با گسترش بیماری کرونا و تعطیلی مدارس و به همراه آن افزایش آموزشهای آنلاین، استفاده دانش آموزان از فضای مجازی گسترش یافت است. به همین منظور اجرای رده بندی سنی برای محدودیت دسترسی کودکان و نوجوانان در فضای مجازی به خصوص شبکه های اجتماعی از مسائلی است که در کشورهای مختلف دنیا انجام می شود.
نرگس درودیان، خبرگزاری دانا، سرویس آموزش؛ اینترنت، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی از جمله محصولات نوپای فناوری های ارتباطی هستند که حالا دیگر عضوی ناگسستنی از یک خانواده به شمار می رود که از طلوع صبح تا پاسی از شب همراه و گاه یار آنان شده اند.
با توسعه اینترنت، سن استفاده از فضای مجازی نیز بسیار پایین آمده است به صورتی که حالا دیگر از هر سه کاربر اینترنت در جهان، یک نفر کودک است؛ کودکانی که زمان زیادی را صرف بازی یا حضور در شبکه‌های اجتماعی می‌کنند و بیشتر اوقات نیز بدون نظارت والدین، از اپلیکیشن‌های مختلف تلفن همراه استفاده می‌کنند که ضرورت تولید نرم افزارهایی ویژه نظارت والدین و محدود کردن میزان فعالیت کودکان در فضای مجازی را دوچندان کرده و مسوولان را به راه اندازی اینترنت برای کودکان و نوجوانان واداشته است.
تا آنجا که عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بتازگی از راه‌اندازی اینترنت کودک و نوجوان تا پایان سال خبر داده و تاکید کرده است که در اینترنت کودک و نوجوان آسیب‌های موجود در فضای مجازی وجود نخواهد داشت و زیرساخت لازم برای استفاده پاک از اینترنت ایجاد می‌شود.
وی ذات فضای مجازی را یک پدیده اجتماعی دانسته که با برخی آسیب‌ها هم همراه است اما نگاه بر این فضا، نگاه فرصت‌آفرینی و استفاده حداکثری از قابلیت‌های آن و پیشگیری از آسیب‌ها است.
البته اینترنت پاک و حمایت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی موضوع تازه‌ای نیست با این حال این پدیده هنوز برای خیلی از مخاطبان شناخته شده نیست. برای روشن شدن ابعاد و ماهیت اینترنت کودک و نوجوان خبرنگار حوزه زنان و خانواده ایرنا به گفت و گو با محمد آزمون کارشناس ارتباطات و مدیر عامل یک شرکت دانش بنیان در حوزه فضای مجازی کودک و تولید کننده تبلت کودک پرداخت.
ضرورت رده بندی سنی بازی های رایانه ای برای کودکان و نوجوانان
یکی از حوزه های مهم فضای مجازی که ضرورت اعمال نظام رده بندی برای کودکان و نوجوانان ضروری به نظر می رسد، حوزه برنامه های رایانه ای است؛ در این باره حجت‌الاسلام والمسلمین نصرا... پژمانفر عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی می گوید: «ما امروز بحران‌های شدیدی در حوزه بازی‌های رایانه‌ای داریم که جمعیت قابل توجهی را تحت سیطره خود قرار داده و بخش عمده‌ای از کاربران این بازی‌ها کسانی هستند که در سنین کودکی و نوجوانی قرار دارند. از طرفی هیچگونه برنامه‌ای هم وجود ندارد که نیازهای واقعی اینها را بررسی کرده و برایش برنامه داشته باشد.»
عدم اهتمام برای سازماندهی بازی های رایانه ای در ایران در حالی است که کشورهای مختلف دنیا، به روش های مختلف، این فضا را برای کودکان و نوجوانان مدیریت می کنند؛ در این باره سلمان کونانی جرم شناس و استاد دانشگاه می گوید: «فرانسه یکی از کشورهایی است که راهکارهای متعددی را برای اعمال مدیریت بر فضای مجازی (در حوزه کودکان و نوجوانان) خود به کار می‌گیرد، برای مثال "طرح مدیریت بازی‌های رایانه‌ای" یکی از ابزارهای این کشور برای اعمال مدیریت در این فضا است. فعالان فرهنگی کشور فرانسه اگر بخواهند انمیشینی تولید کنند، باید از بالاترین مرجع دولتی کشور مجوز بگیرند.»
طبق گزارش بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای، مجموع بازیکنان ایرانی از رقم 28 میلیون در سال 1396 به 32 میلیون نفر در سال 1398 افزایش پیدا کرده است، به‌عبارتی از جمعیت 83میلیونی ایران در سال 1398، 32 میلیون نفر بازی دیجیتالی انجام می‌دهند. از مجموع 32 میلیون بازیکن، 49 درصدشان جزء کسانی هستند که هر روز بازی می‌کنند و 65 درصد آنها بازیکن آنلاین هستند.
چه کنیم تا با محدودشدن دسترسی، کودک و نوجوان جذب فضای جدید شوند؟
کارشناس ارتباطات و کنشگر فضای مجازی کودک در پاسخ به این پرسش تصریح کرد: در کنار محدود کردن سطح دسترسی لازم است محتوای مناسب ویژه کودکان و نوجوانان مطابق الگوهای تربیتی و فرهنگی هر کشوری هم تولید و تامین بشود در این زمینه جا برای کار زیاد است.
آزمون یادآور شد: در بیشتر کشورهای دنیا محتوای کودک و نوجوان از بازی، کارتون تا کتاب و اسباب بازی و برنامک‌ها برپایه نظامنامه‌های مشخص، دسته‌بندی سنی می‌شوند. تمام اینها در این سال‌ها در ایران هم تدارک دیده شده، نمونه‌اش سامانه رایگان «چی‌خوبه» است فقط کافی است در این حوزه اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی شود. به همین دلیل می گوییم اینترنت کودک و نوجوان موضوع تازه‌ای نیست و در سال‌های اخیر هم درباره آن صحبت شده و هم کارهایی انجام شده است.
آزمون با بیان اینکه موضوع اینترنت پاک برای کودک و نوجوان یک دغدغه جهانی است، اظهار داشت: از سال ۲۰۰۴ کمیسیون اروپا به عنوان نخستین گام از پروژه «حاشیه‌های امن» اتحادیه اروپا و با هدف بالابردن آگاهی عمومی در زمینه چالش‌های اینترنت و نگرانی‌های خانواده‌ها درباره آسیب‌های ناشی از حضور فرزندان در فضای مجازی، یک روز در سال را با نام روز جهانی اینترنت‌امن‌تر نامگذاری کرده است.
وی افزود: روز اینترنت امن‌تر که در ایران با نام روز اینترنت پاک شناخته می‌شود، اکنون تقریباً در ۱۷۰ کشور جهان جشن گرفته می‌شود.
تجربیات کشورهای دنیا در رده بندی سنی فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان
کشورهای مختلف دنیا مثل آمریکا،آلمان، استرالیا، کانادا، روسیه، چین و بسیاری دیگر از کشورها برای رده های سنی مختلف به خصوص کودک و نوجوان قوانین متعددی را برای حضور در شبکه های اجتماعی دارند. حتی در قوانین آنها صریحا اعلام شده که والدین موظف هستند استفاده کودک از فضای مجازی را کنترل کنند و نسبت به نوع استفاده فرزندشان از این فضا به مقامات قضایی پاسخگو باشند و اگر کودکی در اثر استفاده از این فضا دچار آسیب شود دادگاه حق سلب حضانت کودک را از خانواده اش دارد.
درباره محدودیت دسترسی کودکان به فضای مجازی در کشورهای پیشرفته با وضع قوانین و مقررات مناسب، حجت الاسلام فروهر می گوید: «در کشورهای دیگر می‌بینیم که برای استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی، نظام رده‌بندی سنی لحاظ شده است. یعنی فضا را تفکیک و تعیین کرده‌اند که چه رده سنی از چه فضایی استفاده کند. کشور آمریکا در سال 1998 حتی قانون تصویب کردند که بچه‌های زیر 13 سال نمی‌توانند در شبکه‌های اجتماعی حضور پیدا کنند. اگر کودکی در این رده سنی وارد شبکه‌های اجتماعی بشود، حاکمیت و دولت می‌توانند بچه را از خانواده‌اش جدا کنند به استناد اینکه چنین خانواده‌ای شایستگی فرزندداری ندارد. متاسفانه این رده‌بندی سنی در ایران وجود ندارد.»
همچنین تصویب قوانین جدید در اروپا در راستای افزایش حداقل سن مجاز کودکان برای حضور در شبکه‌های اجتماعی از 13 سال به 16 سال در اواخر سال 2015 ، نشان‌دهنده وجود نگرانی‌هایی در سایر کشورها در مورد استفاده کودکان از شبکه‌های اجتماعی است.براساس این قانون، شبکه هایی چون فیسبوک، توئیتر، اینستاگرام و غیره، بدون رضایت پدر و مادر نوجوانان زیر 16 سال، نمی توانند مشخصات عمومی آنها را نمایش داده و به ارائه سایر خدمات مربوط به پردازش داده های شخصی آنها اقدام کنند.
راهکارهایی برای دسترسی کودکان و نوجوانان به اینترنت پاک
به اذعان کارشناسان بسیاری از کارشناسان، علاوه بر رده بندی سنی در دسترسی به اینترنت باید مواردی مثل سیم کارت دانش آموزی،تبلتدانش آموزی و اینترنت پاک (white list) در اختیار دانش آموزان گذاشته شود که فقط برنامه‌های خاصی مثل شاد روی آنها قابل اجرا باشد و هدف از این برنامه‌ها، فراهم کردن زیرساخت های مناسب برای تکالیف اینترنتی بچه ها است.
