در صورت تامین مالی طرح قطار پرسرعت، مسیر تهران - مشهد تا پنج سال دیگر 3 ساعت و نیمه می شود

قطار پرسرعت (350 کیلومتربرساعت)، تنها در انحصار چند کشور انگشت شماردنیا بوده و درحال حاضراز آن استفاده می کنند. طرح این فناوری وپروژه با ارزش ازشهریورماه سال 91 توسط متخصصان دانشگاه علم و صنعت آغازشده است. این طرح با مدت حدود یک سال و نیم 7درصد پیشرفت فیزیکی داشته که در صورت تامین منابع مالی و در صورتی که به سرنوشت طرح های دیگر دچار نشود، پروژه 5ساله به اتمام می رسد. به همین منظورخبرنگار گروه دانش خبرگزاری دانا(داناخبر) با دکتر محمد حسن بازیار،عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت و مجری طرح ایجاد فناوری ملی قطار پرسرعت، گفت و گویی ترتیب داده است که درادامه می خوانید.

اول اینکه باید بگویم معنی فناوری ملی یعنی اینکه با انجام یک طرح ملی کشوردر یک تخصص خاصی دارای توانمندی بشود که بتواند تولید این نوع فناوری را در داخل کشور به عهده بگیرد. همچنین ملی بودن یعنی مجوز و یا اختیار هرگونه دخل و تصرف و تغییر درسیستم این نوع فناوری که «قطارپرسرعت» موضوع  بحث ما است در اختیار کشورباشد. لذا اگر یک طرح که امتیاز آن در اختیار کشورخارجی باشد وارد کنیم باید طبق اصول آن کشور ساخته شود اما طرح ملی اجازه تولید آن دراختیار کشور است و خود این موضوع کمک می کند که بعد از چند سالی که از آن قطار استفاده شد اگر ضرورت داشته باشد تغییراتی درارتقا سرعت از 350 به 400 یا 500 کیلومتربرساعت درآن داده شود این اجازه را در داخل کشور داشته باشیم. قطار پرسرعت ساخت کشور با استاندارد جهانی مطابقت دارد و 350کیلومتر بر ساعت است.

ملی بودن آن چیزی نیست که ازصفر تا پایان کاراجزای قطارداخلی باشد بلکه اگر قطعه ای را از خارج از کشور برای ما ارزان تر و مناسب تر باشد بهتر است آن قطعه را از خارج کشور وارد کنیم و بعد در داخل کشوربر کار سوار بکنیم اما به هر حال آن قطعه ای که ساخته می شود کاربرد آن در اختیار کشور خواهد بود.

بودجه یک رقم شناوری است چراکه این طرح یا هر طرح دیگری در مراحل کار تغییراتی خواهد کرد و ممکن است در خلال انجام پروژه مبلغ آن افزایش یا کاهش داشته باشد. مبلغ پیشنهادی در زمان ارایه طرح به شورای عطف، 135 میلیارد تومان بود که اگر این رقم را با رقم های جهانی که مبلغ 500 تا 700میلیاردی بوده مقایسه کنیم رقم بسیار کمی است. 

این پروژه یک طرح چند تخصصی است. افرادی که درگیر اینگونه پروژه ها می شوند از نظر تخصص بسیار متنوع هستند، به همین دلیل ما جلسه های مدیریتی که برای این طرح تشکیل می دهیم به ناچار از افرادی با تخصص های مختلف و مرتبط دعوت می کنیم و هر کدام نسبت به تخصصی که دارند نظر کارشناسی خود را ارایه بدهند. از اینرو کار به صورت جدی در شهریور ماه91 شروع شد و تا کنون از25 نفر از اساتید و مهندسان بیرون از کشور نیز درگیر این کار هستند که با دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا در داخل کشور حدود 50 نفر در این پروژه مشغول هستند. اما اگر فاز جدید طرح شروع بشود در آن صورت تعداد افراد بیشتر از این تعداد خواهند بود. دراین پروژه متخصصانی از شرکت راه آهن، مرکز تحقیقات و آموزش راه آهن و دانشگاه صنعتی امیر کبیر همکاری دارند.

 

تولید قطار پرسرعت یکی از پیچیده ترین و انحصاری ترین پروژه های صنعتی دنیا است، یعنی حتی اگر آن را با تولید هواپیما مقاسه کنید شاید بعضا تولید این نوع قطار و این پروژه ای که تعریف شده با ارزش تر باشد.دلیل اهمیت آن  این است که  قطار پرسرعت هم با خود ساخت ناوگان سرو کار دارد هم با راه آهن که شامل پل و تونل می شود.

  همچنین سیستم علایم و ارتباطات یا سیگنالین که وزارت ارتباطات و مخابرات با آن درگیراست و انتقال انرژی برق  وزارت نیرو برعهده دارد. بنابراین یکی از پروژه هایی است که نیاز به هماهنگی بین وزارتخانه ها و موسسات مختلفی دارد.

بنابراین با توجه به برنامه ای که برای این طرح پیش بینی شده بود در یک سال اول توانستیم 7 درصد پیشرفت کار داشته باشیم که اگر منابع مالی آن تامین بشود طبق وعده ای که داده بودیم پروژه را 5 ساله تحویل خواهیم داد.

طراحی این پروژه چند فاز و مراحل مختلف دارد. از جمله، فازطراحی مفهومی، فازطراحی اساسی، طراحی جزییات وسپس ساخت آن، ما طراحی مفهومی را در این پروژه انجام دادیم یعنی اینکه سیستم کلی طرح را انتخاب کردیم، ابعاد هندسی آن انتخاب شده است. یعنی ناوگانی که مد نظرما بود یک ناوگان 8 واگنی است که همه واگن ها قدرت اعمال نیرو دارندو این طور نیست که واگن جلویی سایر واگن ها را بکشد بلکه هر کدام از واگن ها تولید نیرو دارند. هر ردیف از واگن ها 5 صندلی دارد، عرض آن حدود 3 مترو 25 سانتی متراست، ارتفاع آن استاندارد بوده و طول هر واگن 25 متر است.

بنابراین هرناوگان 600 مسافر را باید جابه جا بکند وحرکت آن با سرعت  350 کیلومتر بر ساعت است، بنابراین مسافت تهران - مشهد را باید حدود 3ساعت یا درنهایت 3ساعت و نیم طی کند. از اینرو یک مسافرت 3ساعته بر روی صندلی نشستن برای مسافر خسته کننده نخواهد بود.

مطالعات نشان می دهد برای مسافت 700 یا 800 کیلومتری مسافرت با قطار بهترازهواپیما است. همچنین از نظر ساختار رفاهی نیز برای مسافر همه نیازها پیش بینی شده است. استانداردهایی که برای این نوع قطاردر نظر گرفته شده مناسب است. گفته می شود بعد ازاستاندارد های مسایل اتمی سخت گیرانه ترین و بالاترین استاندارد ها برای قطار پیش بینی می شود. بنابراین نوع سرویسی که در قطار پرسرعت به مسافر ارایه می شود کمتر از سرویس هواپیما نیست و در برخی مواقع بهتر هم است. 

 

وقتی بحث از قطار پرسرعت پیش می آید به این معنی نیست که قطار معمولی را فراموش کنیم بلکه قطار کم سرعت می تواند کارایی خود را داشته باشد به خصوص برای انتقال بار، اما بحث قطار پرسرعت صرفا برای مسافراست.

 بنابراین چون قطار پرسرعت دارای استاندارد بالایی است لذا باید مسیر راه آهن جدیدی برای آن ساخته بشود زیرا ریل های موجود جوابگوی این نوع قطارها نیستند. مسلم است ساخت مسیر راه آهن جدید هزینه زیادی خواهد داشت از اینرو دولت باید برنامه ریزی بکند این بحث را اولویت کاری خود قرار دهد ودرساخت مسیر قطار پرسرعت باید سرمایه گذاری بشود. البته بحث قطار پر سرعت اصفهان - قم - تهران حدود چند سال پیش جز برنامه های ساخت کشور بوده بنابراین کشور  این نیاز را احساس کرده است. برای طرح قطار پرسرعت اصفهان- تهران اولین مسیر است وسپس تهران- مشهد و سایر مسیرها هم به نظر می رسد در برنامه آتی کشور پیش بینی خواهد شد.

در ارزیابی هر طرح و پروژه همه زمینه های فناوری آن باید بررسی شود که مثلا اگر قطار پرسرعتی ساخته می شود برای کشور چه خدماتی می تواند داشته باشد. بنابراین باید گفت، خدمات این فناوری  صرفه جویی در مصرف سوخت، صرفه جویی در زمان، کاهش صدمات جانی برای مسافران، کمک به محیط زیست، کمک به صنعت گردشگری درداخل کشور برای مسافران خارجی خواهد بود.

 به دلیل اینکه این فناوری منافع زیادی برای هر کشوری خواهد داشت لذا همه کشورها به خصوص کشورهای همسایه توجه خاصی به قطار پرسرعت دارند.

درکنار فناوری قطار پرسرعت، ما می توانیم از صنایعی که برای تولید موتور این نوع قطار استفاده می شود برای برخی از موتورهایی که جاهای دیگر کاربرد دارد مانند مترو، هواپیما و خودرو استفاده بکنیم. همچنین وقتی ورق های اتاق این قطار را می سازیم از تکنولوژی ایجاد شده می توان درصنعت هواپیما سازی و خودرو سازی استفاده بکنیم. همچنین ایجاد این فناوری نه تنها در راستای خود قطار پرسرعت بلکه در راستای ارتقای فناوری موجود کشور در سایر زمینه ها نیزبسیار موثر است.

 

کشورهای اطراف ما مانند کشورهای عربستان، ترکیه و قزاقستان توجه خاصی به تولید قطارپرسرعت دارند و این نشان دهنده اهمیت آن است. بطور مثال کشور ترکیه قصد دارد در 9 سال آینده 3 هزارو 500کیلومترخط جدید قطارپرسرعت احداث کند. بنابراین اگر قرار است کشورما نیز درسال 1404 در منطقه حرف اول را بزند که به طور قطع باید این اتفاق بیفتد، مگر می شود مردم ما با قطار 150 کیلومتربرساعت مسافرت کنند و مردم ترکیه با قطار250 یا 350کیلومتر بر ساعت. لذا باید برای به دست آوردن جایگاه خوب در منطقه، این برنامه را دراولویت کارهای خود قرار بدهیم که از رقیبان  عقب نمانیم.

گاهی اتفاقاتی در دنیا رخ می دهد که دراستانداردهای خدماتی کشور ما تاثیر می گذارد لذا ما باید بتوانیم سرویسی به مردم بدهیم که مردم تا 10سال آینده احساس کنند درمنطقه یکی از بهترین سرویس ها را می گیرند. برای محقق شدن آن نیزسرمایه گذاری جدی و نگاهی جدی ترلازم است.

ازآنجایی که این پروژه یکی ازپیچیده ترین طرح ها و صنایع پیشرفته دنیا است، پیچیده بودن این صنعت خود یکی ازمشکلات است زیرا این صنعت چیزی نیست که  هم اطلاعات آن  و هم متخصص آن را در داخل کشور داشته باشیم. مشکل دیگر این طرح انحصاری بودن این صنعت است یعنی در دنیا تنها چند کشور سازنده این قطار هستند و مانند خودرو نیست که 20 تا کشورسازنده آن باشند و علم آن هم مانند قطارخیلی علم پیچیده ای نیست و فقط نیاز به سرمایه گذاری دارد.

لذا وقتی انحصاری باشد متاسفانه شرکت های خارجی هیچ کمکی به کشورهای ضعیف ترنمی کنند چرا چون  به این فکر می کنند که نباید برای خود رقیب ایجاد کنند بنابراین با انواع امکانات موجود سعی می کنند مانع از آن بشوند که یک تکنولوژی در کشور جدیدی ایجادشود.

مشکل اساسی که باید به آن توجه جدی بشود و برای ایجاد این فناوری مورد نیاز است منابع مالی است که اگر مورد توجه قرار نگیرد به سرنوشت طرح های دیگر مانند مسیر اصفهان - تهران که از چندین سال پیش برنامه ریزی آن شروع شده اما به دلیل تامین نبودن منابع مالی، طرح متوقف مانده است، دچار می شود. 

متاسفانه برخی ازمسوولان قطار پرسرعت را یک وسیله لوکس می دانند ونگاه جدی به آن نمی کنند با این فکر که خوب حالا مهم نیست درکشور با قطار 150کیلومتر برساعت مسافرت کنیم  و با این دید که بعدها این سرعت را به 200کیلومتر می رسانیم، نگاه درستی نیست و با این طرز فکر پیشرفتی برای کشور حاصل نمی شود.

 با مطالعاتی که ما انجام داده ایم اگر قرار باشد اول سرعت قطارمان را از 100کیلومتر به 200کیلومترو سپس به 250کیلومتر و بالاتر برسانیم با این روند 20 تا 30 سال طول می کشد. لذا 30سال دیگر ممکن است قطار 350کیلومتر قطار روز نباشد. بنابراین اگراین مسیر را پیش برویم فاصله مان با تکنولوژی دنیا همیشه یک فاصله 20 -30ساله است. ما باید مسیرمیانبر را در ایجاد تکنولوژی پیش ببریم.

یکی دیگراز مشکلاتی که بر سر راه کار وجود دارد این است که برخی از مسوولان تفکرشان این است که اگر با یک شرکت سازنده خارجی قرارداد ببندند و آنها در داخل کشور تولید قطار را راه اندازی کنند بهترین روشی است که به تکنولوژی روز برسیم، در صورتی که این نگاه دیدگاه مناسبی نیست چرا چون نه تنها در کشور ما بلکه درهیچ جای دنیا این روش به ثمر نرسیده است.

کشوری مانند کره جنوبی وترکیه 10سال این روش را پیش بردند اما پس از آن متوجه شدند این روش به نتیجه نمی رسد. دلیل منطقی هم دارد چراکه وقتی در دنیا چند تا شرکت بیشتر نیستند که این قطار را می سازند و تولید می کنند.  بنابراین این شرکت ها قرارداد می بندند اما بعد از10سال انتقال تکنولوژی انجام نخواهد شد.

 ساختار اصلی و هسته اصلی را باید در کشور بنیان گذاری کرد اما از ارتباطات بین المللی و کمک های مشورتی برخی از شرکت های مهندسی نه شرکت های سازنده باید بهره گرفت. این موضوعات تهدید هایی است که اگربرای هرکدام راهکاری انتخاب نشود می تواند پیشرفت پروژه را تحت تاثیر قرار بدهد.

ما حدود یک سال و نیم گذشته با 4 شرکت مشاور خارجی که در این زمینه تجربه خوبی داشتند مثل متخصصان کشور فرانسه، اسپانیا، ایتالیا و کره جنوبی مشورت گرفتیم . هرکدام در مراحلی از کارقرار گرفتند و طبق شرایط ما مشغول کار هستند و از اطلاعات آنها هم بسیار استفاده شده  و همچنان این مشاوره ادامه دارد. از آنچه که فناوری روز دنیا است برای این پروژه استفاده می کنیم.

 بنابراین اگر فرض کنید کشورهای کره جنوبی، چین و اسپانیا در این زمینه کار کردند و تجربه کسب کردند ما از همه آن تجربیات استفاده می کنیم و در آخر امتیاز این قطار برای ایران خواهد بود.

  قطار بومی ایرانی که برای برآورده کردن نیازمسافر ایرانی با همه ویژگی های ایرانی خواهد بود،

اما استاندارد آن بین المللی است چون بعدها ممکن است این قطار صادر بشود. لذا باید در داخل کشور مختصات فکری خود را با شرایط روز تطبیق بدهیم زیرا موقعیت جهانی ما در30سال گذشته به گونه ای دیگر بود که امروز ما از آن مرحله بالاتر رفته ایم واز نظر تولیدات کشاورزی، صنعتی ومنابع انسانی در کل درهمه زمینه ها پیشرفت خوبی داشتیم اما باید نگاه و فکرمان را برای 10سال آینده آماده بکنیم.

طبق برنامه توسعه کشورتا 10سال آینده باید در منطقه حرف اول را بزنیم لذا تصمیم گیری های امرزومان و نگاهمان به داخل کشور باید مانند یک کشوری باشد که قرار است درمنطقه اول و جزچندمین قدرت جهان باشد.

در حال حاضر ما به جایی رسیدیم  که با شرکت های مهندسی خارجی قراردادمان نهایی شده است که خدماتی را به ما ارایه بدهند .بنابراین باید برای این خدمات،  مبلغی که در قرار داد نوشته شده است را به آنان پرداخت کنیم لذا اگر منابع مالی امروزتامین نشود  و درقرارداد مشکلی ایجاد شود در روند پیشرفت پروژه تاثیر به شدت منفی خواهد گذاشت که امیدواریم این مشکلات حل بشود و نگاه مسوولان باید نگاه دراز مدت باشد. متاسفانه درکشور ما عطش شروع کاربیشترازعطش مطالعه وبه ثمر رساندن کاراست.