اگر بخواهیم از دیدگاه روانشناسی رفتار اعضای گروه داعش را تبیین کنیم، باید گفت ملغمه ای از انواع و اقسام بیماری ها و اختلالات روانی در این افراد موج می زند.
گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر) - بی نظیر جلالی: این روزها اخبار مربوط به جنایت های گروهک تروریستی داعش در صدر اخبار جهان قرار دارد.
تبیین و بررسی چگونگی شکل گیری این گروه و اشتباهات مکرر غرب و حامیان داعش در خاورمیانه را هم اگر لحاظ نکنیم، بررسی رفتارهای عجیب و به دور از منطق و بیمارگونه اعضای این گروه تروریستی، خود مقوله پیچیده ای است که نیاز به بررسی وتحقیقات میدانی و آزمایشگاهی بسیار دارد؛ با این وصف تبیین روانشناختی اعضای این گروه تروریستی از چندمنظر قابل بررسی است.
بدون شک ذات بشر با آزار و تجاوز و زورگویی منافات دارد. حتی در بدترین شکل ممکن اگر بخواهیم تفکرات فروید و وجود تکانه های پرخاشگرانه را در آدمی به عنوان غریزه ذاتی لحاظ کنیم، بریدن سر انسان ها، تعدی، تجاوز جنسی و غارت جان و ناموس افراد، رفتاری بهنجار محسوب نمی شود.
در صفحه فیس بوک برخی از این افراد که اغلب نیز جوان هستند، عکس هایی وجود دارد که قساوت و بی رحمی آنها را در هنگام قتل قربانیان نشان می دهد.
این افراد ظاهرا بهنجار که با استفاده از تکنولوژی درصدد ایجاد رعب ووحشت در دنیا هستند، با تصاویری که از خود نشان می دهند، سعی دارند وانمود کنند تا پیش از پیوستن به داعش زندگی معمولی داشته اند.
اما باور این موضوع بیشتر به یک شوخی شبیه است، چرا که ممکن نیست فردی که به لحاظ ژنتیکی سالم و زندگی بهنجاری داشته درعرض زمان محدودی، تبدیل به یک جانی شود و به خصوص اینکه اعضای اروپایی داعش با میل و اراده خود به این گروه پیوسته اند.
ظاهر آشفته و به هم ریخته این افراد در جاهایی که نقاب به چهره ندارند، خود دلیل دیگری از وجود اختلال روانی در آنان است.
روزنامه آلمانی «تاگس شاو» در می نویسد: بر اساس ارزیابی کمیسیون اتحادیه اروپا بیش از 2 هزار نفر از این اتحادیه در جبهه داعش در سوریه نبرد می کنند.
بر اساس اطلاعات کارشناسان امنیتی، جوانان اروپایی که از طریق استانبول به سوریه سفر می کنند و به عضویت داعش درمی آیند، جوانان چچنی، بلژیکی، هلندی و... هستند.
یکی از سردسته های گروه های افراطی در بلژیک درباره چنین وضعیتی می گوید: در بروکسل ما بیکاری، فقر، نداشتن امید به آینده و جرم و جنایت های بسیار را در بین جوانان داریم. او همچنین از شیوع فحشا، قمار، الکل و موادمخدر در سراسر اروپا خبر داده و اینکه بسیاری از طرفداران او جذب داعش و تبلیغات آن می شوند.
اما اگر بخواهیم از دیدگاه روانشناسی نوع رفتار این افراد را تبیین کنیم، باید گفت ملغمه ای از انواع و اقسام بیماری ها و اختلالات روانی در این افراد موج می زند.
این خوی وحشیگری و درنده خویی اعضای داعش را روانشناسان و مکاتب مختلف روانشناختی با واکنش های متفاوتی پاسخ می دهند؛ نخست اینکه اعضای اروپایی گروه تروریستی داعش شخصیت ضداجتماعی دارند یا بیماران اسکیزوفرنی هستند که به خودکشی می اندیشند.
روانشناسان اجتماعی پیرو تحقیقات ابتدایی «لوبون» به بررسی این فرضیه پرداخته اند که عضویت در گروه های بزرگ و گمنام سبب می شود فرد در مقایسه با زمانی که تنهاست رفتارهای پرخاشگرانه و ضداجتماعی بیشتری از خود نشان دهد.
زیمباردو برای تبیین این اثر با طرح نظریه «فردیت زدایی» اثبات می کند عضویت در یک گروه گمنام سبب می شود شخص هویت فردی و احساس مسوولیت خود را از دست داده و در انجام دادن رفتارهای اجتماعی منفی که معمولا توسط معیارهای درونی منع می شود، با شدت عمل بیشتری اقدام کند.
زمانی که این گروه رفتارهای غیرانسانی خود را در سوریه با حمایت و پشتیبانی غرب و متحدانش انجام می داد، شاید می شد این نظریه را تبیین کرد اما مساله ای که الان وجود دارد آن است که داعش دیگر یک گروه گمنام نیست.
داعش اکنون به عنوان یک گروه مروج خشونت و انسان کشی در جهان شناخته شده و هر روز بیش ازپیش دنیا را در بهت و حیرت و ترس فرو می برد و اما پاسخ به سوال هایی از این دست که آیا داعش یک گروه تندرو مذهبی است؟ اهداف و خواستش چیست؟ و هدف بعدی آنان، چه منطقه جغرافیایی از دنیاست؟ را برعهده کارشناسان سیاسی می گذاریم؛ اما واقعا داعش و گروه های تروریستی چه افرادی را با چه خصوصیات اخلاقی و فردی جذب می کنند؟
بعد از 11سپتامبر، رسانه ها، دولت های غربی و در راس آنها ایالات متحده همچنین افراد علاقه مند به پژوهش، توجه بیشتری به تفکرات اعضای گروه های تندرو مذهبی داشته اند چرا که اعضای این گروه ها هستند که حملات انتحاری انجام می دهند.
در راهبردهایی که توسط این دولت ها اتخاذ شده آنچه مورد تاکید قرار گرفت آن بود که انتحارکننده ها افرادی به شدت مذهبی اند که حاضر هستند برای باورهای خود هر فرد و گروهی را بدون استثنا مورد حمله قرار دهند و با منفجرکردن خود، جان آنها را بستانند.
از نظر نگارنده، اعضای خاورمیانه ای داعش بیشتر در زمره این افراد قرار می گیرند؛ کسانی که به اندازه کافی برای خود و کارهای نامعقولشان دلیل توجیهی تراشیده اند تا با تفسیرهای عجیب و غریبشان از دین، به خشونت و جنایات خود دامن بزنند.
همچنین در تحقیقات روانشناسی جنایی نیز آمده است بیشتر افراد قصی القلب و جانی در کودکی خانواده آشفته ای داشتند و مورد آزار جنسی و جسمی قرار گرفته اند. در حقیقت والدین الکلی، تندخو و مستبد عامل مهمی برای ظهور و بروز رفتارهای پرخاشگرانه در این افراد بوده اند.
تا چندسال اخیر، پژوهش دقیق از افرادی که قصد داشتند دست به حمله انتحاری بزنند، انجام نشده بود تا آنکه دکتر «آرِیل مِراری» برای نخستین بار فرصت این را یافت تا با ۱۵نفر از افرادی که پیش از منفجرکردن خود دستگیر شده بودند و بیش از 10 نفر از آموزگاران شان گفت وگو و رفتار و افکارشان را با موشکافی جزییات تحلیل کند.
دکتر آرِیل مِراری به نتایج جالبی دست یافت؛ بیش از ۵۰ درصد افراد انتحاری، نشانه هایی از اختلال افسردگی چون ناامیدی شدید، بی علاقگی به زندگی، بی معنایی، پوچی، خُلق تنگی و نشانه های دیگر داشته اند و در ۴۰درصد موارد گرایش به خودکشی در آنها دیده شده است.
همچنین پژوهشگر دیگری به نام «آدام لنک فورد» نویسنده کتاب «افسانه شهادت»، بر این باور است که بسیاری از افراد انتحاری به خودکشی فکر می کنند و علاقه ای به زندگی ندارند.
با توجه به همه آنچه گفته شد، باید به خلأ «اگزیستانسیال» که این روزها به دلیل مشکلات درهم تنیده اقتصادی، بی هویتی و پوچی و آزادی های لجام گسیخته جوامع غربی به وجود آمده، اشاره کرد و یادآور شد بی هویتی و بی سرانجامی و ناامیدی همچنان بیماری مهلک قرن است؛ موضوعی که «ویکتور فرانکل» به درستی آن را تبیین می کند.
فرانکل برای سندرم پوچی یا بی معنایی دومرحله قایل شده است؛ خلأ اگزیستانسیال و روان نژندی اگزیستانسیال.
خلأ اگزیستانسیال که گاهی با اصطلاح استیصال اگزیستانسیال از آن نام برده می شود، پدیده شایعی است و با ایجاد احساس بی حوصلگی و بی علاقگی، فردی تلخ و منفی باف را پدید می آورد که در زندگی جهت گیری مشخصی ندارد و بیشتر فعالیت های زندگی را زیر سوال می برد.
اما در مواجهه با پدیده داعش با روان نژندی اگزیستانسیال مواجهیم که به زعم فرانکل، روان نژندی اگزیستانسیال یا روان نژندی ذهن زاد می تواند ظاهر هر نوع روان نژندی بالینی را به خود بگیرد.
از آنجایی که اعضای داعش اعم از اهالی خاورمیانه و اروپا تا قبل از پیوستن به این گروه درون جوامع متمدن زندگی می کردند، نمی توان به راحتی از کنار رفتارهای بدوی آنان گذشت.
اینجاست که باید تاکید کرد داعش بازتولید فقر اقتصادی، بی سوادی، استبداد و عقب ماندگی در کشورهای خاورمیانه است؛ همان جایی که جوانان بی هویت و سرگشته اروپایی خشونت و فقر معنوی شان را با خود برای مردم بی گناه منطقه همراه آورده اند تا شاید به این طریق حس ماجراجویی و خلأ وجودی شان با عضویت در داعش و انجام اعمال غیرانسانی پر شود.
تبیین و بررسی چگونگی شکل گیری این گروه و اشتباهات مکرر غرب و حامیان داعش در خاورمیانه را هم اگر لحاظ نکنیم، بررسی رفتارهای عجیب و به دور از منطق و بیمارگونه اعضای این گروه تروریستی، خود مقوله پیچیده ای است که نیاز به بررسی وتحقیقات میدانی و آزمایشگاهی بسیار دارد؛ با این وصف تبیین روانشناختی اعضای این گروه تروریستی از چندمنظر قابل بررسی است.
بدون شک ذات بشر با آزار و تجاوز و زورگویی منافات دارد. حتی در بدترین شکل ممکن اگر بخواهیم تفکرات فروید و وجود تکانه های پرخاشگرانه را در آدمی به عنوان غریزه ذاتی لحاظ کنیم، بریدن سر انسان ها، تعدی، تجاوز جنسی و غارت جان و ناموس افراد، رفتاری بهنجار محسوب نمی شود.
در صفحه فیس بوک برخی از این افراد که اغلب نیز جوان هستند، عکس هایی وجود دارد که قساوت و بی رحمی آنها را در هنگام قتل قربانیان نشان می دهد.
این افراد ظاهرا بهنجار که با استفاده از تکنولوژی درصدد ایجاد رعب ووحشت در دنیا هستند، با تصاویری که از خود نشان می دهند، سعی دارند وانمود کنند تا پیش از پیوستن به داعش زندگی معمولی داشته اند.
اما باور این موضوع بیشتر به یک شوخی شبیه است، چرا که ممکن نیست فردی که به لحاظ ژنتیکی سالم و زندگی بهنجاری داشته درعرض زمان محدودی، تبدیل به یک جانی شود و به خصوص اینکه اعضای اروپایی داعش با میل و اراده خود به این گروه پیوسته اند.
ظاهر آشفته و به هم ریخته این افراد در جاهایی که نقاب به چهره ندارند، خود دلیل دیگری از وجود اختلال روانی در آنان است.
روزنامه آلمانی «تاگس شاو» در می نویسد: بر اساس ارزیابی کمیسیون اتحادیه اروپا بیش از 2 هزار نفر از این اتحادیه در جبهه داعش در سوریه نبرد می کنند.
بر اساس اطلاعات کارشناسان امنیتی، جوانان اروپایی که از طریق استانبول به سوریه سفر می کنند و به عضویت داعش درمی آیند، جوانان چچنی، بلژیکی، هلندی و... هستند.
یکی از سردسته های گروه های افراطی در بلژیک درباره چنین وضعیتی می گوید: در بروکسل ما بیکاری، فقر، نداشتن امید به آینده و جرم و جنایت های بسیار را در بین جوانان داریم. او همچنین از شیوع فحشا، قمار، الکل و موادمخدر در سراسر اروپا خبر داده و اینکه بسیاری از طرفداران او جذب داعش و تبلیغات آن می شوند.
اما اگر بخواهیم از دیدگاه روانشناسی نوع رفتار این افراد را تبیین کنیم، باید گفت ملغمه ای از انواع و اقسام بیماری ها و اختلالات روانی در این افراد موج می زند.
این خوی وحشیگری و درنده خویی اعضای داعش را روانشناسان و مکاتب مختلف روانشناختی با واکنش های متفاوتی پاسخ می دهند؛ نخست اینکه اعضای اروپایی گروه تروریستی داعش شخصیت ضداجتماعی دارند یا بیماران اسکیزوفرنی هستند که به خودکشی می اندیشند.
روانشناسان اجتماعی پیرو تحقیقات ابتدایی «لوبون» به بررسی این فرضیه پرداخته اند که عضویت در گروه های بزرگ و گمنام سبب می شود فرد در مقایسه با زمانی که تنهاست رفتارهای پرخاشگرانه و ضداجتماعی بیشتری از خود نشان دهد.
زیمباردو برای تبیین این اثر با طرح نظریه «فردیت زدایی» اثبات می کند عضویت در یک گروه گمنام سبب می شود شخص هویت فردی و احساس مسوولیت خود را از دست داده و در انجام دادن رفتارهای اجتماعی منفی که معمولا توسط معیارهای درونی منع می شود، با شدت عمل بیشتری اقدام کند.
زمانی که این گروه رفتارهای غیرانسانی خود را در سوریه با حمایت و پشتیبانی غرب و متحدانش انجام می داد، شاید می شد این نظریه را تبیین کرد اما مساله ای که الان وجود دارد آن است که داعش دیگر یک گروه گمنام نیست.
داعش اکنون به عنوان یک گروه مروج خشونت و انسان کشی در جهان شناخته شده و هر روز بیش ازپیش دنیا را در بهت و حیرت و ترس فرو می برد و اما پاسخ به سوال هایی از این دست که آیا داعش یک گروه تندرو مذهبی است؟ اهداف و خواستش چیست؟ و هدف بعدی آنان، چه منطقه جغرافیایی از دنیاست؟ را برعهده کارشناسان سیاسی می گذاریم؛ اما واقعا داعش و گروه های تروریستی چه افرادی را با چه خصوصیات اخلاقی و فردی جذب می کنند؟
بعد از 11سپتامبر، رسانه ها، دولت های غربی و در راس آنها ایالات متحده همچنین افراد علاقه مند به پژوهش، توجه بیشتری به تفکرات اعضای گروه های تندرو مذهبی داشته اند چرا که اعضای این گروه ها هستند که حملات انتحاری انجام می دهند.
در راهبردهایی که توسط این دولت ها اتخاذ شده آنچه مورد تاکید قرار گرفت آن بود که انتحارکننده ها افرادی به شدت مذهبی اند که حاضر هستند برای باورهای خود هر فرد و گروهی را بدون استثنا مورد حمله قرار دهند و با منفجرکردن خود، جان آنها را بستانند.
از نظر نگارنده، اعضای خاورمیانه ای داعش بیشتر در زمره این افراد قرار می گیرند؛ کسانی که به اندازه کافی برای خود و کارهای نامعقولشان دلیل توجیهی تراشیده اند تا با تفسیرهای عجیب و غریبشان از دین، به خشونت و جنایات خود دامن بزنند.
همچنین در تحقیقات روانشناسی جنایی نیز آمده است بیشتر افراد قصی القلب و جانی در کودکی خانواده آشفته ای داشتند و مورد آزار جنسی و جسمی قرار گرفته اند. در حقیقت والدین الکلی، تندخو و مستبد عامل مهمی برای ظهور و بروز رفتارهای پرخاشگرانه در این افراد بوده اند.
تا چندسال اخیر، پژوهش دقیق از افرادی که قصد داشتند دست به حمله انتحاری بزنند، انجام نشده بود تا آنکه دکتر «آرِیل مِراری» برای نخستین بار فرصت این را یافت تا با ۱۵نفر از افرادی که پیش از منفجرکردن خود دستگیر شده بودند و بیش از 10 نفر از آموزگاران شان گفت وگو و رفتار و افکارشان را با موشکافی جزییات تحلیل کند.
دکتر آرِیل مِراری به نتایج جالبی دست یافت؛ بیش از ۵۰ درصد افراد انتحاری، نشانه هایی از اختلال افسردگی چون ناامیدی شدید، بی علاقگی به زندگی، بی معنایی، پوچی، خُلق تنگی و نشانه های دیگر داشته اند و در ۴۰درصد موارد گرایش به خودکشی در آنها دیده شده است.
همچنین پژوهشگر دیگری به نام «آدام لنک فورد» نویسنده کتاب «افسانه شهادت»، بر این باور است که بسیاری از افراد انتحاری به خودکشی فکر می کنند و علاقه ای به زندگی ندارند.
با توجه به همه آنچه گفته شد، باید به خلأ «اگزیستانسیال» که این روزها به دلیل مشکلات درهم تنیده اقتصادی، بی هویتی و پوچی و آزادی های لجام گسیخته جوامع غربی به وجود آمده، اشاره کرد و یادآور شد بی هویتی و بی سرانجامی و ناامیدی همچنان بیماری مهلک قرن است؛ موضوعی که «ویکتور فرانکل» به درستی آن را تبیین می کند.
فرانکل برای سندرم پوچی یا بی معنایی دومرحله قایل شده است؛ خلأ اگزیستانسیال و روان نژندی اگزیستانسیال.
خلأ اگزیستانسیال که گاهی با اصطلاح استیصال اگزیستانسیال از آن نام برده می شود، پدیده شایعی است و با ایجاد احساس بی حوصلگی و بی علاقگی، فردی تلخ و منفی باف را پدید می آورد که در زندگی جهت گیری مشخصی ندارد و بیشتر فعالیت های زندگی را زیر سوال می برد.
اما در مواجهه با پدیده داعش با روان نژندی اگزیستانسیال مواجهیم که به زعم فرانکل، روان نژندی اگزیستانسیال یا روان نژندی ذهن زاد می تواند ظاهر هر نوع روان نژندی بالینی را به خود بگیرد.
از آنجایی که اعضای داعش اعم از اهالی خاورمیانه و اروپا تا قبل از پیوستن به این گروه درون جوامع متمدن زندگی می کردند، نمی توان به راحتی از کنار رفتارهای بدوی آنان گذشت.
اینجاست که باید تاکید کرد داعش بازتولید فقر اقتصادی، بی سوادی، استبداد و عقب ماندگی در کشورهای خاورمیانه است؛ همان جایی که جوانان بی هویت و سرگشته اروپایی خشونت و فقر معنوی شان را با خود برای مردم بی گناه منطقه همراه آورده اند تا شاید به این طریق حس ماجراجویی و خلأ وجودی شان با عضویت در داعش و انجام اعمال غیرانسانی پر شود.
