سرنوشت مذاکرات هسته ای ایران در وین 6

گروه راهبرد خبرگزاری دانا- پنجمین دور از ماراتن هسته ای میان ایران و گروه 1+5 در حالی جمعه دو هفته پیش (30 خرداد) به پایان رسید که این نشست راه را برای رسیدن به توافق نهایی هموارتر کرد.

گرچه اختلاف هایی میان دو طرف در زمینه های مختلف هنوز وجود دارد اما آنها در نشست وین 5 نگارش پیش نویس توافق نامه را آغاز کردند و توافق کردند از 11 تیر دور بعدی گفت و گوها را آغاز کنند.

«محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران در پایان نشست 5 با بیان اینکه هنوز نمی توان گفت که متن مشترکی وجود دارد، تصریح کرد: بر سر قسمت هایی از متن نهایی، توافق وجود دارد، اما در بسیاری از موارد، اختلاف نظر هم در مورد محتوا و هم در مورد نحوه نگارش وجود دارد.

توافق اولیه هسته ای میان ایران و گروه 1+5 (شامل آمریکا، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان) از سوم آذرماه پارسال زیر عنوان «برنامه ی اقدام مشترک» شکل گرفت و از 30 دی ماه نیز اجرای آن آغاز شد. بر اساس این توافق، دو طرف 6 ماه از زمان آغاز اجرایی شدن توافق، زمان دارند تا توافق نامه نهایی را تدوین و امضا کنند؛ مهلتی که 29 تیر پایان می یابد. هرچند این زمان می تواند تا 6 ماه دیگر نیز تمدید شود.

ایران و گروه 1+5 تاکنون برای تدوین سند نهایی توافق، پنج دور گفت و گو در وین اتریش داشته اند. گرچه تاکنون میان دو طرف توافقی صورت نگرفته اما روند گفت و گوها رو به جلو اما کند بوده است.

گفت و گوها، سخت اما سازنده

بسیاری از کارشناسان معتقدند گرچه ایران و غرب اختلاف های بسیاری دارند اما عزم و انگیزه دو طرف برای توافق، این امیدواری را ایجاد کرده است که آنها بتوانند به توافق نهایی برسند. بدیهی است که اختلاف های دو طرف عمق و ریشه ای به اندازه ی یک دهه دارد و حل آن نیازمند زمان دارد.

با توجه به این که نشست وین 5 پشت درهای بسته برگزار شد و جزییات مربوط به موارد مورد اختلاف از طرف هیچ مسوول و مقام رسمی مذاکره کننده به صورت جزیی منتشر نشد، اما گمانه زنی ها درباره این موضوع حاکی از آن است که افزون بر اختلاف دو طرف در برنامه زمان بندی اجرای توافق نامه نهایی و رفع تحریم ها، میزان، سطح و ابعاد غنی سازی نیز از جمله اختلاف های دیگر آنهاست.

خبرگزاری آمریکایی «آسوشیتدپرس» (AP) در این ارتباط نوشت: ایران اکنون حدود 20 هزار سانتریفیوژ دارد و قصد دارد آن را تا 150 هزار افزایش دهد و نیز آن ها را با نسل های جدید جایگزین کند؛ این در حالی است که آمریکا از ایران خواسته است تا تعداد آن ها را به چند صد عدد کاهش دهد.

در این ارتباط، «حسن بهشتی پور» تحلیلگر مسایل بین المللی و مدیر پیشین شبکه ی «العالم» در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا با بیان این که تعداد سانتریفوژها موضوعی نیست که خط قرمز قلمداد شود، تاکید کرد که چنین اختلافی با مذاکره و رایزنی قابل حل و فصل است.

وی اظهار داشت: هرچند قرار نبود در نشست وین 5 پیش نویس توافق جامع نوشته شود و تنها گمانه زنی هایی درباره ی این موضوع صورت می گرفت، اما مهم ترین عاملی که باعث شد تنها نوشتن پیش نویس آغاز شود و سایر اختلاف ها به قوت خود برجا بماند، تعداد سانتریفوژهای کشورمان بود.

بهشتی پور در ادامه با بیان این که برای مصارف صلح آمیز حدود 54 هزار سانتریفیوژ نیاز است –در حالی که ایران اکنون 20 هزار سانتریفیوژ دارد- میزان تعداد درخواستی طرف غربی به چند صد عدد را زیاده خواهی آن ها عنوان کرد.

اما با وجود باقی ماندن برخی اختلاف ها در نشست وین 5، انعکاس این نشست چه در داخل ایران و چه در سطح سران کشورهای گروه 1+5 و جهان مثبت و سازنده ارزیابی شد.

به گزارش خبرگزاری روسی «ایتارتاس»، «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر امور خارجه ی روسیه پس از پایان یافتن نشست وین 5 ضمن خوشبینی به توافق نهایی تا پیش از موعد مقرر، نوشت: شانس این که توافق جامع تا 20 ژوئیه (29 تیر) صورت گیرد، زیاد است. هرچند هیچ تضمینی در این رابطه وجود ندارد اما تلاش و اراده ی دو طرف در حل این موضوع، گواه بر این مدعاست.

این خبرگزاری اشاره ای نیز به خوشبینی های سایر مسوولان کشورهای گروه 1+5 از جمله آلمان کرد و درباره ی اظهارنظرهای «فرانک والتر اشتاین مایر» وزیر امور خارجه آلمان نوشت: اشتاین مایر که در 19 ژوئن (29 خرداد) به اتریش سفر کرده بود در جمع خبرنگاران اظهار داشت که باوجود ادامه درگیری ها در سوریه و اوکراین، هر دو طرف (ایران و گروه 1+5) به گفت و گوهای خود ادامه داده اند. وزیر امور خارجه آلمان در ادامه افزوده بود که هیچ نشانه ای از سوی ایران مبنی بر به تاخیر انداختن گفت و گوهای هسته ای وجود ندارد.

حدود سه هفته بیشتر به پایان مهلت تعیین شده 6 ماهه نخست باقی نمانده است و در صورت توفیق حاصل نشدن در این مدت اندک جهت تدوین پیش نویس توافق جامع، این فرجه، 6 ماه دیگر تمدید خواهد شد. اما تا کنون فشردگی زمان و پیچیدگی گفت و گوها چیزی از قاطعیت و جدیت تیم گفت و گو کننده هسته ای کشورمان کم نکرده است.

وزیر امور خارجه ایران در کنفرانس خبری که پس از پایان نشست وین برگزار شد، ضمن اشاره به زیاده خواهی طرف غربی، اظهار داشت: متاسفانه هنوز در طرف مقابل تلاش برای طرح مواضع زیاده خواهانه احساس می شود؛ اما فکر می کنم در دو دور مذاکره گذشته، طرف های غربی ما قانع شده باشند که ایران حاضر نیست در برابر فشارها و زیاده خواهی ها کوتاه آمده و یا از مواضع اصولی خود پا پس بکشد.

این اظهارها نشان می دهد که ظریف مدت 6 ماهه ی تعیین شده را دلیلی بر لغزش و کوتاه آمدن تیم هسته ای کشورمان نمی داند و بارها در صحبت های خود صبر و بردباری را از عناصر و الزام های دیپلماسی عنوان کرده است. از این رو، وی یکشنبه ی هفته پیش بعد از دیدار با «مک کالی» وزیر امور خارجه نیوزیلند در نشستی خبری اظهار داشت که فرصتی یک ساله برای رسیدن به توافق نهایی وجود دارد و این که در صورت حاصل نشدن توافق دو طرف می توانند به موضع قبلی خود بازگردند.

شفافیت برنامه هسته ای ایران

به اعتقاد برخی، آزمون های راست آزمایی غرب نسبت به ایران چیزی جز بهانه گیری مداوم جهت به دست آوردن خواسته های حداکثری خود در گفت و گوهای هسته ای نیست. این در حالی است که ایران همواره از چنین آزمون هایی سرفراز بیرون آمده و به افکار جهانی این موضوع را فهمانده است که تهران به دنبال فعالیت های هسته ای صلح آمیز است و هیچ وقت به دنبال ساخت بمب اتم نبوده و نیست؛ چندین گزارش مثبت سازمان بین المللی انرژی اتمی از وضعیت کشور ما نیز گویای این مدعاست.

آژانس بین المللی انرژی اتمی چندی پیش در پنجمین گزارش ماهانه خود درباره ی برنامه هسته ای ایران بر پایبندی کشورمان به تعهدات خود در توافق ژنو تاکید و تصریح کرد: ایران تقریبا تمامی ذخایر حساس اورانیوم غنی شده در سطح ۲۰ درصد را اکسید کرده است.

از سوی دیگر «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی هفته ی گذشته در مورد پذیرش پروتکل الحاقی از طرف ایران، اظهار داشت: اگر موضوع هسته ای به خوبی حل و فصل شده و تحریم ها برداشته شود، ایران برای رفع نگرانی غرب این پروتکل را می پذیرد که البته از تصویب مجلس نیز باید بگذرد.

پروتکل الحاقی به پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) امکان بازرسی های وسیع و سرزده از تمامی مناطق مورد نظر اعم از تاسیسات اعلام شده و نشده را برای بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی فراهم می کند.

البته امضا و تصویب پروتکل الحاقی اختیاری است و جزو وظایف کشورهای عضو معاهده منع گسترش سلاح های اتمی نیست و به عنوان اقدامی اطمینان ساز صورت می گیرد.

رویکرد سازنده، مداراجو و تنش زدای ایران مدت هاست که بر طرف غربی اثبات شده است؛ طوری که جدیت و تلاش گروه 1+5 حکایت از اقدام های سازنده ی تهران دارد. در همین ارتباط خبرگزاری انگلیسی «رویترز» چندی پیش در گزارشی به تعامل سازنده دولت روحانی با جهان اشاره کرد و در این باره نوشت: ایران با علایمی که می فرستد، واضح است که به دنبال توافق با 6 قدرت جهانی است.

دستیابی به توافق نهایی؛ نیازمند حمایت و وحدت داخلی

هرچه برنامه هسته ای ایران در مسیر حرکت رو به جلوی خود با سختی ها و پیچیدگی های دیپلماتیک رو به رو می شود، لزوم یکپارچگی و حمایت داخلی از تیم مذاکره کننده کشورمان افزایش می یابد. مشاهده چهره منسجم و همسو در داخل نقش انکارناپذیری در فرایند رایزنی و کسب امتیاز از طرف مقابل دارد.

«بهرام امیراحمدیان» مدرس دانشگاه و کارشناس مسایل بین الملل در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا، اظهار داشت: حمایت داخلی تیم هسته ای کشور ما را دلگرم به ادامه گفت و گوها و تلاش بیشتر در حل این موضوع می کند. وقتی تیم هسته ای کشورمان ضمن توجه به خط قرمزها در صدد گرفتن بیشترین امتیازها در نشست های هسته ای است، پس در این راستا حمایت و پشتیبانی مردمی نقش تعیین کننده ای دارد و اگر حمایت های داخلی نباشد رسیدن به این نقطه (حل موضوع هسته یی) غیرممکن خواهد بود.

این استاد دانشگاه با تاکید بر این که حل موضوع هسته ای مستلزم همکاری و هماهنگی دولت و مجلس است، اظهار داشت: اگر مجلس با دولت هماهنگ و همسو نباشد مشکل های زیادی چه در عرصه داخلی و چه در عرصه بین المللی به وجود خواهد آمد؛ بنابراین، حل موضوع هسته ای که امروز از اهمیت بالایی برخوردار است هماهنگی این دو را بیش از پیش می طلبد.

شروع تدوین پیش نویس توافق جامع به رغم وجود برخی اختلاف ها، امیدها را در رسیدن به توافق نهایی افزایش داد و زمینه را برای پیشرفت چشمگیرتر در دور بعدی گفت و گوها که قرار است از 11 تیر شروع شود، فراهم ساخت.

به نظر می رسد اگر غرب به طور واقع بینانه به موضوع نگاه کند و قدم به گفت و گوها بگذارد چه بسا که گره اختلاف ها قبل از پایان موعد تعیین شده ی 6 ماهه ی نخست، باز شود.

در مجموع، وجود دو عامل مهم در سرعت بخشیدن به شروع تدوین پیش نویس توافق جامع موثر بوده است؛ آن دو عامل عبارتند از: نیاز غرب برای دستیابی به منافع اقتصادی در بهبود روابط با ایران و دیگری رویکرد جدید و تنش زدای دولت روحانی و تلاش او در جهت زدودن تحریم های خارجی.

بنابراین، تاکنون نه تنها نیاز غرب بخصوص آمریکا نسبت به حل موضوع هسته ای، کشتی این توافق را به پیش رانده است، بلکه رویکرد جدید در دولت تدبیر و امید نیز تاثیر بسزایی در پیشبرد روند گفت و گوها داشته است و حمایت داخلی از سیاست های وی می تواند تاثیر بسزایی در حل و فصل گفت و گوهای هسته ای داشته باشد.