گروه راهبرد خبرگزاری دانا- عراق، کشوری است با تکثر
قومی و مذهبی گسترده که این تکثر باعث شده تا ژئوپلیتیک ویژه ای داشته باشد؛ به ویژه
پس از خروج نیروهای آمریکایی در سال 2011 میلادی (1390 خورشیدی)، این کشور نتوانسته
ساختارهای امنیتی خود را قوام بخشد و هنوز میراث دار مداخله ای است که دولت آمریکا
در سال 2003 میلادی (1382 خورشیدی) انجام داد.
«نوری مالکی» که توانست در انتخابات پارلمانی اردیبهشت ماه 93، با پیروزی در انتخابات، دولت را در دست بگیرد، در جهت ایجاد توازنی چند سویه با کشورهای با نفوذ در عراق و از جمله آمریکا برآمد اما آنچه آمریکایی ها و به ویژه دولت اوباما همواره در پی آن بوده، جهت دهی سیاست داخلی و روابط خارجی عراق پس از صدام است. چراکه آمریکایی ها در هر 2 دوره پیشین (2005 و 2010) تشکیل دولت عراق، حضوری پررنگ و فعال در برگزاری انتخابات و نیز مدیریت و نیز حفظ امنیت آن داشتند اما در سال 2011 با به سر آمدن زمان توافقنامه امنیتی دوجانبه، واشنگتن به خروج از عراق مجبور شد.
با حمله گروه موسوم به «داعش» (دولت امارت اسلامی عراق و شام) در بیستم خرداد به شهر موصل در استان نینوا که با حمایت برخی از کشورهای عربی صورت گرفت، فضای عراق به شرایط امنیتی ویژه بازگشت؛ شرایطی که شاید بتوان گفت شکل یافته از مثلث میراث مداخله آمریکا، تفاوت های قومی و حمایت های منطقه ای از گروه های تروریستی است.
البته دراین میان، فضای امنیتی ایجاد شده در سوریه را نیز که بخشی از آن نیز به واسطه حمایت غیرمستقیم و گاهی مستقیم آمریکایی ها از گروه های تروریستی بود، می توان به موارد بالا افزود.
دولت اوباما که از آغاز برآمدن گروه داعش تلاش کرد تا فشارهای سیاسی گسترده ای را بر دولت نوری مالکی وارد آورد، با فراکنی و سلب مسوولیت امنیتی از خود، با طرح ادعای حضور نیافتن تمامی گروه های مذهبی و قومی در بدنه دولت عراق، مالکی را مقصر فضای امنیتی پیش آمده، جلوه می دهد.
اوباما که روز پنجشنبه بیست و نهم خرداد در مورد عراق سخن می گفت، اعلام کرد که نیروهای آمریکایی به نقش رزمی در عراق باز نخواهند گشت اما ما از عراقی ها در جنگ با تروریست ها که مردم عراق، منطقه و منافع آمریکا را تهدید می کنند، حمایت خواهیم کرد. رییس جمهوری آمریکا در سخنان خود اعلام کرد که واشنگتن آماده است تا در صورت ضرورت، عملیات دقیق نظامی در عراق انجام دهد.
در عین حال او تاکید کرد که مشکل عراق فقط از راه سیاسی و توسط رهبرانی که برنامه فراگیری را برای اجرا داشته باشند، قابل حل است. به گفته وی، رهبران عراق باید فراتر از اختلاف های خود قرار گیرند و با هم بر سر یک طرح مشترک سیاسی در مسیر ساختن آینده عراق توافق کنند.
اوباما همچنین اظهار کرد که ایران می تواند نقش سازنده ای در حل بحران عراق داشته باشد.
این در حالی است که به گزارش بسیاری از خبرگزاری ها، آمریکا پیش از این، بیش از 300 تفنگدار آمریکایی را برای حفاظت از سفارت این کشور در بغداد و نیز آموزش نیروهای عراقی به این کشور اعزام کرده است. همچنین به گزارش بسیاری از خبرگزاری های غربی، پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا) فرمان حرکت ناو هواپیمابر «یواساس جرج بوش» را با هدف کمک به ارتش عراق به سمت خلیج فارس صادر کرده و در زمان حاضر نیز پرواز هواپیماهای تجسسی بر فراز عراق آغاز شده است.
در دیگر سو، «بان کی مون» دبیرکل سازمان ملل متحد که روز جمعه سی ام خرداد در انجمن آسیا در نیویورک سخنرانی می کرد، با تاکید بر موضوع عراق و سوریه خواستار بکارگیری راه حل سیاسی برای هر 2 کشور شد. دبیرکل سازمان ملل در سخنرانی خود هشدار داد که حمله نظامی به داعش، یا گروه افراطی وابسته به القاعده با نام دولت اسلامی عراق و شام، ممکن است نتیجه معکوس دهد.
پس از تهاجم نظامی آمریکا در سال 2003 به عراق و اشغال آن، این کشور شاهد تغییر و تحولات گسترده و عمیقی در ابعاد سیاسی، اقتصادی، نظامی و ژئوپلیتیکی شد. عراق تازه هنگامی متولد شد که نخستین انتخابات پارلمانی آن، در سال 2005 صورت پذیرفت و حاکمیت اکثریت مردم در همان سال از صندوق های رای بیرون آمد.
ژئوپلیتیک عراق جدید که تکثری از گروههای مختلف شیعه، سنی، کردها و دیگر گروهای قومی عراقی بود، توانست در یک اجماع دمکراتیک و از راه انتخابات فضای سیاسی و امنیتی این کشور را بهبود بخشد. قطعات مکعب سیاسی عراق جدید، هنگامی انسجام بهتری پیدا کرد که انتخابات پارلمانی سال 2010 میلادی (1389) این کشور نیز انجام گرفت تا صحنه سیاسی عراق به ثبات برسد.
اما با آغاز بحران سوریه در سال 2011 میلادی (1390خورشید)، و قدرت گیری گروه های دهشت افکن(تروریستی) در این منطقه، عراق نیز زیر تاثیر فضای بی ثبات منطقه ای قرار گرفت.
گروه داعش را که به نوعی می توان برخاسته از حمایت های برخی کشورهای منطقه ای و نیز مسوولیت ناپذیری دولت اوباما در فضای منطقه ای دانست، از میان وضعیت نا آرام و بی ثبات سوریه و عراق تلاش کرد تا فضای عملیاتی خود را گسترده سازد و در یک فضای دهشت زا و با بهره گیری از ایجاد گسست در میان ارتش و دولت عراق، بخش هایی از این کشور را به اشغال خود در آورد.
در این میان، دولت اوباما که خود به عنوان بخشی از مشکل عراق محسوب می شود، در فضای متحول ایجاد شده در این کشور به دنبال چانه زنی سیاسی برای منافع بیشتر است. در زمان حاضر، آنچه دولت اوباما به عنوان یک شرط سیاسی از دولت نوری مالکی طلب می کند، در حقیقت، منافعی بوده که طی سه بار انتخابات پارلمانی از دست آمریکا خارج شده و حال اوباما به دنبال بازپس گیری آن در سال 2014 است.
به باور برخی ناظران سیاسی، این واکنش واشنگتن به تحولات جاری عراق و نشانه رفتن انگشت اتهام به سمت دولت عراق را می توان بخشی از تلاش دولت آمریکا برای بیشینه سازی نقش خود در آینده تحولات عراق دانست.
اوباما اگرچه در صحبت های روز پنجشنبه خود، صحبت از لزوم جلوگیری از تبدیل عراق به سرزمین امن گروه هایی چون داعش به میان آورد اما در دیگر سو، مسیر رویکرد واشنگتن را نیز این گزاره مطرح کرد که «مهم ترین پرسشی که ما باید از خود بپرسیم این است که منافع ملی آمریکا چیست؟»
در فرجام، قدرت گیری داعش و رفتار دولت آمریکا این پرسش را می تواند برای عراق جدید یعنی تشکیل یافته از همه گروه های قومی و مذهبی ایجاد کند که منافع واقعی مردم این کشور کجاست و چگونه بایستی در این مسیر گام برداشت.
در این میان به نظر می رسد که امروز، عراق نیازمند مثلث سه ضلعی تعادل گرایی داخلی، یکپارچگی سرزمینی و همکاری منطقه ای- بین المللی است تا بتواند بر معضل داعش پیروز شود و این رویکرد، میسر نخواهد بود مگر اینکه در حوزه داخلی و منطقه ای به دور از منفعت محوری فزاینده، منافع عراق یکپارچه مد نظر قرار گیرد.
منبع: ایرنا
