در حالی که تخفیفهای بلک فرایدی به وعدههای جذاب تبدیل شدهاند، این تخفیفها در واقع یک بازی روانی هستند که با ایجاد حس موفقیت و رضایت آنی، افراد را به خریدهایی وادار میکنند که در حقیقت به نفع آنها نیست. احساس فوریت و فریب درصدهای بالا، به راحتی افراد را به خریدهای تکانشی سوق میدهد.
بلک فرایدی دیگر صرفاً یک رویداد پرهیاهوی غربی نیست؛ این پدیده جهانی به ایران نیز رسیده و در روزهایی که شبکههای اجتماعی پر از تبلیغات وسوسهانگیز هستند، بسیاری از مردم ایران درگیر خریدهای انبوه و استفاده از تخفیفها میشوند. اما چه عواملی باعث شدهاند این پدیده در جامعهای با شرایط اقتصادی و اجتماعی خاص مانند ایران ریشهدار شود؟
بلک فرایدی تنها یک روز تخفیف نیست، بلکه نمایانگر تحولات عمیقتری در رفتار مصرفی و جامعهشناسی اقتصادی ما است.
تأثیرات بلک فرایدی در ایران: از تغییر سبک زندگی تا سوگیریهای اقتصادی
بلک فرایدی به عنوان یک رویداد جهانی، عمدتاً از رسانهها و تبلیغات بینالمللی تأثیر میپذیرد. پلتفرمی شدن خرید، مشابه آنچه در آمازون یا دیجیکالا دیده میشود، نقش مهمی در انتقال این فرهنگ به ایران ایفا کرده است. اما این تنها تأثیر رسانهها نیست؛ تغییر سبک زندگی مصرفی در کنار جهانی شدن، الگوهای خرید در ایران را نیز دگرگون کرده و مصرفگرایی و خریدهای انعطافپذیر جایگزین خریدهای ثابت شده است.
در رفتارهای خرید بلک فرایدی شاهد پدیدههایی چون سوگیری زمان حال هستیم. در شرایطی که امید به آینده کم است یا ارزش پول ملی کاهش یافته، افراد اغلب مزایای آنی را به منافع بلندمدت ترجیح میدهند. تورم و کاهش ارزش پول ملی افراد را به خریدهای اضطراری و غیرضروری هدایت میکند، زیرا احساس میکنند خرید امروز بهتر از فرداست.
عامل دیگری که افراد را به خرید در بلک فرایدی تشویق میکند، توهم صرفهجویی و اثر چارچوب در تصمیمگیریهای خرید است. تخفیفهای بالا به افراد این احساس را میدهد که سود میکنند، در حالی که بسیاری از این تخفیفها با افزایش قیمت اصلی کالا همراه است. نمایش درصدهای بالا مانند ۷۰ درصد نیز چارچوب ذهنی ایجاد میکند که حتی برای کالاهای غیرضروری، افراد را به خرید وامیدارد. این چارچوبها، هرچند غیرواقعی، رفتار مصرفکنندگان را به شدت تحت تأثیر قرار میدهند.
تبلیغات با محدود کردن زمان و تعداد کالاها، حس فوریت را در افراد ایجاد کرده و آنها را به تصمیمگیری سریع و تکانشی سوق میدهد. همچنین، خرید با تخفیف در شرایط مالی تورمی، استرس ناشی از کاهش سرمایه را کاهش میدهد و حس کنترل بیشتری به افراد میدهد.
شبکههای اجتماعی نیز نقش مهمی در گسترش فرهنگ بلک فرایدی در ایران دارند. فشارهای فرهنگی و تبلیغات در این شبکهها، افراد را به رقابت برای خرید بیشتر ترغیب میکند و این رقابت حس پیروزی در خرید را تقویت کرده و خریدهای غیرضروری را رواج میدهد.
در نهایت، تأثیر تحریمها را نمیتوان نادیده گرفت. به دلیل کاهش دسترسی به کالاهای خارجی، تبلیغات پلتفرمها بر روی این کالاها افزایش یافته و قیمتهای به ظاهر مقرونبهصرفه آنها بیشتر جلب توجه میکند.
بلک فرایدی؛ فرصت یا تهدید برای فرهنگ و اقتصاد ایرانی؟
رویدادهایی مانند بلک فرایدی در کنار فرصتهای اقتصادی که برای بخشی از جامعه فراهم میآورند، چالشهای عمیقتری نیز به همراه دارند. یکی از جدیترین انتقادات به بلک فرایدی، تقویت فرهنگ مصرفگرایی است. این رویداد افراد را به خریدهای انبوه، هیجانی و اغلب غیرضروری ترغیب میکند، در حالی که فرهنگ سنتی ما بر قناعت و مدیریت منابع تأکید دارد. از سویی دیگر، بلک فرایدی یک پدیده غربی است که الگوهای مصرف غربی را به جامعهای با ارزشهای متفاوت وارد میکند. این عدم تطابق فرهنگی میتواند به تدریج به تضعیف باورهای اصیل در جامعه منجر شود.
چالش های اقتصادی بلک فرایدی
تخفیفهای غیرواقعی و تبلیغات فریبنده از دیگر مسائلی است که بارها تجربه شده است. وقتی مردم به این تناقض پی میبرند، اعتماد عمومی کاهش یافته و نارضایتی اجتماعی افزایش مییابد. همچنین، خریدهای هیجانی باعث میشود افراد اغلب نیازهای واقعی خود را نادیده بگیرند و رقابت ناسالمی در جامعه شکل گیرد.
چالش های اجتماعی بلک فرایدی
یکی از پیامدهای جدی این رویداد، تشدید احساس نابرابری است. این تخفیفها معمولاً دسترسی دهکهای متوسط به بالا به کالاهای لوکس را تسهیل میکند، در حالی که طبقات پایین حتی با تخفیفهای سنگین نیز قادر به خرید این کالاها نیستند. این احساس نابرابری میتواند به شکافهای طبقاتی دامن بزند و ناامیدی اجتماعی را تشدید کند.
نقش شبکه های اجتماعی در گسترش استقبال مردم
تبلیغات گسترده در شبکههای اجتماعی، نیازهای کاذب و توقعات فزایندهای ایجاد میکند. مردم به این باور میرسند که برای زندگی بهتر به این کالاها دسترسی داشته باشند، در حالی که ممکن است پیش از این نیازی به آنها احساس نمیکردند. این نوع مصرفگرایی بیرویه یا احساس محرومیت، چه در صورت توانایی خرید و چه در صورت ناتوانی، تأثیر منفی بر روان افراد دارد.
در شرایط تورمی، افراد به جای تمرکز بر خرید کالاهای سرمایهای یا ضروری، به خرید کالاهای مصرفی و اغلب غیرضروری روی میآورند. این رفتار نهتنها منابع اقتصادی خانوادهها را هدر میدهد، بلکه الگوهای نادرست مصرفی را در جامعه رواج میدهد.
این رویداد نابرابری فضایی در خرید را نیز تقویت میکند. دسترسی به این تخفیفها عمدتاً از طریق پلتفرمهای آنلاین ممکن است که در شهرهای بزرگ متمرکز هستند. این شرایط، شهرها و مناطق محروم را بیشتر به حاشیه میبرد.
تبلیغات بلک فرایدی معمولاً بر کالاهایی مانند لوازم آرایشی، پوشاک و دیگر محصولات مصرفی که بیشتر مورد نیاز زنان هستند، متمرکز است. این مسئله کلیشههای جنسیتی را تقویت کرده و فشار روانی مضاعفی بر زنان وارد میکند تا در این عرصه نیز مطابق انتظارات عمل کنند. این نوع تبلیغات هم در غرب و هم در جامعه ما به وضوح دیده میشود.