دکتر کریم جوانشیر؛ استاد برجسته جنگل شناسی و منابع طبیعی ایران

به گزارش گروه دانش خبرگزاری دانا (دانا خبر) دکتر کریم جوانشیر از استادان برجسته رشته جنگل شناسی و محیط زیست ایران است که در طول عمر پربرکتش، خدمات علمی ارزنده ای به سرزمین و زادگاهش ارایه کرد. در ادامه چکیده ای از زندگی نامه و خدمات علمی و آثار بر جای مانده از او را می خوانید.

نام: کریم جوانشیر

تولد: دوشنبه اول دی 1314( خوی)

مرگ: دوشنبه 10 فروردین 1377

دکتر کریم جوانشیر یکی از نخستین تحصیلکردگان ایران بود که برای تحقیق در ارتباط با علم مورد علاقه خود، تهران را به مقصد شهرستان های ایران ترک کرده، در گیلان ساکن شد. جوانشیر دانشجوی کشاورزی دانشگاه تهران بود که گرفتن نمره بالا در درس آمار مرحوم رشدیه، سبب شد که از وی برای کار در دفتر مهندسی سازمان جنگل ها دعوت به عمل آید. جوانشیر مدرک فوق لیسانس خود را نیز در سال 1338 در رشته جنگل و صنایع چوب دانشگاه تهران اخذ کرد و برای گرفتن مدرک دکترا به فرانسه سفر کرد. او دکترای گیاه شناسی خود را در سال 1343 از دانشگاه مون پلیه فرانسه دریاف نمود. در حالی که موضوع پایان نامه وی« بلوط های ایران» بود. آن گاه به عنوان دانشیار تمام وقت در گروه جنگل داری دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران به کارهای علمی خود، ادامه داد.

 از ویژگی های بارز جوانشیر، پیشگامی در کاوش و تجسس برای شناسایی جنگل ها و پوشش گیاهی در ایران بود. کاربرد صحیح و دقیق اصطلاحات زیست محیطی، جنگل شناسی، زمین شناسی و استفاده از مفاهیم و کلمات بومی و سنتی، نشان دهنده آگاهی و تسلط وی بر کلیه زمینه های علمی است که به نحوی از انحا با رشته وی مرتبط بودند. ضمن این که تسلط وی به زبان های فرانسوی و انگلیسی سبب می شد که وی در مقالات خود برای نشریات خارجی، گیاهان ایران را به دیگران معرفی نماید. بسیاری از تحقیقات جوانشیر به واسطه پیاده روی های او در کوره راه های سنگلاخی و صعب العبور، اکتفا کردن به ساده ترین نوع غذاهای موجود و اقامت در ابتدایی ترین کپرهای بین راه صورت گرفته است.

یکی از طرح های دکتر جوانشیر«بررسی امکان اصلاح و توسعه جنگل های اروس در دامنه های جنوبی البرز» بود. وی برای اصلاح و بهبود جنگل ها پیشنهادات زیر را ارائه کرد: برسی مطالعات بیولوژیک درختان اروس برای کسب اطلاعات دقیق از علت عدم زادآوری آن ها، بررسی اکولوژیک این جنگل ها، برسی خسارات ناشی از حشرات، جمع آوری حشرات، جانوران ، قارچ ها و گیاهان برای آنالیزهای اکوسیستم.

از دیگر پیشنهادات دکتر، تبدیل کوه های مناطق چهرستو تا دیهوک به منطقه حفاظت شده بود. وی چنین پیشنهادی داد: «شایسته است سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل ها و مراتع، این منطقه را که از نظر تنوع گونه های گیاهی و جانوری در حاشیه بیابان های شرق کشور بی نظیر است، یکی از مناطق حفاظت شده قرار دهند. با توجه به این که کمتر از 2000 راس بز در منطقه وجود دارد و مسکونی نیست، قرق کردن آن با مشکل اجتماعی مواجه نخواهد شد. همچنین جنگل کاری در ارتفاعاتی بین 1600 تا 2600 متر در استان های خراسان، کرمان و یزد صورت گیرد. اگر منشا بذر زاگرس از نظر مقاومت به خشکی، میزان رشد و کیفیت چوب بررسی شود و چنین چوبی در این مناطق کاشته شود، با توجه به ارزش چوب این مناطق، می تواند ارزش اقتصادی فراوانی داشته باشد.

یکی از دوستان جوانشیر در ارتباط با وی نوشت: «دکتر در خاطراتش از همه چیز گفت؛ اما از خودش چیزی نگفت. نه اشاره ای به مدارک و مدارج علمی اش کرد، نه از تحقیقات و طرح هایش حرفی زد نه از پایان نامه هایی که استاد و راهنمای آن ها بود. نه یافته های علمی اش را که طی این مدت به آن دست یافته بود. اما وقتی از بشاگرد یاد می کرد، از راه بسته و پل شکسته و خاطره زن جوانی که در شرف مرگ بود و از او به خاطر دکتر بودنش طلب کمک کرده بود سخن می گفت و از این که نتوانسته بود کاری انجام دهد، نمی توانست بغض گلو و اشک چشمان خود را پنهان کند... او محرومیت و کمی و کاستی های مردم منطقه را به «زندگی انسان های اولیه» تشبیه کرده ... بارها بر زندگی بسیار تاسف بار و رقت انگیز مردم روستاها تاکید کرد، از «تضاد فاحش بین زندگی برج نشینان و کپرنشینان» می نالید.

آثار

آزمایش صحرایی در مورد حداقل بارندگی برای دو گونه عرعر و اقاقیا(1342)، جنگل های باختر ایران (1345- به زبان های فارسی، انگلیسی و فرانسه)، راهنمای دانشکده جنگل داری(1348)، جنگل و جنگل داری(1349 به فارسی و انگلیسی)، مقاله «جنگل های یاسوج»( 1350)، مقاله «گونه های جدید بلوط در جنگل های ایران»(1351)، مقاله ای به زبان فرانسه درباره جنگل های غرب ایران(1351)، اکالیپتوس در ایران( 1351)، مقاله «جوانه زدن گرده ای و رشد لوله ای گرده ای عرعر» به انگلیسی(1354)، اطلس گیاهان چوبی ایران(1355)، مقاله «پنج گونه چوبی جدید از فلور ایران»(1355)، منابع مختلف انرژی و جهان فردا(1359)، سوزنی برگان( 1363)، مقاله «کشت اکالیپتوس در ایران»(1365)، توت برای ابریشم و ابریشم های بدون توت( 1374)، مقاله «پیدایش درخت سنو در شرق ایران»(1375)، مقاله «سایه های حیات بخش»(1376)، مقاله «بررسی اکولوژیک گونه های تاغ، پلا و گزنه در بیابان های ایران» (1376)، رستنی های بشاگرد(1377)

در بین این کتاب ها، سه بار کتاب های وی در سال های 1352، 1364 و 1374 عنوان« کتاب سال» را به خود اختصاص دادند.

جوانشیر در سال 1369 به عضویت پیوسته فرهنگستان علوم ایران برگزیده شد و مسوولیت شاخه جنگل و محیط زیست را عهده دار شد. وی چندین بار به مناسبت خدمات تحقیقاتی خود برنده لوح تقدیر شد که آخرین آن ها در سال 1376 توسط وزارت جهاد سازندگی به وی اعطا شد. این لوح در روز پژوهش و دانشگاه، به عنوان «استاد برجسته» به وی داده شد. دکتر جوانشیر در سحرگاه روز دهم فروردین 1377 از دنیا رفت.

به پاس قدردانی از زحمات او، مهندس سید حمید کلانتری (معاون وقت وزیر و ریاست سازمان جنگل ها و مراتع کشور) ، همزمان با هفته منابع طبیعی در سال 1377، مجتمع آموزشی «کلاک» را به نام وی «مرکز آموزش منابع طبیعی دکتر کریم جوانشیر» نام گذاری کرد.