محمد شیرزاده، پایگاه خبری دانا، سرویس سبک زندگی؛ به گواه متخصصان حوزه تربیت یکی از بهترین وسائل پرورش عواطف کودکان و تربیت آنها، نوازش و ابراز مهر و محبّت نسبت به آنها است، باید دقت داشت همانگونه که کودک به غذا، آب، هوا و خواب نیازمند است، بهمحبّت و نوازش، مطبوعترین غذای روان کودکان نیز محتاج است. کودک از بوسیدن، بوییدن، در آغوش پدر و مادر رفتن، خشنود و مسرور میگردد و لذّت میبرد.
نکته مهم اینجاست اهمیت اندازهگیری صحیح در کمّ و کیف محبّت و طرز اعمال آن کمتر از اصل محبّت نیست. کودکانی که بیش از اندازه مهر و محبّت میبینند، و پدر و مادر، بیقید و شرط تسلیم آنها میشوند، روحی ضعیف و روانی زود رنج دارند، از دوران کودکی تا پایان عمر در مقابل کوچکترین ناملایمی و خفیفترین ناکامیها شکست میخورند.
چگونه به فرزندمان محبت کنیم؟
در اين زمينه، چند شيوه مشخص وجود دارد كه عبارتند از گفتار، رفتار و رفع و نيازهايشان. مسلما شيوه انتخابي ما بستگي به مرحله رشد كودكمان دارد. محبت ما نسبت به نوزاد از راههاي بسيار مستقيم و فيزيكي ابراز مي شود مثل غذا دادن، بغل كردن، آرام كردن، نوازش كردن، حرف زدن و بازي كردن با آنها.
محبت كردن به بچه هاي نوپا نيز مثل محبت به نوزادان است با اين تفاوت كه بر صحبت كردن با آنها و تشويق به يادگيري مهارت هايي مثل راه رفتن، غذا خوردن و لباس پوشيدن تاكيد بيشتري مي كنيم. بچه هاي پيش دبستاني و در سن آمادگي، به سرعت در بيشتر مهارت هاي شخصي خود مستقل شده و نياز دارند براي رشد علائقشان، بيشتر در دنياي اطراف خود سير كنند. اگر با تشويق و محبت، آنها را در انجام كارهايشان حمايت كنيم، دنياي اطراف خود را شجاعانه كشف خواهند كرد.
شروع سن مدرسه مرحله مهمي از مراحل رشد كودك است. در اين مرحله، ما مي توانيم براي محبت كردن به او به كارهايي كه در مدرسه انجام مي دهد توجه كنيم و نشان دهيم كه از خواسته هاي او حمايت مي كنيم و براي آنها ارزش قائليم. مي توانيم كاري كنيم كه شريك زندگي مدرسه اي او شويم، مي توانيم همراه او در گردش هاي دسته جمعي مدرسه شركت كنيم تا ارزش بيشتري نزد او پيدا كنيم، فرصت هاي مناسبي برايش فراهم كنيم تا بدون كوچكترين اعمال فشار مهارت هاي مختلفي مثل ورزش، موسيقي و تئاتر را بياموزد.
در واقع مي خواهيم بگوييم نبايد محبت خود را تنها با بغل كردن، اداي كلمات و الفاظ خوب و رسيدگي به نيازهاي فوري و جسماني كودكان به آنها نشان دهيم بلكه محبت واقعي ما زماني نشان داده مي شود كه به آنها كمك کنیم مستقل شوند و خودشان كارهايشان را انجام دهند.
يكي از راه هاي نشان دادن محبت به نوجوانان اين است كه هنگام تصميم گيري هايشان مسئوليت پذيري بيشتري به آنها بدهيم. با چنين كاري نشان مي هيم كه براي رشد شخصيت آنها ارزش قائليم. آنها به زودي جوانان و بزرگسالاني خواهند شد كه خواه ناخواه مي بايستي براي زندگي خود تصميم گيري كنند. پس به آنان آزادي عمل بيشتري بدهيم تا بتوانند براي حل مسائل خويش از فرصت هاي پيش آمده بهتر استفاده كنند. مسائل يك نوجوان عبارتند از نحوه خرج كردن پول تو جيبي، لباس پوشيدن، انتخاب دوست و ...البته اگر زماني احساس كرديم كه اين آزادي به بهاي نابودي او تمام مي شود به وي بفهمانيم كه حق داريم او را از كارهاي مضر بازداريم.
ما در عمل مي توانيم به نوجوانان بياموزيم تصميماتي اساسي و مسئولانه بگيرند، مسائل را سبك و سنگين كنند و نتايج كار را همواره مد نظر بگيرند اگرشنونده خوبي براي درد دلهاي نوجوان خود باشيم در واقع به نوعي به او محبت كرده و نشان داده ايم كه دوستش داريم. فرزندان خود را در آغوش بگيريم بغل كردن نشانه محبت و مراقبت ما از كودكانمان است. كودكان وقتي بزرگتر مي شوند و به سن نوجواني مي رسند از بغل كردن طفره مي روند و تمايل چنداني به در آغوش كشيدن والدين خود ندارند و اين براي والدين ناراحت كننده است اين حالت براي نوجوان حالت طبيعي فطري و ذاتي است. اگر كودكي با چنين ويژگي داريم همان قدر به او نزديك شويم كه خودش تمايل داد.
بچه هايي كه در كودكي والدينشان آنها را در آغوش نكشيده اند مسلما در آينده از آن دسته والديني خواهند شد كه نمي توانند بچه هاي خود را در آغوش بگيرند. كلماتي كه به عنوان والدين بر زبان مي آوريم بسيار اهميت دارد. نوجوان در حال رشد گاهي احساس مي كند كه والدين او هرگز به او نمي گويند دوستش دارند و گاهي نيز در اين مورد اطمينان دارد. تظاهر او در اين حالت به شكل گريه كردن و منزوي شدن جلوه مي كند. كودكاني كه احتمالا از دست پدر و مادر خود ناراحت بوده اند؛ پدر و مادراني كه به راحتي نمي توانستند به آنها محبت كنند و حتي اين دو كلمه يعني دوستت دارم را ادا كنند.حتما به كودكانمان بگوييم كه دوستش داريم و بگوييم بچه هاي بسيار خوبي هستند
محبت پایه گذار اخلاق نیک در فرزندان است
محبّت ریشه اصلی و بنیاد اخلاق نیک و مایه اساسی سجایا و ارزشهای انسانی است، محبّت خداوند به انسان و محبّت انسان به خدا و نیز محبّت پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و امام (علیهالسّلام) به امّت و محبّت امّت به پیامبر و امام و علاقه مسلمین بهیکدیگر، سرمایه اساسی دین است و در آیات و روایات، بسیار مهم تلقی شده تا جاییکه امام صادق (علیهالسّلام) در ضمن حدیثی فرموده است: آیا حقیقت دین، جز محبّت و دوستی، چیز دیگری است؟ «هَلِ الدَّینُ اِلاّ الحُبُّ».
تمام کوششهای پیامبران الهی در تبلیغ دین، و تمام فداکاریهای سربازان باایمان در میدانهای جنگ، و نیز تمام عبادتها و فداکاری مردان الهی، از یک منشا، نیرو میگیرد و آن حبّ است، حبّ به خدا و حبّ به دین خدا.
محبّت و نوازش والدین به کودک، به او جرات و شجاعت و اعتماد به نفس میبخشد و روحیه او را در برابر مشکلات قوی میسازد، اکسیر محبّت، داروی بسیاری از دردها و بیماریهای روحی، و حتّی جسمی کودک است، او با محبّت، آرام و شاداب میشود و غنچه دلش شکوفا میگردد. کمبود یا فقدان محبّت زمینهساز بسیاری از بیماریهای روانی و جسمی کودک از قبیل بیاشتهایی، بیخوابی، شبادراری، تقلیدهای بیمورد، رفتارهای نامعقول، خوابهای آشفته، افسردگی روانی، عصبانیت، خشونت و... است.
سفارش قرآن کریم به محبت بر کودکان مانند پدر و مادر
همانگونه که میدانید، عشق به فرزند امری غریزی است به نحوی که در غیر انسان نیز وجود دارد، بر خلاف احترام به والدین که بر فرض هم باشد به شدت آن نیست بلکه نیاز به آموزش و تعلیم بیشتری دارد.
با توجه به اینکه فرزندان ثمره وجودی پدران و مادران هستند؛ آنان از دسترنج پدران خود بهره برده، و در کنار پدر و مادر نیروى جسمانى و روانىشان پرورش یافته است؛ لذا نوعاً والدین در تربیت فرزندان کوتاهی نمیکنند، ولی برخی از فرزندان به محض بزرگ شدن و تشکیل خانواده از والدین جدا میشوند.
فرزندان تا زمانی که تربیتپذیرند در منزل والدین به سر میبرند، اما زمانی که پدر و مادر به کمک فرزندان نیاز دارند، بعضی از فرزندان گویا نسبت به والدین کم لطف میشوند؛ از اینرو خداوند در قرآن تأکید دارد تا فرزندان گذشته خود، تلخیها و مشکلات دوران کودکى و خردسالى را که بر والدین تحمیل شده است، از یاد نبرند: «ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً» (1)
اما در ارتباط با سفارشهای خداوند به پدر و مادر در مورد فرزندان، قرآن کریم میفرماید:
الف. «خدا درباره فرزندانتان به شما سفارش میکند» (2)
ب. «و ابراهیم گفت: اى پروردگار من، این سرزمین را ایمن گردان و مرا و فرزندانم را از پرستش بتان دور بدار» (3)
مسلمانان تعلیم و تربیت یافته که در مکتب دین حنیف و ابراهیم پرورش یافتهاند - چه بر حسب نسب با ابراهیم(ع) ارتباط و انتساب داشته یا نداشته باشند - باید نسبت فرزندشان خیرخواه و دعاگو باشند.
ج. در آیهای دیگر میفرماید: « مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شیر میدهند. (این) براى کسى است که بخواهد دوران شیرخوارگى را تکمیل کند» (4)
د. «خداى را بپرستید و هیچ چیز شریک او مسازید و با پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و همسایه خویشاوند و همسایه بیگانه و یار مصاحب و مسافر رهگذر و بندگان خود نیکى کنید». (5) در این آیه شریفه خداوند همه ما را به نیکی دعوت نموده است که در کنار نیکی به پدر و مادر، نیکی به خویشاوندان – که فرزندان نیز از آنان هستند – را نیز توصیه نموده است.
ه . «(درباره فرزندان، کار را) با مشاوره شایسته انجام دهید» (6)
یعنى شما پدران و مادران در باره فرزندان ما بین خودتان به وجه نیکو مشورت کرده، سخن یکدیگر را قبول کنید تا اینکه مادر به تربیت طفل و شیر دادن به آن به طریق متعارف مواظبت نماید و اگر سختگیرى کنید - که مادر مزد زیاد خواهد یا پدر مزد کم دهد و از همدیگر بهانه گیرند - پس به زودى بیگانه شیر دهد آن موجود را (که بیشیر نماند) البته باید که نفقه دهد هر کس به فراخور دارایى خود آنکه مال سرشار دارد از سرشار خود و آنکه تنگ روزى باشد، پس به حد امکان نفقه دهد از آنچه داده است خدا (او را). (7)
و . و در نهایت، بر اساس قانون الهی، تمام فرزندان از والدین خود ارث خواهند برد و این نیز نوعی نیکی است که از والدین به فرزندان خواهد رسید.
نتیجه؛ اینکه توصیه شده است؛ فرزندانتان را از گرسنگی نکشید، به مادر توصیه شده تا دو سالگی به فرزندشان شیر دهند، نوح تا آخرین لحظات به فکر فرزندش بود، ابراهیم حتی با دستور الهی به اسکان زن و فرزندش در بیابان، نگران آنان است و ... تمامشان دلیل بر آن است که والدین نیز باید به فکر فرزندانشان باشند، اما چون به صورت طبیعی و به دلیل شرایط سنی، این پدر و مادرند که بیشتر به محبت فرزندانشان نیاز دارند، توصیه به احترام به والدین به صورت برجستهتری در قرآن مطرح شده است.
[1]. اسراء، 24.
[2] یُوصِیکُمُ الله فِی أَوْلادِکُمْ»؛ نساء، 11.
[3]. وَ إِذْ قالَ إِبْراهیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً وَ اجْنُبْنی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنام»؛ ابراهیم، 35.
[4]. یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَةَ»؛ بقره، 233.
[5]. وَ اعْبُدُوا الله وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساکینِ وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبى وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبیلِ وَ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ»؛ نساء، 36.
[6]. أْتَمِرُوا بَیْنَکُمْ بِمَعْرُوف»؛ طلاق، 6.
[7]. طلاق، 6 و 7.