در صدمین سال احیای حوزه علمیه قم به دست مرحوم آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی قرار داریم؛ خبرنگار ایکنا در ادامه سلسله نشست‌هایی که با موضوع «صدسالگی حوزه قم» برگزار کرده این‌بار به سراغ حوزه علمیه خواهران رفته است تا این نهاد نوپا را، که ریشه در انقلاب اسلامی دارد، مورد توجه قرار دهد.
در این نشست با الهام خاضعی‌نیا، معاون پژوهش مؤسسه آموزش عالی معصومیه خواهران و ریحانه حقانی، معاون پژوهش جامعه الزهرا(س)، درباره وضعیت حوزه‌های خواهران و نحوه مواجهه با بدحجابی به گفت‌وگو نشستیم که بخش اول این نشست با عنوان «هنوز زنان را در سایت اندیشوران حوزه نمی‌پذیرند» منتشر شد.
اکنون بخش دوم و پایانی این نشست را می‌خوانید؛
ایکنا ـ از نگاه بنده به عنوان فردی بیرون از حوزه خواهران، چند هدف کلی برای این نهاد می‌توان قائل شد؛ اول تربیت مبلغ متخصص زن و دوم تربیت پژوهشگرانی که بتوانند در زمینه گفتمان زن و خانواده جریان‌سازی کنند. به نظر می‌رسد حوزه خواهران در گفتمان‌سازی موفق نبوده است؛ امروز اگر شما جلسات و نشست‌های علمی مرتبط با مباحث زن و خانواده را دنبال کنید می‌بینید استنادات زیادی به دیدگاه‌های روشنفکرانی چون آمنه ودود و بنت الشاطی... می‌شود ولی جای زنان پژوهشگر ایرانی خالی است، نظر شما چیست؟
خاضعی‌نیا: اگر بگوییم موفق بوده و یا به هدف رسیده‌ایم قطعا درست نیست، البته حوزه خواهران نهادی نوپا است. درست است که ۴۰ سال سابقه دارد ولی دستاوردهای آن به منصه ظهور نرسیده است. از طرفی به نظر بنده تبلیغات ما هم ضعیف است و مشکلاتی دارد مثلا وقتی بنت‌الشاطی همسر امین خولی یکسری کارهای تفسیری می‌کند مورد اقبال قرار می‌گیرد ولی وقتی بانو امین کتاب تفسیر می‌نویسد این گفتمان و جریان ایجاد نمی‌شود. باید آسیب‌شناسی لازم در این زمینه انجام شود همچنین شاید در بحث زبان و ترجمه باید تدابیری بیاندیشیم. حتی می‌توان مباحث تفسیری زنانی چون بانو امین را در دروس و واحدهای آموزشی بگنجانیم و به محیط‌های علمی ببریم کما اینکه تفسیر المیزان چنین موفقیت‌هایی داشته و در بسیاری از نقاط دنیا مورد استفاده است. الان در یکی از شهرستان‌ها، خانمی سراغ دارم که همه قرآن را تفسیر کرده است ولی هیچ کسی مطلع نیست و حتی در شهر خودشان هم غریب است و این نشانه ضعف ما در بهادادن به این نوع آثار علمی از یکسو و اهمیت ندادن به آثار بانوان است.
ایکنا ـ شاید هم گرفتار نوعی خودباختگی در این زمینه‌ها شده‌ایم.
خاضعی‌نیا: بله؛ قطعا باور و اعتماد به نفسی که باید وجود داشته باشد، نیست. هنوز نگاه به زنان آنطور که باید وجود ندارد در حالی که ما در این عرصه نیازمندی‌های زیادی داریم و طلاب با سوادی هم داریم که می‌توانند گره از مشکلات فکری و علمی باز کنند. مثلا خانم حقانی که در خدمتشان هستیم در حال نوشتن کتابی در پاسخ به مطالب کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر(ص)، نوشته آقای ترکاشوند هستند و به زودی چاپ خواهد شد.
چند وقت پیش رساله‌ای در حوزه خواهران در سطح سه دفاع شد که داور آن معتقد بود بار علمی این رساله از برخی رساله‌های سطح چهار حوزه برادران بالاتر است ولی چندان شناخته شده نیستند یا حد علمی برای آن قائل نیستیم و باید این زاویه و نگاه عوض شود و البته بانوان طلبه هم باید علم خود را به قلم و عرصه نوشتن بکشانند و تا این کار اتفاق نیفتد دیده نخواهند شد.
مسئله دیگر اینکه متاسفانه در فضای رسانه‌ای امروز، یکسری کارها عمدا برجسته می‌شود مثلا فردی مقاله‌ای درباره ازدواج سفید و دفاع از آن می‌نویسد و برجسته می‌شود ولی وقتی ما آن را از منظر قرآن و روایات بررسی می‌کنیم، دیده نمی‌شود.
ایکنا ـ خانم حقانی نظر شما چیست و وضعیت کیفیت خروجی‌های حوزه‌های خواهران را چگونه می‌بینید؟
حقانی: تحقیقی با رویکرد تحلیلی درباره وضعیت حوزه‌های علمیه خواهران در سه ساحت آموزشی، پژوهشی و فرهنگی با نگاه به دو مقطع قبل و بعد از انقلاب انجام گرفت، نتایج و آورده‌های متعددی داشت که به برخی از آنها اشاره می‌شود. به طور مثال در سطح آموزشی، قبل از انقلاب، آموزش‌ها سنتی بود و مدرکی وجود نداشت ولی بعد از انقلاب نظام‌مند شده و مدرک هم در قالب سطوح دو، سه و چهار تعریف شده است و یک دانشنامه رسمی نه به صورت مدرک معادل، به طلاب خواهر اعطا می‌شود یا در مدل‌ها و شیوه‌های آموزشی، امروزه شاهد آموزش‌ها شیوه‌های حضوری و غیرحضوری هستیم. هم چنین قبل از انقلاب، طلاب فعال در عرصه بین‌المللی حضوری نداشتند ولی بعد از انقلاب تعداد زیادی طلبه غیرایرانی تربیت شدند.
قبل از انقلاب، مدیریت مکاتب، مردانه بود اما امروزه شاهد مدیریت حوزه‌ها توسط خانم‌های توانمندی هستیم که برخاسته از تربیت حوزوی هستند. در حوزه تولیدات علمی توسط خواهران طلبه و فاضل، پیش از انقلاب و اوایل انقلاب این کار بسیار محدود بود اما اینک آمار کمی و کیفی آن، رشد قابل توجهی داشته است، از سوی دیگر پژوهشکده‌هایی مانند پژوهشکده زن و خانواده و پژوهشگاه مطالعات اسلامی در جامعه الزهرا تاسیس شده است که ظرفیت مناسبی برای حضور پژوهشگران بانو است. در عرصه تبلیغ، بانوان مبلغه در فضای مجازی و حقیقی وجود جدی دارند. آمار گسترده طلاب فعال در عرصه بین‌الملل، شاهد دیگری از ظرفیت‌ها و توان حوزه‌های علمیه خواهران است.
بنابراین ظرفیت علمی مناسبی در حوزه‌های علمیه خواهران در عرصه ملی و بین‌المللی وجود دارد ولی اگر قرار باشد به سوال مطرح شده، پاسخ داد که چرا استناددهی علمی مناسبی صورت نمی‌گیرد، ریشه در علل مختلفی دارد که شاید یکی از عوامل، ضعف ارتباطی مراکز حوزوی با مراکز و مجامع برون‌حوزوی است و دیگری عدم نمایه‌سازی آثار خواهران فاضل حوزوی در پایگاه‌های علمی معتبر است. البته این خیزش و رویکرد در جامعه الزهرا در ۵ سال اخیر شروع شده است و به صورت مستمر در حال تقویت و شناسائی عرصه‌های متعدد آن است به طور مثال ایجاد ارتباط با پارک‌های علمی و فناوری و مراکز تحقیقی دولتی و هدایت پژوهش‌ها به حل مسائل حوزه زن و خانواده در نظام است.
موضوع دیگر مورد اشاره، نمایه‌سازی آثار است. در حال حاضر پایان‌نامه‌های طلاب نمایه نمی‌شود و امکان دسترسی فرد غیر حوزوی به آثار وجود ندارد و باید در این زمینه تدبیر جدی اندیشیده شود و امکان استفاده دانشجویان، اساتید غیر حوزوی از آثار علمی حوزویان مهیا شود و این مسئله در رتبه‌بندی علمی هم موثر خواهد بود.
ایکنا _ یعنی در حوزه برادران هم امکان استفاده از این ظرفیت وجود ندارد؟
حقانی: خیر. آثار طلاب و اساتید حوزه‌های علمیه برادران هم نمایه نمی‌شود. وقتی این نمایه‌سازی انجام نشود طبیعتا امکانی برای رجوع به آن وجود ندارد تا دیده شود. بنابراین کار انجام می‌شود ولی استنادسازی‌ها درست نیست. الزام و ساز و کاری برای طلاب وجود ندارد که پایان‌نامه و رساله‌های خود را نمایه کنند در صورتی که قوانین و ضوابط، دانشگاه، الزام بر فرایندهای آن است.
ایکنا _ شما تلاشی برای برقراری ارتباط با اندیشمندان زن خارج از ایران و معرفی آثار محققان ایرانی به آنها داشته‌اید؟
حقانی: ارتباطات متعددی شکل گرفته مثلا با همکاری سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، اساتید بین‌المللی و... اما همچنان این ضرورت وجود دارد که راه فهم مشترک از طریق ثبت و نمایه‌سازی صورت بگیرد تا جریان‌سازی فکری انجام شود هم چنین لازم است زبان مشترک بین مراکز حوزوی و غیر حوزوی حاکم شود.
ایکنا ـ خانم خاضعی‌نیا آیا محققی از بانوان وارد موضوعات امروز جامعه مانند چرایی برابری دیه زن و مرد و حجاب و ... شده‌اند و آیا نهادی دولتی و مرتبط با مسائل زن و خانواده برای بهره‌مندی از تحقیقات شما مراجعه کرده‌اند؟
خاضعی‌نیا: بله. معمولا وقتی محققان ما احساس نیازی را در جامعه ببیند سراغ آن می‌روند و توانایی علمی هم دارند ولی رجوع چندانی از سوی نهادها ندارند.
ایکنا ـ الان اگر در هر مدرسه علمیه شما که نزدیک به ۵۰۰ مدرسه می‌شود ۲۰ پژوهشگر وجود داشته باشد ده هزار نفر آماده به پژوهش برای رفع نیازهای جامعه وجود دارند ولی نه کسی سراغ آنها می‌رود و نه خود آنها دنبال رفع نیازهای روز هستند و اصلا بروز ظهوری ندارند. چرا چنین وضعیتی وجود دارد؟
خاضعی‌نیا: ما قبل از شروع مباحث اخیر و اغتشاشات، گروهی را با این عنوان تشکیل داده بودیم، بدون اینکه نهادی از ما بخواهد، تا در مسائل مختلف اجتماعی نظر پژوهشی و کارشناسانه بدهیم زیرا برخی مواقع عده‌ای بدون کار کارشناسی اقدام به کارهایی می‌کنند که بازتاب‌های اجتماعی بدی دارد که نمونه آن را در اتخاذ یک روش نامناسب دیدیم. باید پیشگیری در مسائل اجتماعی مقدم بر درمان باشد یعنی اجازه ندهیم یک حادثه اجتماعی رخ دهد و بعد دنبال رفع آن باشیم.
بنابراین تحقیقات خوبی در حال انجام است مثلا در مؤسسه آموزش عالی معصومیه بیش از هزار تحقیق و پژوهش در موضوعات مختلف انجام شده است ولی باید نمایه‌سازی صورت بگیرد و این آثار وارد عرصه اجرایی شود. ما با زحمت فراوان ده درصد این آثار را به مسیر تبدیل به کتاب برده‌ایم تا در کتابخانه ملی ثبت شود ولی این مقدار کفایت ندارد؛ باید زمینه برای ارائه آثار تحقیقی حوزه خواهران در نورمگز و نمایه در پایگاه‌های استنادی داخل و خارج کشور ایجاد شود ولی متاسفانه با تلاش‌های زیاد انجام شده هنوز هم موفق به این کار نشده‌ایم.
ایکنا ـ الان اگر در مورد بحث شل‌حجابی و نحوه مواجهه با آن سراغ شما بیایند آیا تحقیق درخوری برای ارائه دارید و دیدگاه شما در این زمینه چیست؟
خاضعی‌نیا: ما نباید دست بیگانگان را در حوادث اخیر و موج‌سواری آنها در این مسئله را نادیده بگیریم ولی از طرف دیگر هم نمی‌توان بحث بدحجابی را رها کنیم که هر سرنوشتی را داشته باشد؛ البته روش در برخورد خیلی مهم است و قطعا روش کنونی جوابگو نیست.
حقانی: رهبر انقلاب در بیانیه گام دوم یکی از محورهای هفتگانه خودشان را بحث خانواده قرار دادند و در سالیان اخیر بر جهاد تبیین هم تاکید فرمودند. بنابر این در بحث بدحجابی هم باید در لایه‌ها و سطوح مختلف این موضوع پیگیری شود؛ مثلا در عرصه پژوهشی، در عرصه فرهنگی، تبیین و تبلیغ و با استفاده از ابزار روز، زن تزار انقلاب را معرفی شود و تمرکز بر راهبرد ایجابی و پدافندی باشد.
ایکنا ـ فکر نمی‌کنید ما گرفتار نوعی رسمی‌زدگی در سیاستگذاری‌های فرهنگی و اجتماعی هستیم و در سیاستگذاری‌های ما به نظرات کارشناسان و نتایج نظرسنجی‌ها توجهی نمی‌شود لذا اتفاقات منفی زیادی را شاهدیم، نظر شما چیست؟
حقانی: در گام اول باید دید کدام مرکز علمی نظرسنجی را انجام داده است و بعضا مشاهده می‌شود که برخی از این نوع نظرسنجی‌ها، سوگیری دارند لذا در یک تحقیق علمی صورت گرفته است مثلا در موضوع حجاب اجباری، طبق تحقیق میدانی و نظرسنجی دیگری که صورت گرفته، نتیجه‌ای خلاف آنچه این روزها مشهور است، به دست آمده است. به عبارت دیگر نتیجه و یافته تحقیق، نشان‌دهنده اقبال بیش از ۸۰ درصد مردم به حجاب بود، البته چون القاء مقوله و عنوان حجاب اجباری صورت می‌گیرد، خود این واژه برای مردم رهزن است و وظیفه جامعه حوزوی است که جایگاه زن را به عنوان یک الگوی سوم و مطرح در انقلاب اسلامی معرفی کند و اگر در این تبیین درست عمل شود، خودبه‌خود دختران و زنان جامعه اسلامی، حجاب را که برخاسته از فطرت الهی و انسانی است، انتخاب می‌کنند و نیازی به اجبار در حجاب نیست.
حجاب اجباری واژه دشمنان برای ایجاد فضای نامناسب در ذهن مردم است. اما اگر خواسته شود که نگاه منطقی و درستی به این موضوع صورت بگیرد، حذف قوانین برای دوری از هرج و مرج لازم است، مضافا بر این که حجاب، امر و حکم ضروری دین است و ضروری دین چیزی نیست که انتخاب اشخاص در آن دخیل باشد؛ اینکه باید درست تبیین گردد و به خوبی تبیین نشده است، دلیل بر عدم ضرورت نیست. حجاب، امری فطری است که خدا در نهاد انسان قرار داده و فطرت پاک و سالم به سمت آن می‌رود و اگر افرادی به آن گرایش ندارند یا مقابله می‌کنند یا از سوی دشمنان و معاندین تغذیه می‌شوند و یا ریشه در نقص تبیین و تبلیغ مبلغان دینی دارد.
بنابراین به جای حذف و عدم اجرای یک مسئله دینی که با اجتماع گره خورده است و رابطه دوسویه در سلامت اجتماعی دارد، باید روش مواجهه و شیوه‌های درست ضوابط و قوانین را اصلاح کنیم و به جای دست‌کشیدن از اصول و مواضع دفاعی و انفعالی، با استفاده از روش‌های نوین تبلیغی، شیوه‌های ابتکاری و احیای فریضه واجب را در دستور کار قرار دهیم.
انتهای پیام/
