در روز ۱۹ تیر سال ۱۳۶۴ از سوی رزمندگان لشکر فجر سپاه پاسداران یک عملیات محدود با عنوان «قدس ۳» انجام شد که علاوه بر دستاوردهای آن به دلایل متعددی با تلفات بالای رزمندگان ایرانی نیز همراه بود.
به گزارش پایگاه خبری دانا یکی از عملیات‌های محدودی که در سال 1364 اتفاق افتاد، عملیات قدس 3 است. این عملیات توسط لشکر 19 فجر سپاه پاسداران در روز 19 تیرماه آغاز شد و در فاصله 48 ساعت به اتمام رسید.
هدف از اجرای عملیات قدس سه تصرف تپه 194 در غرب رودخانه میمه واقع در منطقه دهلران بود. نقطه‌ای که عملیات در آن انجام شد به «دره سیاه» موسوم است، همزمان با اجرای این عملیات ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز در منطقه شرهانی عملیات دیگری را انجام داد که زمینه پشتیبانی از عملیات قدس 3 را فراهم کرد. در کتابی به قلم محمد درودیان با عنوان «سیری در جنگ ایران و عراق» (جلد دوم خرمشهر تا فاو) عملیات ارتش همزمان با عملیات قدس 3 یک «عملیات فریب» نامیده شده است و اجرای آن زمینه‌ای غیر مستقیم از پشتیبانی عملیات قدس سه قلمداد شده است.
هدف از اجرای عملیات قدس سه تصرف تپه 194 در غرب رودخانه میمه واقع در منطقه دهلران بود. نقطه‌ای که عملیات در آن انجام شد به «دره سیاه» موسوم است، همزمان با اجرای این عملیات ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز در منطقه شرهانی عملیات دیگری را انجام داد که زمینه پشتیبانی از عملیات قدس 3 را فراهم کرد. در کتابی به قلم محمد درودیان با عنوان «سیری در جنگ ایران و عراق» (جلد دوم خرمشهر تا فاو) عملیات ارتش همزمان با عملیات قدس 3 یک «عملیات فریب» نامیده شده است و اجرای آن زمینه‌ای غیر مستقیم از پشتیبانی عملیات قدس سه قلمداد شده است.
.jpg)
چگونگی اجرای عملیات قدس 3
در کتاب «سلسله عملیات قدس: تحرک در جبهه‌ها و جلوگیری از آرامش» درباره اجرای عملیات قدس سه این‌طور آمده است: بعد از عملیات بدر، از کلیه یگان‌ها خواسته شد منطقه‌ای برای اجرای عملیات محدود، انتخاب و شناسایی کنند. قرارگاه خاتم‌الانبیا صلی‌الله علیه وآله مناطقی را با پیشنهاد قرارگاه‌های فرعی به برخی یگان‌ها ابلاغ کرد. سوم اردیبهشت 1364، فرمانده لشکر 19 فجر استان فارس در جلسه‌ای با حضور فرمانده کل سپاه، چند منطقه از جمله قصرشیرین، سومار و به‌ویژه غرب رودخانه میمه در شمال شهرک طیب عراق را برای اجرای عملیات محدود پیشنهاد کرد. اما قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص) از لشکر فجر خواست روی منطقه کانی‌شیخ کار کند. اصرار لشکر 19 فجر روی منطقه غرب رودخانه میمه به این دلیل بود که عراقی‌ها با استقرار در ارتفاعات منطقه، به‌ویژه ارتفاع 194، بر دهلران تسلط کامل داشتند. علاوه براین، نیروهای لشکر 19 فجر به دلیل داشتن خط پدافندی، آن را به خوبی شناسایی کرده بودند. با اصرار مسئولان لشکر 19 فجر و موافقت قرارگاه خاتم الانبیا (ص) اقدامات عملی لشکر 19 از هفتم تیر1364 آغاز شد.
در ادامه همین کتاب آمده است: در طرح‌ریزی مانور این عملیات، مأموریت لشکر 19 فجر انهدام و اسارت نیروهای عراقی در تپه 194 و تثبیت منطقه تعیین شد، ولی به‌دلیل کمبود نیرو مقرر شد رزمندگان پس از انهدام و گرفتن اسیر و غنائم به عقب برگردند.
تاخیر یکسری از نیروها برای حضور در مواضع عملیاتی
منطقه عملیاتی قدس 3، بین عراقی‌ها به ارتفاعات «عین‌منصور» و در بین اهالی بومی به «فره سیاه» شهرت دارد. این منطقه در محور عمومی دهلران ـ طیب در غرب رودخانه میمه واقع شده و دارای سلسله ارتفاعاتی از جمله قله‌های 216، 214، 172، 194، 128، 137 و 100 است. همچنین در شرق رودخانه که به منطقه بیات معروف است، ارتفاع 208 به دلیل مشرف بودن بر حاشیه غربی رودخانه میمه اهمیت زیادی دارد. این مناطق و ارتفاعات، در شمال خط مرزی و در خاک ایران قرار دارد و عراقی‌ها در عقب‌نشینی خود بعد از آزادی خرمشهر، قسمت مهمی از این مناطق را به دلیل حساسیت و اهمیت نظامی حفظ کرده بودند.
بنابر اطلاعات ساعت 7 بعدازظهر 19 تیر 1364، نیروهای لشکر 19 فجر در دهکده فرح‌آباد جمع شدند و پس از اقامه نماز مغرب و عشا به سمت منطقه درگیری با عراقی‌ها رفتند. بنا به دلایلی چون کمبود خودرو، تاریکی هوا و نبود دید کافی، باریکی مسیر و ایجاد ترافیک، نیروها با تأخیر به نقطه رهایی رسیدند. به‌ویژه دسته‌ای از گردان قاسم بن‌الحسن (ع) که به‌موقع به محل مأموریت خود نرسید. رزمندگان گردان امام مهدی عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف تا حد ممکن خود را به دشمن نزدیک کردند؛ اما در مجموع تا اعلام آمادگی نیروهای عمل‌کننده، بیش از یک ساعت از زمان پیش‌بینی‌شده برای عملیات گذشته بود. (لینک)
در کتاب «سلسله عملیات قدس: تحرک در جبهه‌ها و جلوگیری از آرامش» درباره اجرای عملیات قدس سه این‌طور آمده است: بعد از عملیات بدر، از کلیه یگان‌ها خواسته شد منطقه‌ای برای اجرای عملیات محدود، انتخاب و شناسایی کنند. قرارگاه خاتم‌الانبیا صلی‌الله علیه وآله مناطقی را با پیشنهاد قرارگاه‌های فرعی به برخی یگان‌ها ابلاغ کرد. سوم اردیبهشت 1364، فرمانده لشکر 19 فجر استان فارس در جلسه‌ای با حضور فرمانده کل سپاه، چند منطقه از جمله قصرشیرین، سومار و به‌ویژه غرب رودخانه میمه در شمال شهرک طیب عراق را برای اجرای عملیات محدود پیشنهاد کرد. اما قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص) از لشکر فجر خواست روی منطقه کانی‌شیخ کار کند. اصرار لشکر 19 فجر روی منطقه غرب رودخانه میمه به این دلیل بود که عراقی‌ها با استقرار در ارتفاعات منطقه، به‌ویژه ارتفاع 194، بر دهلران تسلط کامل داشتند. علاوه براین، نیروهای لشکر 19 فجر به دلیل داشتن خط پدافندی، آن را به خوبی شناسایی کرده بودند. با اصرار مسئولان لشکر 19 فجر و موافقت قرارگاه خاتم الانبیا (ص) اقدامات عملی لشکر 19 از هفتم تیر1364 آغاز شد.
در ادامه همین کتاب آمده است: در طرح‌ریزی مانور این عملیات، مأموریت لشکر 19 فجر انهدام و اسارت نیروهای عراقی در تپه 194 و تثبیت منطقه تعیین شد، ولی به‌دلیل کمبود نیرو مقرر شد رزمندگان پس از انهدام و گرفتن اسیر و غنائم به عقب برگردند.
تاخیر یکسری از نیروها برای حضور در مواضع عملیاتی
منطقه عملیاتی قدس 3، بین عراقی‌ها به ارتفاعات «عین‌منصور» و در بین اهالی بومی به «فره سیاه» شهرت دارد. این منطقه در محور عمومی دهلران ـ طیب در غرب رودخانه میمه واقع شده و دارای سلسله ارتفاعاتی از جمله قله‌های 216، 214، 172، 194، 128، 137 و 100 است. همچنین در شرق رودخانه که به منطقه بیات معروف است، ارتفاع 208 به دلیل مشرف بودن بر حاشیه غربی رودخانه میمه اهمیت زیادی دارد. این مناطق و ارتفاعات، در شمال خط مرزی و در خاک ایران قرار دارد و عراقی‌ها در عقب‌نشینی خود بعد از آزادی خرمشهر، قسمت مهمی از این مناطق را به دلیل حساسیت و اهمیت نظامی حفظ کرده بودند.
بنابر اطلاعات ساعت 7 بعدازظهر 19 تیر 1364، نیروهای لشکر 19 فجر در دهکده فرح‌آباد جمع شدند و پس از اقامه نماز مغرب و عشا به سمت منطقه درگیری با عراقی‌ها رفتند. بنا به دلایلی چون کمبود خودرو، تاریکی هوا و نبود دید کافی، باریکی مسیر و ایجاد ترافیک، نیروها با تأخیر به نقطه رهایی رسیدند. به‌ویژه دسته‌ای از گردان قاسم بن‌الحسن (ع) که به‌موقع به محل مأموریت خود نرسید. رزمندگان گردان امام مهدی عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف تا حد ممکن خود را به دشمن نزدیک کردند؛ اما در مجموع تا اعلام آمادگی نیروهای عمل‌کننده، بیش از یک ساعت از زمان پیش‌بینی‌شده برای عملیات گذشته بود. (لینک)
رمز موفقیت عملیات توام با تلفات بالا چه بود؟
در برگ دیگری از کتاب «سلسله عملیات قدس: تحرک در جبهه‌ها و جلوگیری از آرامش» درباره رمز موفقیت عملیات قدس سه در عین حال تلفات بالای رزمندگان ایرانی این‌طور آمده است: «غافلگیری و نا‌آشنایی نیروهای عراقی به منطقه از مهم‌ترین عوامل موفقیت گردان‌ها و پاکسازی منطقه بود. به‌رغم موفقیت گردان قاسم بن‌الحسن علیه‌السلام در انهدام پایگاه‌های عراق، این گردان نتوانست کمین‌های واقع در شیار‌های اطراف جاده را به طور کامل پاکسازی کند. گردان‌های امام مهدی عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف و قاسم‌بن‌الحسن علیه‌السلام در محور راست به هنگام بازگشت با مشکل مواجه شدند؛ به‌گونه‌ای که عراقی‌ها با شلیک رگبار حرکت نیروها را سد و تلفات زیادی بر رزمندگان تحمیل کردند. گردان امام علی علیه‌السلام به هنگام بازگشت مشکل چندانی نداشت و در دستیابی به اهداف خود کاملاً موفق عمل کرد.
با وجود تلفاتی که به آن اشاره شد در بعضی منابع عملیات قدس سه از مجموعه عملیات‌های موفق ارزیابی می‌شود. از جمله دستاوردهای این عملیات پاکسازی منطقه‌ای به وسعت بیست تا سی کیلومترمربع، کشته و مجروح شدن بیش از هفتصد تن از نیروهای عراقی، انهدام ده انبار مهمات، شش قبضه تفنگ 106 میلی‌متری، یک سلاح پدافند هوایی و تعداد زیادی خودروهای سبک و سنگین ارتش عراق از مهم‌ترین نتایج این عملیات بود. در مجموع با اجرای عملیات قدس 3، گردان یکم از تیپ 805 پیاده ارتش عراق به‌طورکامل و 60 درصد گردان دوم منهدم شد و به گردان سوم نیز خساراتی وارد آمد.
در برگ دیگری از کتاب «سلسله عملیات قدس: تحرک در جبهه‌ها و جلوگیری از آرامش» درباره رمز موفقیت عملیات قدس سه در عین حال تلفات بالای رزمندگان ایرانی این‌طور آمده است: «غافلگیری و نا‌آشنایی نیروهای عراقی به منطقه از مهم‌ترین عوامل موفقیت گردان‌ها و پاکسازی منطقه بود. به‌رغم موفقیت گردان قاسم بن‌الحسن علیه‌السلام در انهدام پایگاه‌های عراق، این گردان نتوانست کمین‌های واقع در شیار‌های اطراف جاده را به طور کامل پاکسازی کند. گردان‌های امام مهدی عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف و قاسم‌بن‌الحسن علیه‌السلام در محور راست به هنگام بازگشت با مشکل مواجه شدند؛ به‌گونه‌ای که عراقی‌ها با شلیک رگبار حرکت نیروها را سد و تلفات زیادی بر رزمندگان تحمیل کردند. گردان امام علی علیه‌السلام به هنگام بازگشت مشکل چندانی نداشت و در دستیابی به اهداف خود کاملاً موفق عمل کرد.
با وجود تلفاتی که به آن اشاره شد در بعضی منابع عملیات قدس سه از مجموعه عملیات‌های موفق ارزیابی می‌شود. از جمله دستاوردهای این عملیات پاکسازی منطقه‌ای به وسعت بیست تا سی کیلومترمربع، کشته و مجروح شدن بیش از هفتصد تن از نیروهای عراقی، انهدام ده انبار مهمات، شش قبضه تفنگ 106 میلی‌متری، یک سلاح پدافند هوایی و تعداد زیادی خودروهای سبک و سنگین ارتش عراق از مهم‌ترین نتایج این عملیات بود. در مجموع با اجرای عملیات قدس 3، گردان یکم از تیپ 805 پیاده ارتش عراق به‌طورکامل و 60 درصد گردان دوم منهدم شد و به گردان سوم نیز خساراتی وارد آمد.
.JPG)
روحیه رزمندگان ایرانی خوب نبود...
اما یکی از عواملی که باعث تحمیل تلفاتی بر نیروها شد را علاوه بر موانع اجرای عملیات به روحیه رزمندگان ایرانی هم می‌توان نسبت داد. در کتاب «سلسله عملیات قدس» در مورد روحیه رزمندگان ایرانی این‌طور آمده است: «مسئله حائزاهمیت در این عملیات، وضعیت روحی مناسب نیروهای خودی بود که حتی توانست برخی مشکلات و ضعف‌ها را هموار کند. در این عملیات، تلفات نیروهای خودی در مرحله بازگشت بیش از زمان پیشروی و درگیری نیروها بود. گردان امام مهدی عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در پیشروی و پاکسازی و انهدام دشمن، یک شهید و دو زخمی داشت، ولی در موقع بازگشت متحمل شش شهید و بیش از چهل مجروح شد.»
واکنش عراق به عملیات قدس 3
در کتاب سی و هفتم از مجموعه «روز شمار جنگ ایران و عراق» به قلم هادی نخعی و حمید رضا فراهانی درباره چگونگی واکنش ارتش عراق به عملیات قدس این‌طور آمده است: «ساعت 6:45 صبح بیستم، نیروهای عراق با اجرای آتش تهیه و اجرای آتش به‌وسیله هلیکوپتر، پاتک خود را به سمت ارتفاع 137 آغاز و دو هواپیما نیز شهرهای موسیان و دهلران را بمباران کردند. با اجرای آتش نیروهای ایران و آتش گرفتن تعدادی از تانک‌هایشان، پیشروی آن‌ها مختل شد؛ اما تا ساعت 12 ظهر توانستند پشت ارتفاعات 137 مستقر و تا شب روی ارتفاع 194 نیز مستقر شدند.»
اما یکی از عواملی که باعث تحمیل تلفاتی بر نیروها شد را علاوه بر موانع اجرای عملیات به روحیه رزمندگان ایرانی هم می‌توان نسبت داد. در کتاب «سلسله عملیات قدس» در مورد روحیه رزمندگان ایرانی این‌طور آمده است: «مسئله حائزاهمیت در این عملیات، وضعیت روحی مناسب نیروهای خودی بود که حتی توانست برخی مشکلات و ضعف‌ها را هموار کند. در این عملیات، تلفات نیروهای خودی در مرحله بازگشت بیش از زمان پیشروی و درگیری نیروها بود. گردان امام مهدی عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در پیشروی و پاکسازی و انهدام دشمن، یک شهید و دو زخمی داشت، ولی در موقع بازگشت متحمل شش شهید و بیش از چهل مجروح شد.»
واکنش عراق به عملیات قدس 3
در کتاب سی و هفتم از مجموعه «روز شمار جنگ ایران و عراق» به قلم هادی نخعی و حمید رضا فراهانی درباره چگونگی واکنش ارتش عراق به عملیات قدس این‌طور آمده است: «ساعت 6:45 صبح بیستم، نیروهای عراق با اجرای آتش تهیه و اجرای آتش به‌وسیله هلیکوپتر، پاتک خود را به سمت ارتفاع 137 آغاز و دو هواپیما نیز شهرهای موسیان و دهلران را بمباران کردند. با اجرای آتش نیروهای ایران و آتش گرفتن تعدادی از تانک‌هایشان، پیشروی آن‌ها مختل شد؛ اما تا ساعت 12 ظهر توانستند پشت ارتفاعات 137 مستقر و تا شب روی ارتفاع 194 نیز مستقر شدند.»
