فاطمه سادات زاهدی ، کارشناس ارشد مشاوره ، پایگاه خبری دانا ، گروه سلامت و سبک زندگی ،خیلی از والدین با این مشکل روبهرو هستند که فرزندشان برای نوشتن مشق یا انجام تکالیف مدرسه ساعتها وقتکشی میکند، بهانه میگیرد یا مدام به سراغ کارهای دیگر میرود. این رفتار معمولاً باعث نگرانی والدین میشود، چون تصور میکنند کودک تنبل است یا به درس علاقهای ندارد. اما در واقع پشت این اهمالکاری دلایل روانشناختی و رشدی زیادی وجود دارد که اگر بهدرستی شناخته شود، میتواند قابل مدیریت باشد.
اولین دلیل به تواناییهای شناختی کودک برمیگردد. نوشتن برای کودک فقط کپی کردن کلمات روی کاغذ نیست؛ او باید دستورالعمل معلم را به خاطر بیاورد، حروف را درست شکل دهد، فاصلهها را رعایت کند، فکر کند چه چیزی بنویسد و همزمان تمرکز خود را حفظ کند. برای مغز کودک، این کار یک فعالیت سنگین است. بهخصوص در سالهای اول دبستان، هماهنگی چشم و دست و کنترل عضلات کوچک هنوز در حال رشد است و همین باعث میشود مشق نوشتن کاری طاقتفرسا به نظر برسد.
دلیل دوم میتواند به هیجانها و انگیزهها مربوط باشد. کودکانی که تجربههای منفی از تکلیف نوشتن داشتهاند، مثلاً بارها به خاطر خط بد یا کند نوشتن سرزنش شدهاند، بهتدریج نسبت به این کار احساس منفی پیدا میکنند. مغز ما بهطور طبیعی تمایل دارد از کارهایی که ایجاد استرس یا شکست میکند دوری کند. بنابراین وقتی کودک دفتر مشق را میبیند، ناخودآگاه یاد اضطراب و انتقاد میافتد و به سمت بازی یا سرگرمیهای دیگر فرار میکند.
عامل سوم، نبود مهارتهای برنامهریزی و مدیریت زمان است. کودکان و حتی نوجوانان هنوز درک درستی از اولویتبندی و تقسیم زمان ندارند. آنها بیشتر بر لحظه حال تمرکز دارند و کاری را انتخاب میکنند که در همان لحظه لذت بیشتری بدهد. بنابراین بازی با اسباببازی یا تماشای تلویزیون برایشان جذابتر از نشستن و نوشتن است.
گاهی هم اهمالکاری در مشق نوشتن نشانه مشکلات عمیقتر است؛ مثلاً اختلالات یادگیری (مانند نارسا نویسی یا اختلال توجه و تمرکز) میتواند باعث شود کودک حتی با تلاش زیاد هم نتیجه مطلوبی نگیرد. در چنین شرایطی مشق نوشتن برای او به یک میدان جنگ تبدیل میشود و طبیعی است که بخواهد از آن فرار کند.
اما خبر خوب این است که والدین میتوانند با تغییر نگرش و استفاده از راهکارهای کاربردی، به فرزندشان کمک کنند تا این مشکل کاهش پیدا کند.
راهکارهای عملی برای والدین
۱. محیط آرام و جذاب فراهم کنید
گاهی کودکان فقط به دلیل شلوغی محیط یا وجود محرکهای زیاد مثل تلویزیون، موبایل یا سروصدای خواهر و برادر تمرکز ندارند. یک فضای ثابت و آرام برای انجام تکالیف در نظر بگیرید. میز و صندلی راحت و نور مناسب هم به کودک کمک میکند حس بهتری داشته باشد.
۲. تکالیف را خرد کنید
به جای اینکه بگویید «باید تمام مشقت را الان بنویسی»، تکلیف را به بخشهای کوچکتر تقسیم کنید. مثلاً بگویید «فقط پنج خط اول را بنویس، بعد کمی استراحت کن». این روش فشار روانی را کمتر میکند و کودک احساس نمیکند با کوهی از کار روبهروست.
3. زمان مشخص و کوتاه تعیین کنید
کودکان وقتی بدانند تکالیف زمان بیپایانی ندارد، راحتتر شروع میکنند. میتوانید از تایمر استفاده کنید و بگویید «فقط ده دقیقه بنویس، بعد تایمر زنگ میزند و استراحت میکنی». این روش به او حس کنترل و مدیریت زمان میدهد.
۴. از تشویقهای کوچک استفاده کنید
لزومی ندارد همیشه جایزه بزرگ بدهید. حتی یک جمله مثبت مثل «خیلی خوشحال شدم که شروع کردی» یا یک برچسب رنگی میتواند انگیزه ایجاد کند. نکته مهم این است که فرایند تلاش را تحسین کنید، نه فقط نتیجه نهایی.
۵. به کودک حق انتخاب بدهید
گاهی مقاومت کودک به خاطر احساس بیقدرتی است. میتوانید به او انتخاب بدهید: «میخواهی اول دیکته بنویسی یا ریاضی را حل کنی؟» همین انتخابهای ساده باعث میشود کودک احساس کند کنترل بیشتری دارد.
۶. الگو باشید
وقتی والدین خودشان هم مشغول مطالعه، نوشتن یا کار فکری باشند، کودک راحتتر مشق نوشتن را میپذیرد. اگر پدر یا مادر کنار کودک بنشیند و همزمان کاری مشابه انجام دهد، فضای همراهی ایجاد میشود.
۷. احساسات او را درک کنید
به جای سرزنش یا گفتن جملههایی مثل «چرا اینقدر تنبلی؟»، میتوانید بگویید: «میفهمم نوشتن خستهکنندهست، بیا با هم راهی پیدا کنیم راحتتر بشه». همین همدلی مقاومت را کمتر میکند.
۸. در صورت تکرار شدید مشکل، ارزیابی تخصصی کنید
اگر با وجود تمام تلاشها، کودک همچنان بهطور جدی از نوشتن اجتناب میکند، بهتر است مشاوره روانشناس یا متخصص اختلالات یادگیری را جدی بگیرید. گاهی یک مشکل پنهان مانند اختلال توجه یا دشواری در مهارتهای حرکتی دلیل اصلی است.
اهمالکاری کودکان در نوشتن مشق بهمعنای تنبلی یا بیعلاقگی ذاتی نیست، بلکه ترکیبی از فشار شناختی، تجربههای منفی، ضعف مهارتهای مدیریت زمان و گاهی مشکلات یادگیری است. والدین میتوانند با صبر، همدلی و استفاده از روشهای ساده مثل خرد کردن تکالیف، تعیین زمان کوتاه، تشویقهای کوچک و ایجاد محیط مناسب، به کودک کمک کنند تا مشق نوشتن برایش کمتر ترسناک و خستهکننده باشد. در نهایت به یاد داشته باشیم که تکلیف نوشتن فقط تمرین درسی نیست؛ فرصتی است برای یادگیری صبر، پشتکار و مهارتهای خودتنظیمی که اگر درست مدیریت شود، میتواند فرزند ما را برای آیندهای موفقتر آماده کند