بررسی فیلتر شدن شبکه های اجتماعی؛
اخیرا بحث فیلترینگ شبکه های اجتماعی به خصوص فیس بوک بسیار مطرح است، با روی کار آمدن دولت یازدهم کاربران منتظر رفع فیلتر و محدودیت‌های فضای مجازی بودند، اما گویا شواهد و اقدامات کمیته فیلترینگ در رابطه با مسدود کردن شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های مورد نیاز کاربران، چیز دیگری را نشان می‌دهد.
به گزارش گروه فناوری خبرگزاری دانا(داناخبر)، در این گزارش با چند تن از کارشناسان و صاحب نظران این حوزه گفت وگو کرده و نظرات آنها را جویا شدیم.
دکتر حمید عبداللهیان، کارشناس علوم ارتباطات، در رابطه با فیلترینگ فضای مجازی به خصوص فیسبوک گفت: تجربه نشان داده است که ما در بسیاری از موارد نسبت به پیشرفت های تکنولوژی جهت گیری‌های معکوسی داشته ایم که به تبع، این جهت گیری‌ها نتیجه های برعکسی هم به همراه داشته است.
رویکرد سنتی مسوولان نسبت به فضای مجازی
وی ادامه داد: در این مورد هم زمانی که تکنولوژی همراه با محتوای جدیدی وارد ایران شد با استقبال گسترده مردم روبه رو شد و همان طور که از آمار مشخص است بخش عظیمی از مردم ایران در عرصه مجازی فعال هستند، اما اتفاقی که در حال حاضر افتاده این است که مسوول همان رویکرد سنتی خود را نسبت به فضای مجازی و شبکه های اجتماعی تکرار می کنند.
این استاد دانشگاه تهران ادامه داد: البته بخشی از این نوع برخوردها قابل فهم است، چرا که مسوولان ملاحظاتی را در نظر می گیرند که ما از آن بی خبر هستیم؛ چنانچه محدودیت فضای مجازی فقط مختص ایران نیست و ما در کشورهای دیگر هم محدودیت هایی را ملاحظه می کنیم.
عبداللهیان، به اثرات مثبتی که شبکه های اجتماعی دارند اشاره و عنوان کرد: به عقیده من در مورد شبکه های اجتماعی ما می توانیم به جای اینکه نسبت به آنها رویکرد منفی داشته باشیم و آنها را بازدارنده و مخرب فرهنگی بدانیم، می توانیم این فضا به مکانی تبدیل کنیم که افراد در آنجا به فعالیت و گسترش ایده های نو بپردازند و با یکدیگر تبادل اطلاعات کنند.
وی ادامه داد: البته باید با مسوولان این امر به گفت و گو نشست و دلایل آنها را جویا شد اما به عقیده من فیلتر کردن شبکه های اجتماعی به این صورت اقدام مناسب و صحیحی نیست و این اقدام مانند آن است که بخواهیم یکی از شبکه های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را فیلتر کنیم، چرا که هر دو این‌ها نوعی رسانه هستند که مردم در دنیای امروز به آنها نیاز دارند.
فیلترینگ، برای کاربران هزینه اضافی به همراه دارد
عبداللهیان، عنوان کرد: همان طور که می دانید، فیلترینگ عملا کارآمد نبوده و فقط هزینه ای برای کاربران اینترنتی داشته، چرا که بیشتر کاربران از فیلترشکن های موجود برای رفع فیلتر استفاده می‌کنند. برخورد ما با فضای مجازی نباید به صورت یک پاسبان باشد، بلکه می شود با مدیریت درست و مطالعه کارشناسی که تعامل بین سیاست گذاران، مجریان و دنشگاهیان است، این مساله را به راحتی حل کرد.
در حال حاضر در کشور بحث دیپلماسی مجازی مطرح است
محمدمهدی فتوره چی، از دیگر کارشناسان این حوزه، در رابطه با وضعیت فیلترینگ در کشورمان، اظهار داشت: با توجه به رویکرد جدیدی که مقامات کشور نسبت به شبکه های اجتماعی به خصوص فیسبوک پیدا کرده اند، در حال حاضر بحث دیپلماسی مجازی مطرح است.
وی به کارکرد و کارآمدی فعالیت‌هایی که در اثر بهره گیری از این فضا برای کاربران فراهم می شود اشاره کرد و افزود: کارکردها نشان دهنده این امر است که باید رویکرد دیگری را نسبت به این فضا داشت و نگاه منفی و آسیب شناختی که عمدتا به جنبه های منفی این فضا می پردازد نمی تواند کارآمد باشد.
شبکه های مجازی را نمی توان از نسل جوان گرفت
فتوره چی، برگزاری جلسات و کار گروه ها را برای حل این مساله مناسب دانست و اظهار داشت: در این کارگروه ها باید از کارشناسان حوزه فناوری، متخصصان جامعه شناسی و ارتباطات راه دور استفاده کنیم تا بتوانیم هم به دغدغه های مسوولان و هم نیاز کاربران که حتی با توجه به بحث فیلترینگ میزان آنها به حداقل چهار میلیون نفر می رسد، پاسخ دهیم.
وی در ادامه به نسل جوان اشاره کرد و گفت: باید توجه داشت، نسل جوان را که با اینترنت رشد کرده و فضای مجازی جزیی از زندگی آنها شده را نمی‌توان بدون داشتن دلایل منطقی و کافی از داشتن این امکانات محروم کرد، بلکه باید با نظارت و توجه بیشتری قوانینی را وضع کرد، که این امر نیازمند به کارگیری نظر کارشناسان و متخصصان رشته ارتباطات است.
فیسبوک ایرانی نمی تواند مورد اقبال عمومی قرار گیرد
وی در خصوص فیس بوک ایرانی و ملی گفت: تجربه و نتایج برخی از نظرسنجی ها نشان می دهد آن قابلیت هایی که در فیسبوک و دیگر شبکه های بین المللی است، در شبکه های داخلی نمی تواند وجود داشته باشد. چرا که مسایل گوناگونی برای ارتباط با افراد دیگر کشورها از طریق این شبکه ها مطرح است، مانند شناخت دیگر فرهنگ ها و یا تبادل اطلاعات و مسایل روز هر جامعه که در شبکه های داخلی این امر تحقق پیدا نمی کند.
این کارشناس به تفاوت های میان سیاست ها و اقدامات در مورد این مساله اشاره کرد و ادامه داد: در حال حاضر در بحث فیلترینگ شبکه های مجازی بین آنچه در قالب سیاست ها تدوین می شود با آنچه در عمل صورت تناقضی وجود دارد، اینکه اساسنامه های برای محدود کردن فضای مجازی وجود دارد و از سوی دیگر علاوه بر افراد حقیقی مطرح افراد حقوقی هم به این فضا روی آوردند، نشان دهنده پتانسیل بالای این شبکه ها است که باید با برنامه ریزی درست و صحیح بیشترین استفاده را از آنها برد.
فتوره چی در پیایان گفت: اگر این سیاست ها دوباره بازنگری نشود و به نیاز کاربران در آنها پاسخ داده نشود، به طبع در آینده باعث قهر کاربران، انجام فعالیت های بدون نظارت و مخرب که در نهایت منجر به بروز مشکلات فراوان می شود.
فیلترینگ باید هوشمندانه باشد
امیر عبدالرضا سپنجی، استادیار دانشگاه تهران در رابطه با فیلترینگ گفت: به عقیده من فیلترینگ باید هوشمندانه باشد، یعنی اینکه جای مخاطب تصمیم نگیریم و بگذاریم مخاطب خود این کار را بر عهده گیرد، اما برای حفاظت از کاربران کودک و نوجوان می توان نرم افزارهای خاصی را به کار برد و با دادن آموزش به کاربران سواد رسانه ای را بالا ببریم.
این استادیار دانشگاه، در رابطه با ارایه راهکاری مناسب، عنوان کرد: مشخص است مسایلی که خلاف با فرهنگ و اعتقادات ما است مانند مساله کودک آزاری، باید فیلتر شود، البته من می توانم با قطعیت بگویم که بالای 90 دصد کاربران ایرانی هم به چنین مسایلی علاقه مند نیستند و فیلتر چنین مواردی نه تنها مشکلی را به وجود نخواهد آورد بلکه مورد اقبال عمومی نیز قرار خواهد گرفت.
سپنجی ادامه داد: زمانی که کل یک شبکه اجتماعی مانند فیس بوک را فیلتر می کنیم، کاربران برای استفاده از آن مجبور به استفاده از فیلترشکن می شوند و همین امر باعث می‌شود بسیاری از محتواها که برخی از آنها همان گونه که گفته شد مخرب هستند در دسترس کاربر قرار بگیرد که این موضوع می‌تواند باعث بروز مشکل شود.
شبکه‌های اجتماعی بهترین ابزار برای دسترسی به افکار عمومی هستند
سپنجی، به نتایج مفیدی که این شبکه های اجتماعی دارند اشاره کرد و افزود: به عقیده من شبکه های اجتماعی بهترین ابزار برای دسترسی به افکار عمومی و دیدگاه نخبگان هستند، اگر ما به عنوان دولت و حکومت خود را از دسترسی به این ابزار محروم کنیم، در واقع خودمان را از این ابزار ساده ای که می‌توانستیم در دست داشته باشیم، محروم کرده ایم.
وی در مورد ارایه یک پیشنهاد مناسب، گفت: بنا به دلیل گفته شده، پیشنهاد اساسی و کارشناسانه این است که مسوولین آن URL هایی که محتوای غیر اخلاقی و غیر دینی دارند را فیلتر کنند نه کل فیسبوک را؛ چراکه در حال حاضر بسیاری از اساتید دانشگاهی، سیاستمداران و به طور کلی قشر نخبه هستند که از فیس بوک برای اطلاع رسانی و تبادل اطلاعات استفاده می کنند و این امر فقط مختص فیس بوک نبوده و می تواند طیف وسیعی از شبکه های اجتماعی مانند، گوگل پلاس، اینستاگرام و... را هم شامل می شود.
برای سیاستگذاری فیلترینگ به مسایل فرهنگی و اجتماعی هم توجه شود
سپنجی به شورای عالی فضای مجازی اشاره کرد و اظهار داشت: ما در ایران شورای عالی فضای مجازی داریم که باید در ترکیب این شورا از افراد و اعضای مختصص و صاحب نظر استفاده کنیم تا این مساله را به صورت بنیادین حل کنند، یعنی اینکه فقط مسایل سیاسی مدنظر قرار نگیرد و برای این سیاست گذاری به مسایل فرهنگی و اجتماعی هم توجه شود.
این پژوهشگر و مشاور ارتباطات رسانه ای گفت: موضوع فیلترینگ مانند این است که اگر کسی هنگام صحبت کردن با تلفن سخنان ناخوشایندی بگوید، دولت کل خطوط را مسدود کند، اینکه شبکه های مجازی با توجه به تاثیرات مثبتی که می توانند داشته باشند، صرف اینکه دارای برخی محتواهای غیر دینی و اخلاقی هستند، فیلتر شوند کار درستی نیست و باید سیاست گذاری هایمان را در این مورد تغییر دهیم.
دکتر حمید عبداللهیان، کارشناس علوم ارتباطات، در رابطه با فیلترینگ فضای مجازی به خصوص فیسبوک گفت: تجربه نشان داده است که ما در بسیاری از موارد نسبت به پیشرفت های تکنولوژی جهت گیری‌های معکوسی داشته ایم که به تبع، این جهت گیری‌ها نتیجه های برعکسی هم به همراه داشته است.
رویکرد سنتی مسوولان نسبت به فضای مجازی
وی ادامه داد: در این مورد هم زمانی که تکنولوژی همراه با محتوای جدیدی وارد ایران شد با استقبال گسترده مردم روبه رو شد و همان طور که از آمار مشخص است بخش عظیمی از مردم ایران در عرصه مجازی فعال هستند، اما اتفاقی که در حال حاضر افتاده این است که مسوول همان رویکرد سنتی خود را نسبت به فضای مجازی و شبکه های اجتماعی تکرار می کنند.
این استاد دانشگاه تهران ادامه داد: البته بخشی از این نوع برخوردها قابل فهم است، چرا که مسوولان ملاحظاتی را در نظر می گیرند که ما از آن بی خبر هستیم؛ چنانچه محدودیت فضای مجازی فقط مختص ایران نیست و ما در کشورهای دیگر هم محدودیت هایی را ملاحظه می کنیم.
عبداللهیان، به اثرات مثبتی که شبکه های اجتماعی دارند اشاره و عنوان کرد: به عقیده من در مورد شبکه های اجتماعی ما می توانیم به جای اینکه نسبت به آنها رویکرد منفی داشته باشیم و آنها را بازدارنده و مخرب فرهنگی بدانیم، می توانیم این فضا به مکانی تبدیل کنیم که افراد در آنجا به فعالیت و گسترش ایده های نو بپردازند و با یکدیگر تبادل اطلاعات کنند.
وی ادامه داد: البته باید با مسوولان این امر به گفت و گو نشست و دلایل آنها را جویا شد اما به عقیده من فیلتر کردن شبکه های اجتماعی به این صورت اقدام مناسب و صحیحی نیست و این اقدام مانند آن است که بخواهیم یکی از شبکه های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را فیلتر کنیم، چرا که هر دو این‌ها نوعی رسانه هستند که مردم در دنیای امروز به آنها نیاز دارند.
فیلترینگ، برای کاربران هزینه اضافی به همراه دارد
عبداللهیان، عنوان کرد: همان طور که می دانید، فیلترینگ عملا کارآمد نبوده و فقط هزینه ای برای کاربران اینترنتی داشته، چرا که بیشتر کاربران از فیلترشکن های موجود برای رفع فیلتر استفاده می‌کنند. برخورد ما با فضای مجازی نباید به صورت یک پاسبان باشد، بلکه می شود با مدیریت درست و مطالعه کارشناسی که تعامل بین سیاست گذاران، مجریان و دنشگاهیان است، این مساله را به راحتی حل کرد.
در حال حاضر در کشور بحث دیپلماسی مجازی مطرح است
محمدمهدی فتوره چی، از دیگر کارشناسان این حوزه، در رابطه با وضعیت فیلترینگ در کشورمان، اظهار داشت: با توجه به رویکرد جدیدی که مقامات کشور نسبت به شبکه های اجتماعی به خصوص فیسبوک پیدا کرده اند، در حال حاضر بحث دیپلماسی مجازی مطرح است.
وی به کارکرد و کارآمدی فعالیت‌هایی که در اثر بهره گیری از این فضا برای کاربران فراهم می شود اشاره کرد و افزود: کارکردها نشان دهنده این امر است که باید رویکرد دیگری را نسبت به این فضا داشت و نگاه منفی و آسیب شناختی که عمدتا به جنبه های منفی این فضا می پردازد نمی تواند کارآمد باشد.
شبکه های مجازی را نمی توان از نسل جوان گرفت
فتوره چی، برگزاری جلسات و کار گروه ها را برای حل این مساله مناسب دانست و اظهار داشت: در این کارگروه ها باید از کارشناسان حوزه فناوری، متخصصان جامعه شناسی و ارتباطات راه دور استفاده کنیم تا بتوانیم هم به دغدغه های مسوولان و هم نیاز کاربران که حتی با توجه به بحث فیلترینگ میزان آنها به حداقل چهار میلیون نفر می رسد، پاسخ دهیم.
وی در ادامه به نسل جوان اشاره کرد و گفت: باید توجه داشت، نسل جوان را که با اینترنت رشد کرده و فضای مجازی جزیی از زندگی آنها شده را نمی‌توان بدون داشتن دلایل منطقی و کافی از داشتن این امکانات محروم کرد، بلکه باید با نظارت و توجه بیشتری قوانینی را وضع کرد، که این امر نیازمند به کارگیری نظر کارشناسان و متخصصان رشته ارتباطات است.
فیسبوک ایرانی نمی تواند مورد اقبال عمومی قرار گیرد
وی در خصوص فیس بوک ایرانی و ملی گفت: تجربه و نتایج برخی از نظرسنجی ها نشان می دهد آن قابلیت هایی که در فیسبوک و دیگر شبکه های بین المللی است، در شبکه های داخلی نمی تواند وجود داشته باشد. چرا که مسایل گوناگونی برای ارتباط با افراد دیگر کشورها از طریق این شبکه ها مطرح است، مانند شناخت دیگر فرهنگ ها و یا تبادل اطلاعات و مسایل روز هر جامعه که در شبکه های داخلی این امر تحقق پیدا نمی کند.
این کارشناس به تفاوت های میان سیاست ها و اقدامات در مورد این مساله اشاره کرد و ادامه داد: در حال حاضر در بحث فیلترینگ شبکه های مجازی بین آنچه در قالب سیاست ها تدوین می شود با آنچه در عمل صورت تناقضی وجود دارد، اینکه اساسنامه های برای محدود کردن فضای مجازی وجود دارد و از سوی دیگر علاوه بر افراد حقیقی مطرح افراد حقوقی هم به این فضا روی آوردند، نشان دهنده پتانسیل بالای این شبکه ها است که باید با برنامه ریزی درست و صحیح بیشترین استفاده را از آنها برد.
فتوره چی در پیایان گفت: اگر این سیاست ها دوباره بازنگری نشود و به نیاز کاربران در آنها پاسخ داده نشود، به طبع در آینده باعث قهر کاربران، انجام فعالیت های بدون نظارت و مخرب که در نهایت منجر به بروز مشکلات فراوان می شود.
فیلترینگ باید هوشمندانه باشد
امیر عبدالرضا سپنجی، استادیار دانشگاه تهران در رابطه با فیلترینگ گفت: به عقیده من فیلترینگ باید هوشمندانه باشد، یعنی اینکه جای مخاطب تصمیم نگیریم و بگذاریم مخاطب خود این کار را بر عهده گیرد، اما برای حفاظت از کاربران کودک و نوجوان می توان نرم افزارهای خاصی را به کار برد و با دادن آموزش به کاربران سواد رسانه ای را بالا ببریم.
این استادیار دانشگاه، در رابطه با ارایه راهکاری مناسب، عنوان کرد: مشخص است مسایلی که خلاف با فرهنگ و اعتقادات ما است مانند مساله کودک آزاری، باید فیلتر شود، البته من می توانم با قطعیت بگویم که بالای 90 دصد کاربران ایرانی هم به چنین مسایلی علاقه مند نیستند و فیلتر چنین مواردی نه تنها مشکلی را به وجود نخواهد آورد بلکه مورد اقبال عمومی نیز قرار خواهد گرفت.
سپنجی ادامه داد: زمانی که کل یک شبکه اجتماعی مانند فیس بوک را فیلتر می کنیم، کاربران برای استفاده از آن مجبور به استفاده از فیلترشکن می شوند و همین امر باعث می‌شود بسیاری از محتواها که برخی از آنها همان گونه که گفته شد مخرب هستند در دسترس کاربر قرار بگیرد که این موضوع می‌تواند باعث بروز مشکل شود.
شبکه‌های اجتماعی بهترین ابزار برای دسترسی به افکار عمومی هستند
سپنجی، به نتایج مفیدی که این شبکه های اجتماعی دارند اشاره کرد و افزود: به عقیده من شبکه های اجتماعی بهترین ابزار برای دسترسی به افکار عمومی و دیدگاه نخبگان هستند، اگر ما به عنوان دولت و حکومت خود را از دسترسی به این ابزار محروم کنیم، در واقع خودمان را از این ابزار ساده ای که می‌توانستیم در دست داشته باشیم، محروم کرده ایم.
وی در مورد ارایه یک پیشنهاد مناسب، گفت: بنا به دلیل گفته شده، پیشنهاد اساسی و کارشناسانه این است که مسوولین آن URL هایی که محتوای غیر اخلاقی و غیر دینی دارند را فیلتر کنند نه کل فیسبوک را؛ چراکه در حال حاضر بسیاری از اساتید دانشگاهی، سیاستمداران و به طور کلی قشر نخبه هستند که از فیس بوک برای اطلاع رسانی و تبادل اطلاعات استفاده می کنند و این امر فقط مختص فیس بوک نبوده و می تواند طیف وسیعی از شبکه های اجتماعی مانند، گوگل پلاس، اینستاگرام و... را هم شامل می شود.
برای سیاستگذاری فیلترینگ به مسایل فرهنگی و اجتماعی هم توجه شود
سپنجی به شورای عالی فضای مجازی اشاره کرد و اظهار داشت: ما در ایران شورای عالی فضای مجازی داریم که باید در ترکیب این شورا از افراد و اعضای مختصص و صاحب نظر استفاده کنیم تا این مساله را به صورت بنیادین حل کنند، یعنی اینکه فقط مسایل سیاسی مدنظر قرار نگیرد و برای این سیاست گذاری به مسایل فرهنگی و اجتماعی هم توجه شود.
این پژوهشگر و مشاور ارتباطات رسانه ای گفت: موضوع فیلترینگ مانند این است که اگر کسی هنگام صحبت کردن با تلفن سخنان ناخوشایندی بگوید، دولت کل خطوط را مسدود کند، اینکه شبکه های مجازی با توجه به تاثیرات مثبتی که می توانند داشته باشند، صرف اینکه دارای برخی محتواهای غیر دینی و اخلاقی هستند، فیلتر شوند کار درستی نیست و باید سیاست گذاری هایمان را در این مورد تغییر دهیم.
