كتاب در باب زبان و زبان‌شناسی، با زیرعنوان«شصت گفتار مختصر و مفید درباره زبان و زبان‌شناسی»، به همت انتشارات هرمس، چاپ و منتشر شده است. این كتاب را محمدمهدی مرزی به فارسی برگردانده است. كتاب در باب زبان و زبان‌شناسی، ضمن طرح پرسش‌هایی، به مسایلی اساسی در حوزه زبان و زبان‌شناسی، از جمله ماهیت زبان، ارتباط زبان با كاركرد مغز و تفكر، زمینه اجتماعی زبان، صداهای زبان، یادگیری و آموزش، زبان در امریكا، كاربردهای زبان، زبان‌های خاص و خانواده زبانی، پاسخ گفته است. این كتاب، در مركز فرهنگی شهر كتاب، با حضور محمد مهدی مرزی، علی صلح‌جو، امید طبیب‌زاده و علاءالدین طباطبایی نقد و بررسی شد. این نقد در گروه راهبرد خبرگزاری دانا و به نقل از دبا منتشر می شود:
فروتنی در متن
مرزی، مختصات كلی و مراحل تدوین كتاب در باب زبان و زبان‌شناسی را تشریح كرد. وی گفت: این كتاب، از منظری، رشك‌انگیز است؛ چه‌بسا متخصصان رشته‌های گوناگون مشتاق باشند نمونه‌یی از آن را
در دسترس داشته باشند تا به دانشجویان خود و علاقه‌مندان آن رشته معرفی كنند. كتابی شامل همه مفاهیم و تعاریف، درباره یك مبحث و یك رشته علمی. این كتاب، در حوزه زبان و زبان‌شناسی از این‌گونه است. سرنخی از هر آنچه خوانندگان مشتاق درباره این مبحث باید بدانند در این اثر وجود دارد؛ البته به جز مباحث فنی، پیچیده و تخصصی.
كتاب های عام‌المنفعه
علی صلح‌جو، بر اهمیت كتاب‌هایی كه مورد توجه عموم افراد یك جامعه واقع می‌شوند، تاكید و تصریح كرد: واژه عامه‌پسند را تنها از این روی به كار می‌برم تا بتوان به مدد آن، كتب صرفا تخصصی را از غیر آنها تفكیك كرد. من به این قسم كتاب‌ها علاقه‌مند هستم و تصور می‌كنم بسیار موثر هستند، چراكه تعداد زیادی از افراد جامعه، می‌توانند مخاطب آنها باشند. از ورای این دیدگاه می‌توان این دست كتاب ها را به مثابه گذرگاهی پنداشت كه مخاطبان خود را از حیطه متوسط به اوج و مراحل تخصصی گذر می‌دهند. این كتاب‌ها می‌توانند عده‌ای را در كشف علایق و سلایق خود و پیگیری تخصصی آنها یاری كنند. برخی روشنفكران، به عكس، این رویكرد را منفی می‌پندارند و برای آن فایده‌یی مترتب نیستند؛ اما من تصور می‌كنم كه فایده این قسم كتب اگر از كتاب‌های تخصصی بیشتر نباشد كمتر هم نیست. وی ادامه داد: آنچه می‌گویم به این معنا نیست كه به فرض نباید درباره فلسفه قاره‌ای كتاب‌هایی نوشته شود، آنها هم طرفدارانی دارند كه باید نیازهایشان مرتفع شود، ولی این سو هم كسانی هستند كه به این دست آثار و مطالبی در این حد نیاز دارند. به اعتقاد من روشنفكران اصیل هیچگاه این دیدگاه را نفی نمی‌كنند. صرف اینكه مخاطبان اثری وسیع‌تر است، نمی‌توان بر كم فایدگی آن تاكید كرد. صلح‌جو ساختار كتاب در باب زبان و زبان‌شناسی را نیز یكی از نقاط مثبت آن ارزیابی كرد و در این باره گفت: در مرور فهرست این كتاب، می‌توان همه‌چیز دید؛ مخاطب می‌تواند یكی از موضوعات را برگزیند، لزومی ندارد همه مقالات به دنبال هم مطالعه شوند. مقالات كوتاه و منسجم هستند. به اعتقاد من در تحقق این امر نمی‌توان نقش موثر ویراستاران را نادیده انگاشت.
زبان مادری ارجح از تعصبات قومی
دكتر طبیب‌زاده به جدال‌های اخیر بر سر حفظ گویش‌ها و زبان‌های بومی در مقابل زبان ملی، اشاره كرد، وی پرداختن به این مساله را حائز اهمیت دانست و تصریح كرد: این دست جدال‌ها به طرح سوالی می‌انجامد، مبنی بر اینكه آیا پرداختن به زبان‌های محلی، در مباحث روشنفكری محلی از اعراب دارد یا اینكه باید آنها را رها كرد؟ برخی بر این عقیده‌اند كه باید این مباحث را رها كرد تا به تبع، آن زبان‌ها هم رها شوند و سرآخر تنها همان زبان ملی باقی بماند. به اعتقاد من این رویكردی ناصحیح است. با استناد به مقاله‌ای از مقالات این كتاب می‌توان به این پرسش پاسخ گفت.
تغییرات و وضعیت ایده‌آل زبان
طباطبایی نیز بر اهمیت انتشار كتبی كلی‌نگر در سطح عمومی تاكید كرد و آنها را باعث ارتقای فرهنگ عمومی یك جامعه دانست، وی تصریح كرد: این‌گونه آثار علم را دموكراتیزه می‌كنند و ارتقای فرهنگ را سبب می‌شوند. اگر افراد یك جامعه تنها به دانش‌های تخصصی در حیطه كار خود، آشنا باشند، جامعه ایشان از حیث علم و تكنولوژی پیشرفت‌های زیادی می‌كند، اما از نظر فرهنگی دچار ضعف خواهد شد. در حقیقت عمومی كردن مسایل علمی می‌تواند به ارتقای فرهنگ یك جامعه كمك كند. در حوزه زبان‌شناسی، قبل از انقلاب، دكتر باطنی به این امر اهتمام داشت و بسیار خوب عمل كرد. بعد از او كسی مباحث زبان‌شناسی را در سطح عمومی مطرح نكرده است. این كتاب این رویكرد را احیا كرده است. تقریبا تمامی پرسش‌هایی كه افراد غیر زبان‌شناس در ذهن دارند در این اثر مطرح شده است. وی در ادامه ضمن اشاره به یكی از مباحث كتاب، چگونگی بروز تغییرات در زبان را بررسی و تبیین كرد. وی گفت: برخی بر این عقیده‌اند كه عدم بروز تغییر در زبان فارسی طی هزار سال گذشته، یكی از نقایص آن محسوب می‌شود. طرح این دیدگاه سوالات دیگری را در پی دارد؛ مثل اینكه، آیا به واقع زبان فارسی، طی این هزار سال تغییر نكرده است؟ به اعتقاد من این‌گونه نیست؛ تغییرات زبان فارسی در حوزه واژگان، بسیار وسیع بوده است حال آنكه در دستور خیر. زبان فارسی در صد سال گذشته چندین هزار واژه تازه ساخته و وام گرفته است و از آن مهم‌تر تعداد بسیار زیادی از واژه‌های موجود در خود را معنای تازه بخشیده است.
