به گزارش پایگاه خبری دانا، گروه دانش و فناوری:در دهههای اخیر، کلمه «باتری» از یک جزء ساده در ابزارهای الکترونیکی به قلب تپنده بزرگترین تحولات تکنولوژیک زمان ما تبدیل شده است. این تحول صرفاً یک پیشرفت تدریجی نیست؛ بلکه یک جهش کوانتومی است که مسیر آینده حمل و نقل و پایداری شبکه برق جهانی را تعیین میکند. نوآوری در این حوزه، دیگر یک مسأله کمکی نیست، بلکه یک پیشنیاز اساسی برای گذار موفقیتآمیز به سمت انرژیهای تجدیدپذیر و برقیسازی کامل است.
در این تحلیل عمیق، نگاهی دقیق به جبهههای اصلی نوآوری در فناوری باتریها خواهیم داشت؛ از بهبود مستمر باتریهای لیتیوم-یون فعلی تا ظهور معماریهای انقلابی که نویدبخش آیندهای با چگالی انرژی بالاتر، ایمنی بیشتر و هزینههای کمتر هستند.
تسلط لیتیوم-یون و چالشهای بلوغ
بیش از سه دهه است که باتریهای لیتیوم-یون (Li-ion) پادشاه بلامنازع بازار انرژی قابل حمل و خودروهای الکتریکی (EVs) هستند. موفقیت آنها مدیون چگالی انرژی بالا، عمر چرخه طولانی و قابلیت اطمینان نسبی است. با این حال، هر فناوری به محدودیتهای فیزیکی خود نزدیک میشود. در حوزه EVs، میل به پیمایش طولانیتر و کاهش زمان شارژ، فشار عظیمی بر تحقیق و توسعه وارد کرده است.
نوآوری در الکترودها:
پیشرفتهای کلیدی در این نسل متمرکز بر جایگزینی گرافیت در آند و نیکل-کبالت-منگنز (NCM) یا نیکل-کبالت-آلومینیوم (NCA) در کاتد است. افزایش میزان نیکل در کاتدها چگالی انرژی را بالا میبرد، اما پایداری حرارتی را به خطر میاندازد. در مقابل، آندهای سیلیکونی (Si-Anodes) به عنوان جانشین امیدوارکننده گرافیت مطرح هستند. سیلیکون میتواند نظری تا ۱۰ برابر ظرفیت بیشتری نسبت به گرافیت ذخیره کند، اما تورم حجمی شدید در طول شارژ و دشارژ (تا ۳۰۰٪) یک چالش مهندسی بزرگ است که با نانو ساختاردهی و کامپوزیتسازی در حال غلبه بر آن هستند.
جبهه تهاجمی: باتریهای حالت جامد (Solid-State Batteries - SSB)
اگر لیتیوم-یون مدرن، نسخه بهینهشدهای از یک فرمول قدیمی است، باتریهای حالت جامد (SSB) ظهور نسل بعدی هستند. ایده اصلی در SSB حذف الکترولیت مایع قابل اشتعال و جایگزینی آن با یک الکترولیت جامد (مانند سرامیکها، شیشهها یا پلیمرهای جامد) است.
مزایای مهندسی:
ایمنی فوقالعاده:
حذف مایع، خطر آتشسوزی و انفجار ناشی از فرار حرارتی (Thermal Runaway) را تقریباً از بین میبرد.
چگالی انرژی بالاتر:
SSBها امکان استفاده از آندهای فلز لیتیوم خالص (Lithium Metal Anodes) را فراهم میکنند. فلز لیتیوم دارای بالاترین ظرفیت تئوری است و میتواند چگالی انرژی را تا ۵۰ تا ۱۰۰ درصد نسبت به لیتیوم-یون فعلی افزایش دهد. این بدان معناست که خودروها با یک بار شارژ میتوانند مسافت بسیار بیشتری را طی کنند.
شارژ سریعتر:
برخی ساختارهای SSB پتانسیل شارژ فوقسریع را به دلیل кинеتیک انتقال یونهای سریعتر نشان میدهند.
این فناوری هنوز در مرحله تولید انبوه دشوار است، زیرا رابطهای فاز جامد-جامد، هدایت یونی در دمای اتاق را با چالش مواجه میکنند و اطمینان از تماس پایدار بین لایهها در طول چرخههای شارژ و دشارژ یک چالش بزرگ است.
فراتر از لیتیوم:
جایگزینهای اقتصادی و فراوان بزرگترین مانع در مقیاس جهانی، وابستگی به مواد کمیاب و گرانقیمت مانند کبالت و لیتیوم است. این امر ضرورت اکتشاف در شیمیهای جدید را دوچندان کرده است:
باتریهای سدیم-یون (Na-ion):
سدیم بسیار فراوانتر و ارزانتر از لیتیوم است. اگرچه چگالی انرژی آنها پایینتر از لیتیوم-یون است، اما برای کاربردهای ثابت ذخیرهسازی انرژی (Grid Storage) که در آن وزن فاکتور کماهمیتی است، یک جایگزین عالی و پایدار محسوب میشوند. شرکتهای بزرگی در چین و اروپا سرمایهگذاری عظیمی روی این فناوری انجام دادهاند.
باتریهای جریان (Flow Batteries):
این سیستمها انرژی را در مایعاتی (الکترولیتها) ذخیره میکنند که در مخازن خارجی نگهداری میشوند. قابلیت مقیاسپذیری تقریباً نامحدود (با بزرگتر کردن مخازن) و عمر چرخه بسیار طولانی (دهها هزار چرخه) آنها را ایدهآل برای تثبیت شبکه برق در برابر منابع متناوب خورشیدی و بادی میسازد.
باتریها به عنوان زیرساخت شبکه (Grid-Scale Storage)
انتقال به منابع تجدیدپذیر مستلزم این است که بتوانیم انرژی تولید شده در ساعات اوج تابش خورشید یا وزش باد را برای استفاده در شب یا روزهای آرام ذخیره کنیم. اینجاست که نوآوریهای ذخیرهسازی مقیاس شبکه اهمیت مییابند.
تمرکز در اینجا بیشتر بر هزینه به ازای کیلووات ساعت و طول عمر است تا چگالی انرژی. باتریهای LFP (لیتیوم-آهن-فسفات)، به دلیل عدم استفاده از کبالت، ایمنی بالا و قیمت پایین، به استاندارد طلایی در این بخش تبدیل شدهاند. علاوه بر این، پروژههای ذخیرهسازی با استفاده از هیدروژن سبز (تولید شده توسط مازاد برق تجدیدپذیر) نیز به عنوان یک راه حل بلندمدت برای ذخیرهسازی فصلی در حال ظهور هستند.
چشمانداز آينده
نوآوری در باتریها یک مسابقه است، نه یک ماراتن. در کوتاهمدت، شاهد بهبودهای افزایشی در لیتیوم-یون، بهویژه با ادغام آندهای سیلیکونی و کاتدهای غنی از نیکل خواهیم بود که محدوده پیمایش خودروها را افزایش میدهد. اما در افق میانمدت، احتمالاً شاهد ورود تدریجی باتریهای حالت جامد به بخشهای لوکس بازار هستیم. در نهایت، برای حل بحران آب و هوایی، باید ترکیبی از شیمیهای متنوع (از جمله سدیم-یون برای کاربردهای ثابت) را برای بهینهسازی هر سناریوی خاص به کار گیریم.
تحقیقات در این زمینه نه تنها به ما اجازه میدهد خودروهای سبزتری بسازیم، بلکه بنیاد یک شبکه الکتریکی مقاوم، هوشمند و مستقل از سوختهای فسیلی را پیریزی میکند. این یک انقلاب مهندسی است که هیجان آن را باید با دقت و دادههای فنی دنبال کرد.
