخی در بافت تاریخی شهر است.
وی با بیان اینکه تربت‌حیدریه دارای ۵۲ اثر، شامل ۴۱ بنا، ۱۱ تپه و ۲ اثر معنوی و ناملموس ثبت شده در فهرست آثار ملی است، اضافه کرد: همچنین در تربت حیدریه ۱۰ روستای هدف گردشگری، اقامتگاه بومگردی در پنج روستا، اقامتگاه بومگردی تهمینه در بخش مرکزی شهر، پنج رستوران بین راهی زیر نظر میراث فرهنگی، پنج دفتر خدمات مسافرتی و زیارتی است.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت‌حیدریه در بخش دیگری به معرفی تفرجگاه‌ها و مناطق گردشگری شهرستان پرداخت و گفت: در محدوده تربت سه رشته کوه به هم پیوسته که عموماً جهت شرقی - غربی دارند به همراه ارتفاعات پراکنده در جنوب و جنوب شرقی عمده نقاط مرتفع این شهرستان را تشکیل می‌دهند.
محمدی افزود: وجود این کوه‌های متعدد که جلگه‌های وسیعی را در برگرفته از عوامل مهم تنوع آب و هوایی در تربت حیدریه به شمار می‌روند همچنین می‌توان به آبشار رودمعجن، رودخانه حصار، ارتفاعات ملکوه، مناطق ییلاقی صنوبر، بکاول، کامه، منطقه شکارممنوع سریشا، موزه حیات وحش، باغ ملی و بوستان پیشکوه اشاره کرد.
محمدی گفت: این مناطق قابلیت بازدید برای گردشگران اکوتوریسم، توریسم روستایی و عشایری و گردشگران ورزشی را دارد.
وی با یادآوری میراث معنوی تربت حیدریه به آداب و رسوم تاریخی، موسیقی مقامی، هنرهای سنتی، غذاهای محلی و پوشش‌های بومی، بازی های محلی و مواردی از این دست اشاره کرد که جذابیت زیادی برای گردشگران دارد.
محمدی صنایع دستی و مشاغل سنتی تربت حیدریه را نیز ارزشمند خواند و گفت: آهنگری، مسگری، نجاری، نمدمالی، حصیربافی، فرت‌بافی و فرش‌بافی از جمله این مشاغل بوده و هست.
وی در ادامه به وجود گیاهان دارویی منطقه اشاره کرد و گفت: وجود جلگه‌های وسیع و کوه‌های پراکنده، باعث تنوع آب وهوایی و در نتیجه گوناگونی محصولات کشاورزی این خطه شده است.
محمدی افزود: کنگر، انواع گون، انواع درمنه، لاله، ریواس، گل گاوزبان، کلپوره، آویشن، گل ختمی و کما از جمله مهترین گونه های گیاهی دارویی منطقه هستند که برخی از آنها در فصل بهار روییده و نوبرانه استفاده می شود.
وی ادامه داد: تربت‌حیدریه از دیرباز دروازه ورود به مشهد از بخش جنوب خراسان بزرگ بوده است و هم اکنون نیز در آن ۹ رباط و کاروانسرا و پنج سرای تاریخی وجود دارد که نشان از موقعیت راهبردی این شهرستان در گذشته تاریخ دارد.
محمدی افزود: وجود بیش از ۴۰ خانه تاریخی مربوط به دوران قاجار در بافت داخلی شهر، کاروانسرای شورحصار، میاندشت، کامه و لاری مربوط به دوران صفویه و تیموری از دیگر جاذبه‌های شاخص تاریخی تربت‌حیدریه است.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت حیدریه همچنین به فعال شدن ستاد تسهیلات نوروزی در این شهرستان اشاره کرد و گفت: این شهرستان جدای از مسافران نوروزی در مسیر زائران امام رضا (ع) قرار گرفته است، بنابراین ورودی مسافر به این منطقه بیشتر از سایر نقاط کشور است و البته اهمیت خدمات مطلوب را نیز نشان می دهد.
محمدی افزود: ایجاد کمپ و پایگاههای راهنمای مسافر و ارائه انواع خدمات خودرویی، اقامتی، استراحتگاه، پذیرایی و مواردی از این دست در تربت حیدریه پیش بینی شده است تا مسافران و زائران با خاطره خوبی از شهرستان خارج شوند.
به گفته وی مهمان نوازی و روحیه طنازی از جمله ویژگی های مردم تربت حیدریه است به طوری که حتی در هنگام ناراحتی و دلخوری از شخص، با مطایبه و خنده حرف و مقصود خود را بیان می کنند.