وقتی صدای همگرای «ارحل... ارحل» بعد از خود سوزی محمد بوعزیزی در گستره چند کشور عربی طنین انداز شد، برخی حتی مدعی شدند که جنبش وال استریت هم مبانی اعتراضی خود را از بیداری اسلامی و انسانی به عاریه گرفته است. اما رصد تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا توسط کشورهای غربی، مثل آمریکا، انگلیس، فرانسه و... و سهم خواهی آنها از فرصت های پیش آمده مساله ای حائز اهمیت است. به تعبیر بعضی از تحلیلگران سیاسی، وجود نفت در لیبی باعث شد که آمریکا به همراه چند کشور اروپایی دیگر، سرعت عمل به خرج دهد و با اعلام منطقه پرواز ممنوع کار قذافی را یکسره کند. مقاله ای در شماره 29 (بهار 92) فصلنامه بین المللی ژئوپلتیک از دکتر نبيالله رشنو با عنوان «رویکردها و علایق ژئوپلیتیک در تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا» منتشر شده است که گروه راهبرد خبرگزاری دانا نکات مهم این مقاله را بازشر می کند.
تاثیرگذاری تحولات خاورمیانه بر توازن قدرت جهانی
بدون شک توازن و ساختار قدرت در حوزه عربی- اسلامی خاورمیانه و شمال آفریقا بهنحوی است که هرگونه تغییر و تحول ساختاری در آن ضمن تاثیرات گسترده درون حوزهای سبب لرزشهای ژئوپلیتیکی نوینی در سطوح مختلف بینالمللی میشود. با اوجگیری تدریجی قیام های مردمی در این حوزه و سقوط زود هنگام برخی از حاکمیت های دیکتاتوری، ضمن متزلزل شدن کرسی های قدرت در سایر دول عربی و استمرار و گسترش تغییر و تحولات در خاورمیانه و شمال آفریقا که سبب تضعیف شدید جایگاه و عمق استراتژیک اسرائیل (رژیم اشغالگر قدس) گردیده است،شرایط کنونی حاکی از اضطراب و دگرگونی های گسترده در نگرش های استراتژیکی قدرت های ذینفوذ نسبت به روند و چشمانداز تحولات مذکور است که عمدتاا مشتمل بر دو موضوع بیداری اسلامی با همراهی موجی از مطالبات جوانان عرب و نیز دگرگونی در سازندهای ژئوپلیتیکی نظام منطقهای است. بویژه آنکه پیشبینی نوعی از بازساخت اجتماعی دگرگون یافته و یک نوزایی اجتماعی مبتنی بر ملیگرایی نوین با حضور موثر مردم در عرصههای گوناگون این جوامع نیز دور از انتظار نیست.
اما با توجه به اینکه در این کشورها خیزش های مردمی با مشارکت عملی طیفها و سطوح مختلف داخلی و خارجی صورت گرفته است، این موضوع قابل تامل است که مطالبات عمومی نیز در این شرایط جدید بسیار متنوع و متعدد بوده و چشمانداز الگوی سیاسی- حاکمیتی قابل تصور در این کشورها نیز با تاکید بر نگرش های معتدل اسلامی، عملا میتواند تلفیقی از مبانی اسلامی و ارزشی همراه با فضای باز سیاسی و اجتماعی مورد مطالبه نسل های جوان باشد. روند و نتایج انتخابات گوناگون بخصوص در دو کشور تونس و مصر هم حکایتی از توجه نسبی مردم به کارکرد علایق اسلامی در سیر حاکمیت های نوین دارد. با این حال برای این حوزه پيشبيني هر گونه تغييراساسی و كوتاهمدت در جهت تحول در وضعيت فوقالذکر، بسيار دشوار است. زیرا قدرت های غربی در بازبینیهای استراتژیکی از حضور موثرتر منطقهای خود، با تلاش مستمر برای ممانعت از هر گونه حرکت این کشورها به سمت انسجام ملی، عملا بهدنبال حفظ ساختارهای متعارض اجتماعی در این جوامع و نیز تداوم اختلافات قومی و مذهبی در جهت گیریهای نوین تحولات حوزه عربی اسلامی خاورمیانه و شمال آفریقا هستند.