به گزارش گروه ایرانشناسی خبرگزاری دانا(دانا خبر)،میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه ای بین‌المللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، است. برپایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در سازمان یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر هستند.
ایران با تاریخ عظیم و پشتوانه غنی فرهنگی که دارد 15 اثر را در فهرست یونسکو برای جهانیان ثبت کرده است. این آثار به ترتیب تاریخ ثبت در فهرست یونسکو از این قرارند: چغازنبیل، تخت جمشید ، میدان‌نقش‌جهان، تخت سلیمان ، پاسارگاد، گنبد سلطانیه، بم و منظر فرهنگی آن، سنگ‌نبشته بیستون، مجموعه کلیساهای تاریخی قره کلیسا، سازه های آبی شوشتر، بازار تبریز، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، باغ های ایرانی و گنبد قابوس. در ادامه با مشخصات این آثار بیشتر آشنا می شوید:
چُغازَنبیل :
چُغازنبیل نیایشگاهی باستانی‌است که در زمان عیلامی‌ها و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده‌است. چغازنبیل بخش به‌جامانده از شهر دوراونتش است.این نیایشگاه توسط اونتاش گال ، پادشاه بزرگ ایلام باستان و برای ستایش ایزد اینشوشیناک ، نگهبان شهر شوش ساخته شده است .
مکان جغرافیایی زیگورات چغازنبیل در 45 کیلومتری جنوب شهر شوش در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه که از جاده شوش به اهواز قابل دسترسی است ، است . بلندی آغازین آن 52 متر و 5 طبقه بوده است . امروزه ارتفاع آن 25 متر و تنها 2 طبقه و نیم از آن باقی مانده است .
این سازه در ۱۹۷۹ اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای‌گرفت. جامعه بین المللی برای آن ارزش استثنایی و جهانی قایل است.
تخت جمشید:
تخت جمشید یا پارسه که در شهرستان مرودشت در شمال استان فارس واقع است ، نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان پیوسته ، پایتخت مجلل و تشریفاتی امپراتوری ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بوده است . در این شهر باستانی ، مجموعه کاخ هایی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ ، خشایارشاه و اردشیر اول بنا شده است و به مدت حدود 50 سال ، مرکزی برای برگزاری مراسم آیینی و جشن ها مخصوصا نوروز بوده است . تخت جمشید با نام های پارسه ، هزار ستون ، چهل منار و پرسپولیس نیز معروف است .
تخت جمشید در مرکز استان فارس، ۱۰ کیلومتری شمال مرودشت و در ۵۷ کیلومتری شیراز قرار دارد.
کتیبه بزرگ داریوش بزرگ بر دیوار جبهه جنوبی تخت جمشید، آشکارا گواهی می دهد که در این مکان هیچ بنایی از قبل وجود نداشته‌است. وسعت کامل کاخ‌های تخت جمشید ۱۲۵ هزار متر مربع است.
این مکان از سال 1379 یکی از آثار ثبت شده در میراث جهانی یونسکو به شماره 114 است .
میدان نقش جهان :
میدان نقش جهان ، میدان مستطیل شکلی در شهر اصفهان که به وسیله بناهایی از دوره صفوی محصور شده است . طول این میدان 507 متر و عرض آن 158 متر است . میدان نقش جهان در ابعادی کوچکتر ، در دوره تیموریان ساخته شد . در زمان شاه عباس اول این میدان توسعه یافت و فرم و شکل امروزین خود را یافت . در گذشته این میدان جایگاه برگزاری آیین های گوناگون و بازی چوگان بوده است که امروزه به صورت یک گردشگاه همگانی و جایگاهی برای برگزاری نماز و آیین های ملی و مذهبی درآمده است .
بناهای تاریخی موجود در میدان نقش جهان شامل عالی‌قاپو، مسجد امام (شاه)، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه است. علاوه بر این بناها دویست حجره دو طبقه پیرامون میدان واقع شده‌است که عموما جایگاه عرضه صنایع دستی اصفهان هستند.
میدان نقش جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت ۱۳۵۸ جزء نخستین آثار ایرانی بود که به‌عنوان میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید.
تخت سلیمان :
تخت سلیمان نام محوطه تاریخی بزرگی ، در نزدیکی تَکاب و روستای تخت سلیمان ( در گذشته نصرت آباد) در استان آذربایجان غربی است .
مجموعه بناهای تاریخی در تخت سلیمان در اطراف دریاچه ای طبیعی ساخته شده است. آب این دریاچه که از عمق ۱۱۶ متری از درون زمین به سطح می‌آید و به زمین‌های اطراف می‌ریزد دارای املاح زیادی است که آن را برای آشامیدن و کشاورزی نامناسب کرده‌است. رسوب‌های حاصل از این املاح در طی قرن‌ها، لبه دریاچه را شکل داده و متغیر کرده‌است.
آثار بناهای دوره های اشکانیان و ساسانی و ایلخانان مغول در این محل یافت شده است . مهمترین آثار به جا مانده آن آتشکده و تالارهای دوره ساسانی است . برخی آثار ساسانی دیگر نیز در کوه بلقیس و زندان سلیمان در نزدیکی تخت سلیمان ساخته شده است .
پاسارگاد :
مجموعه میراث جهانی پاسارگاد ، مجموعه ای از سازه های باستانی برجای مانده از دوران هخامنشی است که در 135 کیلومتری شمال شیراز در منطقه پاسارگاد استان فارس واقع شده است .
این مجموعه دربرگیرنده ساختمان هایی چون آرامگاه کورش بزرگ ، باغ پادشاهی پاسارگاد ، کاخ دروازه ، پل ،کاخ بار عام ، کاخ اختصاصی ، دو کوشک ، آب نماهای باغ شاهی ، آرامگاه کمبوجیه ، استحکامات دفاعی تل تخت ، کاروانسرای مظفری ، محوطه مقدس و تنگه بلاغی است .
این مجموعه پنجمین مجموعه ثبت شده در فهرست آثار میراث جهانی در ایران است که در نشست یونسکو که در تیرماه سال 1383 در چین برگزار شد به دلیل دارا بودن شاخص های فراوان با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید .
گنبد سلطانیه :
گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد آجری جهان و مقبره اُلجایتو است که در 1302 تا 1312 در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخلنیان ) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به شمار می رود .
این بنا مسجدی است بسیار زیبا که از حیث معماری و تزیین و بزرگی در دنیا مشهور است . گنبد مذبور در 5 فرسخی سمت شرق زنجان در داخل باروی شهر قدیم سلطانیه قرار گرفته و بنایی است هشت ضلعی که طول هر ضلع آن 80 گز است . هشت منازه نیز در اطراف گنبد دارد . و قدیمی ترین گنبد دو پوش موجود در ایران است . رنگ گنبد آبی است . بر روی این اضلاع ، گنبد بزرگی قرار گرفته که ارتفاع آن را 120 گز نوشته اند . در قسمت بالایی آن ساختمان ، دور تا دور ، اتاق ها و غرفه ها ساخته اند . خود گنبد از کاشی های فیروزه ای رنگ پوشیده و سقف داخل اتاق های بالا با گچ بری ها و آجرهای رنگارنگ تزیین یافته است . در حاشیه طاقها آیات قرآنی و اسماء الله با خط جلی نوشته شده است . حکاکی هایی در آجرهای دیوارها و سقف های رنگین بنا نیز دیده می شود .
ارگ بم :
ارگ بم بزرگترین سازه خشتی در جهان است که در کنار شهر بم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار دارد. بم و فضاهای فرهنگی آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است . این ارگ عظیم که در مسیر جاده ابریشم قرار دارد ، سده 5 پیش از میلاد ساخته شده است و تا سال 1850 پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود . به طور قطع مشخص نیست چرا پس از آن دیگر مورد استفاده قرار نگرفت .
این بنا در تاریخ 1 فروردین 1345 در فروردین 1345 در فهرست آثار ملی و در ژوئن 2004 با عنوان « بم و منظر تاریخی آن » در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید . در تاریخ 5 دی 82 ، در اثر زلزله شدیدی که شهر بم و حومه آن را تحت تاثیر قرار داد ، ارگ بم به طور کامل از بین رفت و بنابرین این اثر به فهرست « میراث فرهنگی در معرض خطر » منتقل شد .
کتیبه بیستون:
سنگ نبشته بیستون یا کتیبه بیستون از آثار دوره هخامنشیان واقع در شهرستان هرسین در 30 کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون است . نام بیستون از واژه پارسی باستان «بغستان» به معنی جایگه بغ گرفته شده است .
سنگ نبشته بیستون یکی از مهمترین و مشهور ترین سندهای تاریخی جهان و مهمترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می دهد .
محوطه بیستون از آثار ملی ایران است که در سال 2006 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد .
مجموعه کلیساهای آذربایجان ( قره کلیسا ، سنت استپانوس و زورزور) :
قره کلیسا یا کلیسای تادئوس مقدس یا کلیسای طاطاووس ، نام کلیسای تاریخی در استان آذربایجان غربی ایران است . این کلیسا در جنوب ماکو و 20 کیلومتری شمال شرقی چالدران در کنار روستایی به همین نام واقع شده است . قره کلیسا ، مزار تادئوس ( طاطاووس ) مقدس یکی از حواریون عیسی مسیح است . وی در سال 66 میلادی به خاطر بشارت مسیحیت به قتل رسید . مقبره وی در قره کلیسا قرار دارد و به صورت یکی از زیارتگاه های مهم ارمنیان از آن یاد می شود .
کلیسای سن استپانوس ، یا کلیسای استفانوس مقدس دومین کلیسای مهم ارامنه ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره کلیسا قرار می گیرد . این بنا در استان آذربایجان شرقی در 17 کیلومتری غرب شهر جلفا ودر فاصله 3 کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام قزل وانک ( صومعه سرخ ) واقع شده است . این کلیسا در سده نهم میلادی ساخته شده است ولی به علت زلزله دچار آسیب های جدی شده بود که در دوران صفویه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت .
کلیسای زورزور نام بنایی است واقع در شهرستان چالدران و در نزدیکی روستای بارون است. این کلیسای صلیبی شکل که بیشتر به یک نمازخانه کوچک شبیه است از اهمیت فرهنگی و تاریخی برخوردار بوده و در فهرست آثار ملی ایران و فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد . روستای بارون نیز به طور جداگانه در فهرست یونسکو جای دارد . در سال 1367 به دلیل آبگیری سد بارون ، کلیسا با مصالح موجود عینا به نقطه ای مرتفع تر در 600 متری محل اصلی منتقل گردید .
در تاریخ 7 ژوئیه 2008 مجموعه قره کلیسا ، شامل سه کلیسای اصلی با نام های قره کلیسا یا سنت تادئوس ، سنت استپانوس و زورزور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید .
سازه های آبی شوشتر :
سازه های آبی شوشتر در دوران ساسانیان ، جهت بهره گیری از نیروی آب به عنوان محرک آسیاب های صنعتی ساخته شده است . در این مجموعه بزرگ ، ساختمان آسیاب ها ، آبشارها ، کانال ها و تونل های عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است قابل توجه هستند . در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگ ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده است .
این مجموعه مشتمل بر آثاری چون بند میزان ( عامل دو شاخه شدن رود کارون ) ، برج کلاه فرنگی ، کانال گرگر ، پل بند گرگر ، محوطه آسیاب ها ( آبشارها ) ، پل بند برج عیار و پل بند خدا آفرین ( ماهی بازان ) بر شاخه گرگر و قلعه سلاسل ، نهر داریون ، پل بند شادروان ، بند خاک ، پل بند لشکر و بند شرابدار بر شاخه شطیط و داریون است ، که منصوب به دوره هخامنشی و ساسانی است و از بی نظیر ترین و کهن ترین مجموعه های آبی تاریخی جهان محسوب می شود . مجموعه آبی تاریخی شوشتر مشتمل بر 13 اثر اصلی و 5 زیر مجموعه در سال 2009 به عنوان دهمین اثر در فهرست جهانی قرار گرفت .
بازار تبریز :
بازار تبریز یکی از بزرگترین و مهمترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قاره آسیا به شمار می رود . این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع ، بزرگترین بازار سرپوشیده جهان است . این بازار با داشتن حدود 5500 باب حجره ، مغازه و فروشگاه ، 40 گونه شغل ، 35 باب سرا ، 25 باب تیمچه ، 20 باب مسجد ، 20 باب راسته و راسته بازار ، 11 باب دالان و 9 باب مدرسه دینی ، به عنوان اصلی ترین مرکز داد و ستد مردم تبریز است . پیشتر به جهت قرار گرفتن شهر تبریز بر سر راه جاده ابریشم و گذر روزانه هزاران کاروان از کشور های مختلف آسیایی ، آفریقایی و اروپایی از آن ، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است .
بازار تبریز در سال 1354 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران و در مردادماه سال 1389 خورشیدی به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است .
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی :
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی یکی از مکان های تاریخی شهر اردبیل در شمال غربی ایران است . به گفته بیوک جامعی (1379) مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی الدین اردبیل جد سلاطین صفویه ، در سال 735 ه.ق به دست فرزند وی صدر الدین موسی بنا شد .
یکی ازموارد منحصر به فرد این مجموعه این است که این بقعه حاوی ده ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته های هنری است که از آن جمله می توان به عالی ترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچبری کتیبه های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی ( میرعماد ، میر قوام الدین ، محمد اسماعیل و ... ) منبت های ارزنده ، نقره کاری ، تذهیب و طلاکاری ، نقاشی و تنگ بری اشاره کرد . این اثر از ساختار معماری فخیمی برخوردار است که گرد هم آمدن فضای هنری نامبرده ، آن را در مجموعه ها ی تاریخی ایران متمایز نموده است .
باغ های ایرانی :
باغ ایرانی به ساختار و طراحی منحصر به فرد آن شهرت دارد . باغ ایرانی پاسارگاد را ریشه معماری این باغ ها دانسته اند . کورش کبیر شخصا دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و درخت ها نیز به چه شکل کاشته شوند و در واقع هندسی ساخت باغ و شکل و شمایل آن از دیدگاه کورش به باغ ایرانی گرفته شده است . در دوره ساسانیان نیز باغ ها در جلوی کاخ ها و معابد شکل گرفتند و این موضوع در دوره اسلامی نیز ادامه یافت . شکل باغ ایرانی شامل انتظام آب ، انتظام گیاه و انتظام معماری است . این انتظام در قالی های ایرانی نیز قابل جستجو می باشد و عناصراین انتظام ( آب ، گیاه و معماری ) در نگارگری ایرانی موجودند و تصویری ایده آل از باغ ایرانی را ارائه میدهند .
مجموعه 9 باغ ایرانی که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند عبارتند از :باغ ایرانی پاسارگاد ، باغ ارم شیراز ، باغ چهل ستون اصفهان ، باغ فین کاشان ، باغ عباس آباد مازندزان ، باغ شازده کرمان ، باغ دولت آباد یزد ، باغ پهلوانپور مهریز ، باغ اکبریه بیرجند .
مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان از مهمترین و قدیمی ترین ابنیه مذهبی ایران است. کاوش های باستانشناسی نشان از آن دارد که احتمالا این مسجد پیش از تسلط اعراب بر این شهر، مرکز مذهبی مهم شهر بوده و به صورت یکی از آتشکده های شهر اصفهان کاربری داشته است. بخش های گوناگون این مسجد در طول نزدیک به دو هزار سال شکل گرفته اند و طی این سال ها همواره بازسازی شدند. آخرین آنها بازسازی بر اثر بمباران هواپیماهای عراقی در طول هشت سال جنگ ایران و عراق بوده است.
گنبد قابوس:
گنبد قابوس بنایی تاریخی از سده چهارم هجری است که در شهر گنبد کاووس، شمال ایران در استان گلستان قرار دارد. سبک معماری بنا شیوه رازی است. این بنا بلندترین بناهای آجری جهان به شمار می آید و برفراز تپه ای خاکی که قریب 15 متر از سطح زمین بلندتر است قرار دارد و ساختمان آن عناصر تزیینی و ساختارهای متناسب، موزون، مستحکم و زیبایی دارند. بنای آجری میل گنبد از نقطه نظر عظمت معماری، ویژگی‌های هنری و تکنیکی‌در زمره بزرگترین مفاخر معماری قرن چهارم هجری قمری ایران به شمار می‌رود.. این بنا در سال 397 هجری قمری (برابر با 375 هجری خورشیدی) و در زمان سلطنت شمس المعالی قابوس بن وشمگیر و در شهر جرجان که پایتخت پادشاهان آن دیار بوده، بنا شده است.
