رییس سابق موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ولایت را حقیقت دین دانست و تاکید کرد: هر رسولی، ولی نیز هست.
گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر) - غلامرضا اعوانی *: دین باید وجه الهی داشته باشد و دارای جنبه ای باشد كه از آن به جنبه «ید الحقی» تعبیر می كنند؛ یعنی آن طرفی كه طرف خداست، اصلا بدون خداوند معنایی نخواهد داشت. جنبه ید الحقی را «ولایت» می گویند و دینی كه جنبه یدالحقی نداشته باشد، دین نیست. ولایت یعنی وجهی از دین كه انسان را به خدا می رساند. ولایت در لغت به معنای قرب است؛ دو عدد متوالی و نزدیك به هم كه فاصله یی نداشته باشند. ولایت مایه تقرب بنده به خداوند است، دین جنبه یدالحقی دارد كه خطاب به انسان است. بنابراین هیچ دین الهی نمی تواند از وجه ولایت جدا باشد.
این امر اختصاص به اسلام ندارد، چنانچه كه عرفا و حكما در این باره بحث های بسیاری مطرح كرده اند، حقیقت دین ولایت است: یعنی هر رسولی اولا و بالذات، ولی است، ولی علاوه بر ولایت، نبوت و رسالت را هم داراست، اگر ولایت نداشت، اصلا نمی توانست نبی و رسول باشد.
با مطالعه در ادیان مختلف به این نتیجه می رسیم كه ولایت نه تنها در اسلام باطن دین است، بلكه در هر دین الهی، ولایت درك و حقیقت دین است. دین بدون ولایت، دین نیست. حضرت رسول(ص) ختم نبوت هستند اما این پایان راه دین اسلام نیست، چون ولایت باقی است، بعد از حضرت رسول(ص) دوره آغاز ولایت است و باطن نبوت كه ولایت است، بر ظهور دور ولایت است.
عرفان و تشیع، هر دو بر مساله ولایت تاكید می كنند. عرفان هم مبتنی بر ولایت است، هیچ عارفی نیست كه مساله ولایت را در راس عرفان خود قرار ندهد. تشیع نیز همین گونه است و از این لحاظ عرفان و تشیع به واسطه اصل مشترك ولایت به هم نزدیك هستند، اما اختلافات جزیی هم دارند. جانشین پیامبر(ص) باید ولی باشد و ولایت داشته باشد، چون وراثتی كه از پیامبر(ص) می ماند، ولایت است، چون با ختم نبوت دیگر نبوت به ارث برده نمی شود، طبق حدیث مشهور «العلما ورثه الانبیا» علما هم باید ولایت داشته باشند تا وارث انبیا باشند. عالمی كه وارث پیامبر(ص) است، باید جنبه ولایت الهیه در او قوی باشد.
بنابراین اعتقاد شیعیان بر این است كه بعد از رسول خدا(ص) و پایان یافتن ختم نبوت، آن كسی كه وصی ایشان بود و شایستگی این را داشت كه جانشین ایشان باشد، باید ولی باشد و صفت ولایت او محفوظ باشد و ولایت هم باطن نبوت است. ولایت است كه می تواند وارث حقیقی پیامبر(ص) باشد، چون روح او نزدیك ترین روح به پیامبر(ص) است: زیرا ولایت الهی ایشان را دارد و این شخص، تنها شخص امیرالمومنین(ع) است كه به نظر عرفا و تشیع ایشان ولی كامل است و مظهر اسمای حسنی و روح همه انبیا و اولیاست.
از حضرت رسول(ص) منقول است كه فرمودند: «من اَراد اَن ینظر الی نوح فی عزمه و موسی فی علمه و عیسی فی ورعه فلینظر الی علی بن ابیطالب (ع): اگر كسی بخواهد به نوح (ع) در تصمیمی كه داشت و به موسی(ع) در علمش و به عیسی(ع) در ورعش بنگرد، علی بن ابیطالب(ع) را ببیند». یعنی ایشان جامع نبوت و ولایت همه اولیا و انبیاست، یا به تعبیری كه ابن عربی دارد، «فبعد رسول الله(ص) علی ابن ابیطالب(ع) امام العالمین و سر الانبیاء اجمعین» است و این مقام همه ائمه(ع) و بعضی از اولیاست. بعد از ائمه(ع) علما هستند كه اگرچه به حد آنها نیستند، ولی ولایت دارند. همچنین ابن عربی در آثارش در مورد حضرت مهدی(عج) هم مطالبی دارد و از ایشان به خاتم الاوصیا تعبیر می كند. ایشان در واقع وارث بحق رسول الله(ص) و وارث بحق ایشان و عالم حقیقی دین است. نه تنها ارث جسمانی از حضرت رسول(ص)، بلكه ارث روحانی و معنوی هم از ایشان بردند و وارث ولایت و وارث حقیقی ایشان بودند و البته همه ائمه(ع) ما این گونه بودند و عرفا اینها را قبول دارند: چنانچه مولانا در اشعارش آورده است. اگر باطن شیعه ولایت باشد، همه عرفا قایل به ولایت و سالك راه ولایت هستند و بنابراین ائمه(ع) را نمونه اعلای ولایت می دانند.
همه عرفا این گونه هستند، مثلاكتاب فتوحات ابن عربی را ببینید كه در مورد ائمه(ع) ما چه می گوید، در بسیاری از قسمت های كتاب به امام جعفر صادق (ع) و... اشاره دارد. در فصل سلمان در تفسیر حدیث «سلمان منا اهل البیت(ع)»، در مورد اهل بیت(ع) و مقام آنها مفصل صحبت می كند. ابتدا در مورد مقام و علوم سلمان صحبت می كند و بعد می گوید این سلمان از اهل بیت(ع) است، پس مقام اهل بیت(ع) تا كجاست؟!ابن عربی در این بخش تمام آیاتی را كه شیعه معتقد است در مقام اهل بیت(ع) نازل شده، آورده و تفسیر می كند. آیه «قُل لّا اسْالُكمْ علیهِ اجْرا إِلّا الْمودّه فِی الْقُرْبی» را می آورد و به تفصیل در این مورد صحبت می كند و می گوید پیامبر(ص) یك چیز از ما خواسته و آن ولایت و دوستی اهل بیت(ع) است و تاكید می كند كه ما باید این خواسته رسول الله(ص) را كه در واقع خواسته خداوند بوده و از زبان حضرت رسول(ص) بیان شده، اجابت كنیم «قُلْ ما سالْتُكم مِّنْ اجْرٍ فهُو لكمْ: بگو هر مزدی كه از شما خواستم از آن خودتان» این ولایت برای به كمال رساندن ما است. پس ما باید برای رضای حضرت رسول(ص) هر كاری را برای محبت اهل بیت(ع) انجام دهیم و چیزهایی می گوید كه حتی ما شیعیان اینها را نمی گوییم. در مورد سلمان می گوید كه ایشان دارای علم لدنی و... است كه كس دیگری این مقام و علم را ندارد و در پایان بحث می گوید: ای مسلمانان ببینید! اگر كسی كه منسوب به اهل بیت(ع) است این مقام را دارد، خود اهل بیت(ع) چه مقامی دارند؟! و در آثار دیگر هم وارد این مباحث می شود كه اگر همه این موارد را كه در مدح اهل بیت(ع) می گوید، جمع آوری كنیم، یك كتاب می شود.
*رییس سابق انجمن حكمت و فلسفه ایران
منبع: اعتماد
