مهندس مسعود عتیقی در گفت و گو با خبرنگار گروه دانش خبرگزاری دانا(داناخبر) گفت: دانش ستاره شناسی دانشی کهن است واز زمانی که انسان به گوهرهای شب چراغ آسمان نگاه می کرد و درخصوص اینکه این اجرام چه هستند و چه حرکتی دارند کنجکاوبوده است.این علم هم مانند سایرعلوم درگذشته با خرافه هایی همراه بوده است اما رفته رفته با توضیحات علمی که اندیشمندان و پژوهشگران به سوال های ذهنی خودشان می دادند این خرافه ها کنار رفت و واقعیت ها جایگزین آنها شد.
دانش نجوم در مسایل روزمره مردم
دبیر انجمن نجوم آماتور ایران افزود: نجوم دانشی است که با مسایل روزمره مردم بسیارسروکار دارد یکی از ویژگی های مهم نجوم این است که به مسایل اجتماعی ودینی مسلمانان کمک می کند. از این رو شرع مقدس اسلام با رویدادهای علمی نجوم گره خورده است به طور مثال اگر نمازصبح تا قبل از طلوع خورشید خوانده نشود نماز قضا شده است ویا اگر مسلمانان غروب یک روز،حلال ماه را ببینند فردای آن روز روزه بر آنها واجب می شود یا آخر ماه رمضان اگر حلال ماه را ببینند فردای آن روز روزه گرفتن حرام می شود. بنابراین با واجب و حرام شدن برخی مسایل در دین اسلام، مسلمانان سعی کردند توجه خود را به سمت علم معطوف کنند ولذامعطوف شدن به علم این توقع را ایجاد می کند که امروزه دردنیای اسلام باید بیش از یک میلیارد پژوهشگر و محقق داشته باشیم چرا که هر فردی باید خودش محقق باشد و در خصوص دین خود تحقیق کند و نباید تنها به یک رسانه تکیه کرد که طلوع وغروب خورشید ویا مسایل دیگررا اعلام کند.
تعیین جهت قبله از طریق خورشید
وی افزود: یکی از موضوعاتی که برای مردم و مکان های مقدس اسلامی مطرح بوده «قبله» است. اینکه قبله گاه ما درست تعیین شده باشد و ما درست به سمت قبله ایستاده باشیم،یکی از دغدغه های ذهنی مسلمانان بوده وهست، از این رودانش نجوم با محاسبات وبا روش های گوناگونی به این مطالب پاسخ داده است؛ یکی از روش هایی که بسیارعامیانه است و تمام مردم می توانند ازآن استفاده کنند تعیین قبله با روش شاخص خورشیدی یا با استفاده ازخورشید است.
مهندس عتیقی خاطرنشان کرد: خورشید با وجود اینکه در کره آسمان جایگاه ثابتی دارد اما با وجود اینکه زمین به گرد خورشید می چرخد ظاهرا احساس می شود که خورشید درکره آسمان جابه جا می شود وبا توجه به اینکه مدارگردش زمین به دور خورشید با استوای آسمان زاویه 23و نیم درجه درست می کند در نیمی از سال، زمین بالا تر از این استوای آسمان قرارمی گیرد و در نیم دیگر سال پایین تر از استوای آسمان قرار دارد که پیش از این به عنوان مدارراس السرطان ومدار راس الجد گفته می شد .
درظاهر خورشید در حال حرکت است
وی یادآورشد: وقتی در ظاهر خورشید را در حرکت می بینیم و زمین ثابت به نظر می رسد این جاست که خورشید 23 ونیم درجه جنوب معدل النهاریا استوای آسمان قرارمی گیرد.بنابراین باید گفت خورشید از نظر مختصات میلی دارد، این میل خورشید معادل عرض جغرافیایی است. میل خورشید اگر زمانی با عرض جغرافیایی یک نقطه یکی بشود، معنی آن این است که درهنگام ظهر، خورشید عمود برآن نقطه می تابد.
عتیقی با بیان اینکه عرض جغرافیایی خانه خدا 21درجه و26دقیقه کمان یا قوس است، گفت: آنچه مسلم است این است که خورشید وقتی قراراست ازمعدل النهارازصفرتا 23 ونیم درجه درجه را طی بکند به طورقطع یک عدد 21 ونیم درجه این بین قرار دارد، 7خرداد ماه دارای این ویژگی است که وقتی خورشید درحال طلوع کردن است درمیل 21درجه و 26دقیقه است.لذا وقتی میل خورشید 21درجه و 26دقیقه است وعرض جغرافیایی خانه کعبه هم 21درجه و26دقیقه است ، یعنی میل با عرض جغرافیایی منطبق است روز7خرداد ماه وقتی خورشید به اذان ظهر می رسد برروی خانه خدا مستقیم می تابد.
فردا خانه خدا سایه ندارد
مدیرانجمن نجوم آماتور ایران افزود: خورشید وقتی از 21درجه و 26دقیقه به 23 ونیم درجه می رسد آن روز در نیم کره شمالی اول تابستان است بنابراین اول تابستان بلندترین روز سال وکوتاه ترین شب سال خواهد بود.اما در نیم کره جنوبی در اول تابستان کوتاه ترین روز و بلندترین شب را پشت سر می گذارند. ازاول تیرماه خورشید از 23 ونیم درجه که به بالاترین درجه رسیده است این بار به صورت حرکت معکوس به سمت درجات پایین تر حرکت می کند یعنی دوباره باید به 21درجه و26دقیقه برسد بنابراین خورشید بعدازانقلاب تابستانی یک مسیر منحنی را طی می کند تا به روز 25تیرماه برسد.
وی افزود: امسال روزسه شنبه 25تیرماه ساعت 13و57دقیقه به وقت تهران که هنگام اذان ظهر مکه مکرمه است اگرکسی درکنار خانه خدا حضور داشته باشد خورشید زمان اذان ظهر دقیقا بالای سر خانه خدا قرار گرفته است وعمود می تابد، بنابراین در خانه خدا هیچ سایه ای وجود ندارد،اما در مناطق دیگر سایه وجود دارد، لذا برای تعیین قبله از یک شاخص استفاده می کنیم و خلاف جهت سایه که به ایستیم یعنی روبه خورشید و همچنین روبه خانه خدا قرار گرفته ایم لذا جهت قبله از این طریق مشخص می شود.
مهندس عتیقی تصریح کرد: مساجد وبرخی از منازل یا پارک ها و یا اماکن عمومی که به درستی قبله آنها مشخص نیست و یا نسبت به آن شک وجود دارد، از قبل یک شاغول یا یک نخ نازک را بر زمین عمود کنند به این صورت که یک خطکش بر روی دسته صندلی قرار بدهند و به آن بندی آویزان کنند وبرای ثابت ماندن نخ یک وزنه سنگینی را به آن وصل کنند، روی سایه ایجاد شده با یک رنگ یا کچ مشخص کنند تا برای همیشه ازآن بتوان استفاده کرد.
به خورشید خیره نشوید
بنابراین اگرافراد7خرداد ماه را از دست داده اند نگران نباشند 25تیریعنی روز سه شنبه ساعت 13 و57دقیقه وقت اذان ظهر قبله خود را از طریق شاخص مشخص کنند.اما تذکری که لازم است اینجا گفته شود این است که به افراد توصیه می شود، به هیچ عنوان مستقیم به خورشید نگاه نکنند، شاید برخی این تصور را داشته باشند که برای تعیین قبله باید حتما مستقیم به خورشید نگاه کنند اما این کار بسیار مضر بوده و قابل جبران نیست حتی با عینک آفتابی، زیرا خورشید جرم بسیار خطرناکی است و می تواند در کوتاه مدت نابینایی را در فرد ایجاد کند.لذا همین که روبه خورشید ایستاده باشیم برای تعیین قبله کافی است.
مسعود عتیقی در پاسخ به این سوال که آیا در یک روز مشخص می توان قبله را تعیین کرد یا اینکه این کار نیاز به تحقیقات وسیع علمی دارد؟گفت: من این اظهار نظر را رد می کنم که برای تعیین قبله، به تحقیقات بلند مدت نیاز داریم؛ زیرا تعیین قبله در دو روز از سال صد درصد یک کار علمی است ونیاز به تحقیقات وسیعی ندارد اگر برخی از افراد این شیوه علمی را رد می کنند بدون شک کارشناس نیستند.
مدیرانجمن نجوم آماتورایران افزود: ما از طریق وزارت امور خارجه با سفارت جمهوری اسلامی در ریاض در خصوص این موضوع صحبت کرده ایم و مشکلی دراین موضوع وجود ندارد، بنابراین کافی است در این روز یک نفر درکنار خانه خدا قرار بگیرد ساعت اذان ظهر را مستقیم اعلام کند ویا از رسانه های عربستان اذان را بشنود تا به این یقین برسد. خوشبختانه در تمام مذاهب اسلامی ( شیعه و سنی) درساعت اذان مشترک هستند و اختلاف نظری وجود ندارد.
خورشید هیچگاه درتهران عمود نمی تابد
عتیقی گفت: رسیدن خورشید محلی در نصف و نهار محلی ناظرکفایت می کند یعنی وقتی خورشید به میانه آسمان می رسد در مکه بالای سر خانه خدا قرار گرفته است که آن زمان لحظه اذان ظهراست . به دلیل اینکه عرض خانه خدا پایین (23 ونیم درجه)است اما در تهران عرض جغرافیایی 36درجه است و تا 23 ونیم درجه فاصله زیادی است هرگز خورشید عمود نمی تابد.
وی با بیان اینکه همه مردم می توانند از طریق خورشید این کار را انجام بدهند، گفت: برای هیچ کس کار سختی نیست از طریق یک شاخص، قبله تعیین می شود،ماژیک و رنگ هم در دسترس همه هست .اما وقتی تاکید می کنیم که در این ساعت و روز مشخص، این کار صورت بگیرد به این معنی نیست که روز قبل یا بعد از روز 25 تیر و7خرداد نمی شود قبله را تعیین کرد ولی دقیق ترین روزهمین دو روز مشخص است.
طلوع و غروب خورشید ثابت نیست
مهندس عتیقی در پاسخ به این سوال که آیا وقتی گفته می شود طلوع و غروب خورشید همیشه ثابت نیست وخورشید همیشه از شرق طلوع و از غرب غروب نمی کند درست است؟ گفت: بله درست است خورشید همیشه این طورنیست که از شرق طلوع و از غرب غروب کند. درست در روز اول بهارو اول مهرماه خورشید دقیقا از 90درجه در شرق طلوع واز 270 درجه درغرب غروب می کند.اما طبیعی است که خورشید در پاییزاز جنوب شرقی طلوع و در جنوب غربی غروب می کند، درتابستان نیز از شمال شرقی طلوع و در شمال غربی غروب می کند. همچنین در فصل زمستان خورشید از جنوب شرق طلوع وجنوب غرب غروب می کند.
