۱۶ اسفند؛ در تاریخ چه گذشت؟

به گزارش پایگاه خبری دانا، امروز ۱۶ اسفند برابر با ۶ مارس تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

۳۲۱ - کنستانتین امپراتور روم تعطیل بودن «یکشنبه ها» را در غرب برقرارکرد

کنستانتین یکم امپراتور معروف روم [متولد ۲۷ فوریه ۲۷۲ و متوفی در ۲۲ می ۳۳۷ که از سال ۳۰۶ میلادی تا ۳۳۷ حکومت کرد و قسطنطنیه را ساخت تا به امپراتوری ایران نزدیک باشد] هفتم مارس سال ۳۲۱ میلادی، زمانی که هنوز مسیحیت در قلمرو روم رسمیت نیافته بود فرمانی صادرکرد که در آن یکشنبه ها (روز خدای خورشید ـ خورشید غیر قابل فتح شدن Solis Invicti = Sol invictus ـ روز خورشید = Sun - Day = Sunday) روز استراحت و تعطیل عمومی اعلام شد. این تعطیلی هفتگی به تدریج تعمیم یافته و رنگ مذهبی هم به خود گرفته است زیرا که در جهان مسیحیت معمولا در این روز مردم برای دعا و شنیدن موعظه به کلیساها می روند.

۱۷۶۵ - نخستین عکاس جهان

ژوزف نایپس Joseph niepce نخستین عکاس جهان هفتم مارس ۱۷۶۵ در فرانسه به دنیا آمد. توجه وی به گرفتن عکس و ساختن دوربین و داروی مربوط از دهه دوم قرن نوزدهم آغاز شده بود. نایپس که به خاصیت سیاه شده سیلور کلوراید (ملح نقره) در برابر نور و به نسبت تابش آن پی برده بود پس از انجام همین تجربه روی ماده شیمیایی «بیتومن»، به ساخت دوربین همت گماشت و جعبه ای تهیه کرد که یک روزنه برای ورود نور در آن تعبیه شده بود. این روزنه دریچه ای متحرک داشت. نایپس در ضلع دیگر جعبه، مقابل این دریچه و به فاصله معیّن یک قطعه فلز بشقاب مانند قرار می داد که رویش را لعابی از ماده شیمیایی «بیتومن» پوشانده بود. این ماده که نسبت به نور حساس بود، متناسب با نور وارده از روزنه، فلز را سیاه می کرد که پس از شستن فلز اثر نور به صورت سیاهی در آن باقی ماند که همانا عکس اشیاء بود، ولی دوام چنین عکسی طولانی نبود.

نایپس نخستین عکس ماندنی را در سال ۱۸۲۷ میلادی از پشت پنجره اطاق خود درپاریس که در طبقه دوم ساختمان قرار داشت برداشت که در کتابهای «تاریخچه عکاسی» عنوان آن را «منظره ای از پنجره» نوشته اند. این، نخستین عکس ثابت و بادوامی است که در جهان برداشته شده است. ژوزف نایپس برای برداشتن این عکس هشت ساعت وقت صرف کرده بود. نایپس در سال ۱۸۳۳ درگذشت و «لوئی داگر» فرانسوی و تالبوت و هرشل انگلیسی به تکمیل فن عکاسی همت گماشتند و موفق شدند. «ماتیو بریدی» آمریکایی اوایل دهه ۱۸۶۰ و درجریان جنگ داخلی آمریکا فتو ژورنالیسم (عکس خبری) را ابتکار کرد. از زمان ایجاد دوره آموزش روزنامه نگاری در دانشگاهها، یکی از تکالیف دانشجویان این رشته ساختن دوربینی شبیه دوربین نایپس (جعبه چوبی) و گرفتن عکس با این دوربین و به همان صورت و چاپ کردن این عکس در تاریکخانه دپارتمان (گروه آموزش روزنامه نگاری) است.

۱۹۱۲ - آغاز استعمار "مراکش" توسط استعمارگران فرانسوی

کشور افریقایی مراکش از نیمه دوم قرن ۱۹م به طور پراکنده مورد تجاوز دول اروپایی قرار می‏گرفت و به ویژه اسپانیا توانست به امتیازاتی در این منطقه دست یابد. با آغاز قرن بیستم دولت‏های انگلستان، فرانسه، آلمان و اسپانیا به صورت رسمی‏تر و آشکاری وارد صحنه جغرافیایی این کشور شدند. این امر در حالی صورت می‏گرفت که بر سر تسلط کامل بر کشور مراکش میان دول اروپایی اختلافاتی برپا شده بود. در نهایت در ۷ مارس ۱۹۱۲م میان سلطان وقت مراکش و دولت فرانسه توافقنامه‏ای امضا شد که به موجب آن، تحت الحمایگی مراکش توسط فرانسه رسمیت می‏یافت و فرانسه نیز متعهد می‏شد منافع اسپانیا در این منطقه را تامین نماید و متصرفات اسپانیا در مراکش را محترم بشمارد. در این میان، با وجود اینکه دولت‏های سرسپرده استعمار، در مراکش به حکومت رسیدند، اما مبارزات مردم و از جمله قیام عبدالکریم ریفی و حوادث پس از جنگ جهانی دوم باعث شد تا کشور مراکش (مغرب) پس از حدود نیم قرن از سلطه فرانسه آزاد شده و در سال ۱۹۵۶م اعلام استقلال نماید.

۱۹۵۱ - روزی که رزم آرا درپی مخالفت با ملی شدن نفت ترور شد

۱۶اسفند ۱۳۲۹ [و در آن سال برابر با هفتم مارس ۱۹۵۱] سپهبد حاجعلی رزم آرا نخست وزیر وقت که برای شرکت در یک مجلس ترحیم به مسجد شاه [واقع در بازار تهران] رفته بود با گلوله خلیل طهماسبی، از اعضای جمعیت فدائیان اسلام کشته شد و دو روز بعد حسین علاء برجای وی نشست و نخست وزیر شد و از یکم فروردین ۱۳۳۰در تهران حکومت نظامی برقرار کرد. [حاجعلی نامی است که پدرش براو نهاده و در شناسنامه اش قید شده بود].

طهماسبی در بازجویی گفته بود که چون رزم آرا خائن به ملت بود او را کشتم. چهار روز پیش از این رویداد، جمعیت فدائیان اسلام در همان مسجد اجتماعی برپا کرده بود و از رزم آرا که با ملی شدن نفت وطن مخالفت می کرد شدیدا انتقاد کرده بود.

 روز پس از رویداد، آیة الله کاشانی اقدام خلیل طهماسبی را در کشتن رزم آرا «امری واجب» اعلام داشت و از طهماسبی به عنوان نجات دهنده ملت یادکرد.

یک روز پس از کشنه شدن رزم آرا، کمیسیون ویژه مجلس [کمیسیون فوق العاده بررسی مسئله نفت و طرح ملی شدن آن] به ریاست دکتر محمد مصدق، طرح ملی شدن نفت را که رزم آرا با آن مخالفت می کرد به تصویب رساند. برغم اعتراض دولت انگلستان، مجلس شورای ملی ۲۴ اسفند و سنا چهار روز بعد بر این مصوبه صحه گذاردند که ۲۹ اسفند به صورت قانون در آمد. ۲۹ اسفند یک روز ملی اعلام شده است و تعطیل عمومی است. گزارش های آن زمان روزنامه های تهران نشان می دهد که از ۱۷ اسفند (روز تصویب طرح ملی شدن نفت در کمیسیون ویژه مجلس) تا پایان سال ۱۳۲۹ تظاهرات و شادمانی ایرانیان یک لحظه قطع نشده بود. پیش از تصویب طرح ملی شدن نفت، اجتماعات تهران و شهرهای دیگر با هدف درخواست لغو قرارداد نفت با انگلستان و ملی کردن صنعت نفت از ۱۲ اسفند ۱۳۲۹ (سوم مارس ۱۹۵۱ و چهار روز پیش از ترور رزم آرا) وسعت و شدت یافته بود. در این اجتماعات از هرگروهی ـ ملی گرا، کمونیست و مذهبیون ـ دیده می شدند؛ درست بمانند انقلاب سال ۱۳۵۷ (۱۹۷۸ ـ ۱۹۷۹میلادی).

اعضای این کمیسیون ویژه که تشکیل آن محصول سالها تلاش ملت ایران برای ملی کردن صنعت نفت خود بود یکم تیرماه آن سال (سال ۱۳۲۹) انتخاب شده بودند که شاه چهار روز پس از آن به طور غیر منتظره (و بدون استعلام قبلی تمایل مجلس) سپهبد حاجعلی رزم آرا رئیس ستاد ارتش را به نخست وزیری منصوب کرد. روز بعد از این انتصاب، هنگام ورود رزم آرا به مجلس برای معرفی خود و وزیرانش، دکتر مصدق آن چنان با خشم به دیکتاتوری شاه اعتراض کرد که ازحال رفت و بیهوش بر زمین افتاد. شاه پس از حادثه ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ که در دانشگاه تهران به سوی او تیراندازی شده بود و با استفاده از این فرصت، اشاره به تجدید نظر در قانون اساسی کرده بود، اختیارات خودرا افزایش و راه دیکتاتوری پیشه ساخته بود. به این ترتیب، دوران نخست وزیری هفت ماه و بیست روزه رزم آرا درگیری لاینقطع او و مجلس بود. در آن مدت مخالفت مردم با رزم آرا که اورا مامور جلوگیری از استیفای حقوق خود می دانستند و نیز درگیری پاره ای ازنمایندگان مجلس و مطبوعات با وی ادامه داشت.

ماهها پس از ترور رزم آرا، مجلس ضمن تصویب طرحی خلیل طهماسبی را از مجازات معاف کرد و از زندان آزاد شد که پس از براندازی ۲۸ امرداد ۱۳۳۲، این قانون لغو و وی، نواب صفوی رئیس و تنی چند از اعضای جمعیت فدائیان اسلام در یک روز و در کنار هم تیرباران شدند.

۱۲۹۶ ش - بروز قحطی در ایران در جریان جنگ جهانی اول

به دلیل وقوع جنگ جهانی اول و هجوم ارتش‏های بیگانه به ایران و از سوی دیگر در نتیجه بی‏تدبیری و عدم کفایت سران حکومت ایران قحطی هولناکی کشور را فرا گرفت. در آن تاریخ، کشور در نهایت فقر و تشنج به سر می‏برد و قسمت اعظم کشور در اشغال نیروهای متجاوز بود. در این روزگار، کمبود مواد غذایی به حدی بود که روزانه گروهی از مردم از گرسنگی تلف می‏شدند.

۱۹۸۹ - بر سر ماجرای «سلمان رشدی»، روابط جمهوری اسلامی ایران با انگلستان تیره شد و به حالت تعلیق درآمد.