پس از آنکه شیوع ویروس کرونا باعث تعطیلی دانشگاه‌ها و مدارس کشور شد، دولت برای جلوگیری از عقب ماندگی تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان سازوکارهایی را با محوریت آموزش از راه دور و آموزش مجازی در پیش گرفت. وزارت علوم طرح جایگزینی آموزش الکترونیکی و غیرحضوری را بر پایه فضای وب به جای آموزش حضوری، درنظر گرفت و وزارت آموزش و پرورش نیز بستر پیام رسان های داخلی و نیز اپلیکیشن «شاد» را برای این موضوع انتخاب کرد.
نرگس درودیان، خبرگزاری دانا، سرویس آموزش؛ کارشناسان معتقدند که هرچند شیوه آموزش مجازی، محصلان را در مسیر جدیدی در حوزه آموزش قرار داده و حرکت مثبتی به شمار می‌رود، اما نبود زیرساختهای آموزش مجازی در کشور در دوران کرونا نمود پررنگی داشته است.
یادگیری الکترونیکی یک قرص نیست که بشود یک شبه آن را ساخت و در اختیار دیگران برای استفاده قرار داد! برای کسانی که فهم درستی از یادگیری الکترونیکی و فضای آموزشی آن ندارند، پلتفرم‌های یادگیری یعنی یادگیری الکترونیکی!
در حالی که این پلتفرم‌ها ابزار لازم هستند اما به هیچ وجه کافی نیستند، چرا که استفاده از این ابزار مستلزم اقدامات و قدم‌های متعددی می‌باشد، که در ذیل به صورت مختصر به آنها می‌پردازم:
اولین قدم و نکته اساسی در یادگیری الکترونیکی این است که چه گزینه‌هایی از فناوریهای نوین در دسترس هستند و امکان استفاده از آنها وجود دارد؟ طیف گسترده‌ای از فناوریهای جدید برای اهداف آموزشی و اداری به طور مستمر در حال توسعه و معرفی به بازار هستند. چگونه می‌توان از میان آنها گزینه مطلوب را چه از لحاظ کیفی و چه از لحاظ کاهش هزینه‌ها انتخاب کرد؟ به بیان ساده‌تر از بین پلتفرم‌های آماده یادگیری باید کدام را انتخاب کرد؟ چرا که هر کدام از آنها باز دهی و کارکرد خاص خود را دارد و بر اساس امکانات موجود در آن می‌توان سطح وظایف و انتظارات از آنراتعریف و تعیین کرد. به هر حال تمام فعالیت‌ها و منابع و محتوای مورد نظر در درون این فضا قرار می‌گیرد و مدیریت دوره هم از طریق پلتفرم انتخاب شده صورت می‌گیرد.
دومین گام این است که وضعیت مخاطبان یا کابران دوره باید به روشنی مشخص شده باشد.
یک پژوهشگر و استاد دانشگاه فرهنگیان ضمن مروری بر برخی استلزام های استمرار آموزش در شرایط کرونایی تاکید کرد که تداوم جریان آموزش بدون اتکا به توانمندی‌های معلمان و مدارس و اقدام برای ارتقاء آنها ممکن نیست.
حجت الله بنیادی، با بیان اینکه هرچند که بازگشایی مدارس در کمترین زمان ایمن یکی از اولویتهای مهم جامعه است اظهار کرد: اما تداوم جریان آموزش، بدون افزایش شیوع و بلکه با کاهش هر چه سریع تر شیوع هم، بدون اتکا به توانمندی‌ها و ظرفیت مدارس و معلمان و اقدام برای ارتقاء توانمندی‌های آنها ممکن نیست.
وی افزود: بنابر همه اسناد بالادستی تحقق تعلیم و تربیت درست بدون تقویت مناسبات صحیح و سازنده آموزش و پرورش با خانواده‌ها، رسانه‌ها و جامعه امکان پذیر نیست. تجربه بیش از ۴۰ سال آموزش و پرورش نشانگر آن است که مشارکت واقعی خانواده ها، به ویژه در حیطه تصمیم گیری شرط اصلی موفقیت نظام تعلیم و تربیت است.
کرونا بهترین فرصت برای استقرار مدیریت مدرسه محور
بنیادی با بیان اینکه علیرغم آسیب‌ها و لطمات بسیار بزرگ بیماری کرونا، این بیماری فرصت های طلایی را برای استقرار مدرسه محوری ایجاد کرده است اظهار کرد: برخی صاحبنظران کرونا را فرصتی مناسب برای توسعه آموزش مجازی در آموزش و پرورش می دانند، اما در عین حال باید گفت، کرونا قبل از همه چیز، بهترین فرصت برای استقرار مدیریت مدرسه محور است.
این پژوهشگر و استاد دانشگاه فرهنگیان افزود: استقرار مدرسه محوری و توانمندسازی مدارس بهترین راهکاری است که فرصت های متعددی دیگری را در اختیار قرار می دهد و بدون استقرار مدرسه محوری، این احتمال وجود دارد که فرصت ایجاد شده برای توسعه آموزش مجازی به یک تهدید برای آموزش مجازی و مهم تر از آن به تهدیدی جدی برای عدالت آموزشی بدل شود.
بهره مندی هوشمندانه از فناوری های نوین در نظام تعلیم و تربیت؛ ویژگی مدرسه در افق ۱۴۰۴
وی با اشاره به اینکه در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش «بهره مندی هوشمندانه از فناوری های نوین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی مبتنی بر نظام معیار اسلامی» به عنوان یکی از راهبردهای کلان و ساحت «تعلیم و تربیت علمی و فناورانه» به عنوان یکی از ساحت های تعلیم و تربیت ذکر شده است گفت: همچنین یکی از ویژگی های مدرسه در افق ۱۴۰۴ «برخورداری از بهره فناوری آموزشی در سطح معیار؛ با توجه به طیف منابع و رسانه های یادگیری (شبکه ملی اطلاعات و ارتباطات) است.
بنیادی ادامه داد: هدف عملیاتی شماره (۱۷) «ارتقای کیفیت فرایند تعلیم و تربیت با تکیه بر استفاده هوشمندانه از فناوری های نوین» را از وظایف آموزش و پرورش بر شمرده است.
این پژوهشگر و استاد دانشگاه فرهنگیان افزود: همچنین راهکار۲-۱۷ «تولید و به کارگیری محتوای الکترونیکی متناسب با نیاز دانش آموزان و مدارس » و راهکار ۴-۱۷«گسترش بهره برداری از ظرفیت آموزشهای غیرحضوری و مجازی در برنامه های آموزشی و تربیتی ویژه معلمان، دانش آموزان و خانواده ها» و راهکار۱-۱ نیز «بهره گیری از تجهیزات و فناوریهای نوین آموزشی و تربیتی» در راستای اهداف را به عنوان یکی از تکالیف آموزش و پرورش تعیین شده است.
وی با بیان اینکه همچنین بهره گیری هوشمندانه از فناوری های ارتباطی، مواجهه فعال و آگاهانه جهت پیشگیری و کنترل آثار و پیامدهای نامطلوب آن از دیگر وظایف آموزش و پرورش برشمرده شده است اظهار کرد: افزون بر این تکالیف، وظایفی که در ماده ۶۹ قانون برنامه ششم برای وزارت ارتباطات و آموزش و پرورش تعیین شده است، نشانگر غفلت آموزش و پرروش به تکالیف و وظایف قانونی اش است.
بنیادی با انتقاد از کنار گذاشتن شبکه سینا روبیک و راه اندازی شبکه شاد و با اشاره به ظرفیت های زیرساختی کشور و جمعیت بالای ۱۰ میلیون نفری دانش آموزی شبکه شاد گفت: ضعف آموزش و پرورش در ارتقاء و رفع مشکلات متعدد سامانه سناد و ارتباط آن با سامانه شاد، احتمال ایجاد مشکلات متعدد دیگر در زمینه تأمین اطلاعات پایه برای سازماندهی مدارس و کلاس ها را در شبکه شاد افزایش می دهد.
بیش از ۳.۵ میلیون دانش آموز محروم از آموزش از راه دور
بنیادی با اشاره به اینکه مطابق اظهار نظر وزیر آموزش و پرورش، بیش از 3.5 میلیون دانش آموز به شبکه شاد وصل نشده اند که عموماً به دلیل نداشتن ابزار هوشمند ارتباطی مانند تبلت و گوشی تلفن همراه یا عدم دسترسی به اینترنت است گفت: محرومیت این تعداد دانش آموز از دسترسی به فرصت های نسبتاً برابر آموزشی یک چالش بزرگ است که نیاز است مسئولان آموزش و پرورش به طور شفاف اقدامات و راهکارهای خود را برای رفع آن بیان کنند.
این پژوهشگر و استاد دانشگاه فرهنگیان افزود: کمبود معلم به خصوص در مناطق محروم، امکان بهره مندی از آموزش حضوری با کیفیت را نیز محدود کرده است. اگر چاره اندیشی به موقع و متناسب با شایط اتخاذ نشود آسیبی جبران ناپذیر بر پیکره عدالت آموزشی وارد می شود.
جای خالی محتوای متناسب با شرایط کرونا
وی با بیان اینکه شرایط شیوع کرونا، ایجاب می کند که بخش عمده ای از محتوای آموزشی مدارس بخصوص در دوره ابتدایی به حفظ سلامت جسمی و روانی دانش آموزان اختصاص یابد عنوان کرد: همچنین قبل از شروع به تدریس محتوای کتب آموزشی، باید آموزش های مورد نیاز در زمینه استفاده درست از فضای مجازی و خطرات متعددی که این فضا ممکن است برای دانش آموز و خانواده ها ایجاد کند، آموزش داده شود.
بنیادی ادامه داد: توجه به ارتقای مهارت های خانواده نیز مطابق سند تحول یکی از وظایف و مأموریت های آموزش و پرورش است که علیرغم ضرورت، همچنان آن گونه که باید مورد توجه قرار نگرفته و برخی اقدامات به صورت تشریفاتی و نمادین انجام می شود.
ارتقاء توانمندی معلمان و مدیران مدارس، لازمه تداوم آموزش در دوره کرونا
بنیادی با بیان اینکه تقسیم نامناسب وظایف و مأموریت های ناشی از این شرایط خاص و نداشتن متولی مشخص در بسیاری از حوزه ها و از جمله ارتقای توانمندی منابع انسانی بیش از پیش نیازمند تدبیر و هماهنگی در حوزه ستادی است گفت: نکته قابل تأمل دیگر اینجاست که معلمان که به تعبیر مقام معظم رهبری افسران سپاه پیشرفت کشور هستند، بیش از همه زمان ها به ارتقای توانمندی، به روز کردن دانش و پشتیبانی علمی نیاز دارند، اما به نظر می رسد شرایط حداقلی هنوز برای ارتقای توانمندی آنها در این دوره مهیا نشده است.
این پژوهشگر و استاد دانشگاه فرهنگیان افزود: در میان جمعیت معلمان گرانقدر کشور، معلمان خرید خدمات ، سرباز معلمان و نومعلمان بیش از سایر معلمان نیاز به پشتیبانی علمی و مهارتی دارند که لازم است برای آنها تدبیر مناسبی اتخاذ شود.
وی تصریح کرد: یکی از بهترین راهکارهایی که در فضای مجازی می توان از آن بهره جست، ایجاد خوشه هایی از مدارس برای تولید محتوی آموزشی و تعامل معلمان است.
بنیادی اضافه کرد: هر خوشه شامل تعدادی از مدارس با دوره تحصیلی، جنسیت، تراکم دانش آموزی و موقعیت جغرافیایی همانند است. این شیوه می تواند با استفاده از درس پژوهی و تعامل معلمان، هم به تولید محتوای مناسب و با کیفیت و تعاملی منجر شود و هم شرایط ارتقاء توانمندی معلمان را با استفاده از ظرفیت های خود آنان فراهم آورد. در چنین حالتی معلم باید این اختیار را داشته باشد که برای هر درس از محتوای آموزشی خود یا معلمان دیگر آن خوشه و یا حتی خوشه های دیگر مدارس استفاده کند.
