دلبستگی واکنشی یا RAD به شرایطی گفته می‌شود که در آن نوزاد یا کودک اعتماد کافی به والدین خود ندارد و در کنار آنها احساس امنیت نمی‌کند. شکل گیری دلبستگی در کودکان، یکی از مراحل مهم رشد است که بستگی زیادی به والدین دارد. دلبستگی زمانی در کودک ایجاد می‌شود که در کنار والد دائمی خود احساس آرامش کند. برخی از نوزادانی که بعد از تولد مدام به افراد مختلف سپرده می‌شوند و یا مادران سرد و یخچالی دارند؛ دلبستگی ناایمن را تجربه می‌کنند. این وضعیت در آینده آنان بسیار موثر است و تاثیرات منفی دارد. البته برخی از شرایط کودکان را بیشتر مستعد ابتلا به این حالت می‌کند. اما به طور کلی مادران قبل از به دنیا آمدن کودک باید در این مورد اطلاعاتی داشته و مراقبت های لازم را از فرزند خود انجام دهند.
دلبستگی واکنشی به وجود می‌آید زمانی که نیازهای کودک به سرعت برآورده نمی‌شود و اهمیت کافی به آنان داده نمی‌شود. معمولاً بعد از پنج سالگی دیگر رفتارهای دلبستگی واکنشی مشاهده نمی‌شود، اما اثرات پنهان آن ممکن است به طولانی مدت باقی بماند. این یکی از اختلالات نادر در دوران کودکی است که از نه ماهگی تا ۵ سالگی ظاهر می‌شود.
همچنین، در این شرایط، کودک ناتوان است در ارتباط موثر با افراد اطراف خود برقراری کند. در صورت تشخیص به موقع، درمان این اختلال امکان‌پذیر است. کودکان بسیار انعطاف‌پذیر هستند و به راحتی می‌توان اثرات مشکلات گذشته را بهبود بخشید.
نشانه‌های اختلال دلبستگی واکنشی
نشانه‌های اختلال دلبستگی واکنشی طیف وسیعی دارند و شامل نشانه‌های مختلف با شدت‌های متفاوت است. برخی از نشانه‌های این اختلال در کودکان عبارتند از:
- عدم برقرارارتباط موثر با افراد اطراف
- اجتناب از لمس و تماس فیزیکی
- تحریک پذیری و عصبانیت بیش از حد
- عدم برقراری تماس چشمی
- عدم بروز احساس گناه، پشیمانی و عذاب وجدان
- گوشه‌گیری و انزوا
- سرپیچی از اوامر والدین
- عدم علاقه و ترس از مراقبان دائمی
انواع دلبستگی واکنشی به شکل زیر می‌توانند بازنویسی شوند:
1. دلبستگی واکنشی مهار شده: در این نوع، کودکان در حالی که از دنیای اطراف خود آگاه هستند، ارادیاً به هیچ پاسخی نمی‌دهند. آنها هیچ نوع علاقه‌ای به والدین و مراقبان خود نشان نمی‌دهند و در گوشه‌گیری و انزوا زندگی می‌کنند.
2. دلبستگی واکنشی مهار نشده: در این حالت، کودکان با افراد غریبه بیش از حد صمیمی می‌شوند و به آنها علاقه نشان می‌دهند. حتی ممکن است غریبه‌ها را به والدینشان ترجیح دهند. در این نوع، کودکان نیازها و عشق خود را به نحو نادرست و در جهت اشتباهی تلاش می‌کنند تا برآورده شود.
علل بروز دلبستگی واکنشی:
در کل، علت قطعی بروز دلبستگی واکنشی در کودکان مشخص نیست. با این حال، بر اساس تحقیقات انجام شده در این زمینه، کودکانی که در معرض چالش‌های رفتاری مختلف، تأثیر اعتیاد مادر به مواد مخدر و الکل، و سابقه خانوادگی منفی بوده‌اند، بیشتر احتمال دارد که این اختلال را تجربه کنند. در ادامه به توضیح برخی از دلایل این اختلال می‌پردازیم:
1. دوری از مادر: یکی از دلایل اصلی بروز اختلال دلبستگی واکنشی، دوری از مادر یا والد اصلی است. به عنوان مثال، افرادی که در پرورشگاه بزرگ می‌شوند و یا کودکانی که در دوران نوزادی توسط مراقبان زیادی پرورش داده می‌شوند، در معرض این اختلال قرار می‌گیرند.
2. بستری شدن کودک در بیمارستان یا مراکز درمانی: زمانی که کودکان برای مدت طولانی در بیمارستان یا مراکز درمانی بستری می‌شوند، نیز این اختلال را تجربه می‌کنند. در این شرایط، کودکان گیج می‌شوند و والدین خود را فراموش می‌کنند. همچنین، اعتماد خود را به همه افراد از دست می‌دهند و نمی‌دانند با چه کسی صمیمی شوند.
اختلال دلبستگی واکنشی در کودکان می‌تواند با استفاده از روش‌های درمانی مناسب کاهش یابد. در ادامه، به برخی از درمان‌های موثر برای این اختلال اشاره می‌کنم:
1. بازی درمانی: بازی درمانی یک روش موثر برای درمان دلبستگی واکنشی است. این روش با استفاده از بازی و فعالیت‌های سازنده، کودک را در تجربه و بیان احساسات خود یاری می‌کند. این بازی‌ها می‌توانند به کودک کمک کنند تا احساسات خود را درباره رابطه با والدین و دیگران بیان کند و نحوه برقراری ارتباط صحیح را یاد بگیرد.
2. خانواده درمانی: درمان خانواده به عنوان یک روش مؤثر در کاهش دلبستگی واکنشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، والدین و سایر اعضای خانواده در فرآیند درمان شرکت می‌کنند. هدف این روش، بهبود ارتباطات خانوادگی و ایجاد یک محیط حمایت‌کننده و مطمئن برای کودک است. درمانگر به والدین کمک می‌کند تا نحوه برقراری ارتباط موثر با کودکان خود را یاد بگیرند و روابط خانوادگی را تقویت کنند.
3. روان‌درمانی فردی: در برخی موارد، روان‌درمانی فردی می‌تواند برای کودکان مبتلا به دلبستگی واکنشی مفید باشد. در این روش، کودک با یک روان‌شناس متخصص همکاری می‌کند تا درک بهتری از احساسات و نیازهای خود پیدا کند و راه‌های موثری را برای برقراری روابط بهتر با دیگران بیابد.
در کل، درمان دلبستگی کاهشی نیازمند همکاری کودک، والدین و متخصصان درمانی است. همچنین، در صورت عدم درمان، ممکن است عوارض جدی‌تری برای کودک به وجود آید. بنابراین، در صورت مشاهده علائم دلبستگی واکنشی در کودک، بهتر است به یک متخصص روانشناسی مراجعه کنید تا درمان مناسب به موقع انجام شود.